Açık Lise Fizik 3 – 1. Ünite: Elektrik ve Manyetizma Konu Özeti ve Sınav Notları

[Administrator]

1. ÜNİTE: ELEKTRİK VE MANYETİZMA
1.1 Elektrik Akımı, Potansiyel Farkı ve Direnç

Elektrik Akımı (I)
Elektrik yüklerinin iletken bir tel boyunca hareket etmesine elektrik akımı denir.
Akımın oluşması için bir potansiyel farkı (V) gereklidir.
Akım yönü, negatif yüklerin hareketinin tersine olacak şekilde tanımlanmıştır.
Akımın birimi Amper (A) olup, ampermetre ile ölçülür.

Potansiyel Fark (Gerilim) (V)
Bir elektrik devresinde yük akışını sağlayan enerji farkıdır.
Voltmetre ile ölçülür ve devreye paralel bağlanır.
Potansiyel farkı arttıkça akım da artar.
Direnç (R)
Elektrik akımının iletken içinde hareket ederken karşılaştığı zorluktur.
Direnç, Ω (Ohm) birimiyle ölçülür ve Ohm Yasası şu şekilde ifade edilir:
V = I.R

Direnci Etkileyen Faktörler:
İletkenin uzunluğu: Uzunluk arttıkça direnç artar.
Kesit alanı: Kesit alanı arttıkça direnç azalır.
Maddenin cinsi: Gümüş ve bakır iyi iletkenlerdir; plastik, cam ve tahta yalıtkandır.
Sıcaklık: Genellikle sıcaklık arttıkça direnç de artar.

1.2 Elektrik Devreleri
Dirençlerin Bağlanma Şekilleri

Seri Bağlama
Tüm dirençlerden aynı akım geçer.
Toplam direnç:
Rₑş = R₁ + R₂ + R₃ + ...
Bir direnç bozulursa devre çalışmaz.
Paralel Bağlama

Tüm dirençlerin uçları arasındaki potansiyel farkı aynıdır.

Eşdeğer direnç:
1/Rₑş = 1/R₁ + 1/R₂ + 1/R₃ + ...
Bir direnç bozulursa diğerleri çalışmaya devam eder.
Üreteçlerin Bağlanma Şekilleri
Seri Üreteç Bağlama: Gerilimler toplanarak daha büyük bir gerilim elde edilir.
Vₑş = V₁ + V₂ + ...
Paralel Üreteç Bağlama: Üreteçlerin ömrünü uzatır ancak gerilim değişmez.

1.3 Mıknatıs ve Manyetik Alan
Mıknatısların Özellikleri
Mıknatıslar, demir, nikel ve kobalt gibi metalleri çeker.
Mıknatısın iki ucu kuzey (N) ve güney (S) kutuplarıdır.
Zıt kutuplar birbirini çeker, aynı kutuplar birbirini iter.
Mıknatısın manyetik etkisi en fazla uçlarında gözlemlenir.
Manyetik Alan ve Alan Çizgileri
Manyetik alan, mıknatısın etrafında manyetik kuvvetin etkili olduğu bölgedir.

Manyetik alan çizgileri:
Kuzey kutuptan çıkıp güney kutba doğru ilerler.
Çizgiler birbirine paralel ve sık olduğu yerlerde manyetik alan şiddeti yüksektir.

1.4 Akım ve Manyetik Alan
Akım Geçen Telin Manyetik Alanı
Üzerinden akım geçen bir telin etrafında manyetik alan oluşur.
Sağ el kuralı ile manyetik alan yönü belirlenir:
Başparmak akım yönünü, diğer parmaklar manyetik alan yönünü gösterir.

Dünyanın Manyetik Alanı
Dünya büyük bir mıknatıs gibi davranır ve manyetik alanı vardır.
Kuzey manyetik kutup, coğrafi güney kutba yakındır (ve tersi).
Pusulalar, Dünya'nın manyetik alanına göre yön bulur.

1. Ünite Özet ve Çıkarımlar
Elektrik akımı, potansiyel farkı ve direnç arasındaki ilişki Ohm Yasası ile açıklanır.
Seri ve paralel devrelerde akım, gerilim ve direnç farklı şekillerde davranır.
Manyetik alan, mıknatıslar ve akım geçen tellerle ilişkilidir.
Dünya'nın manyetik alanı pusulalar için yön belirleyicidir.