5. Sınıf Deyimler ve Atasözleri Konu Anlatımı 🧠

[Administrator]

Deyimler ve Atasözleri: Anlam Derinliği ve Kullanım Özellikleri 💬📚
1. Deyimler 🗣�
Deyim, genellikle gerçek anlamından farklı, özgün bir anlam taşıyan ve kalıplaşmış bir söz öbeğidir. 🎭

Deyimlerin Özellikleri:

Anonimdir: Deyimlerin söyleyeni belli değildir; halk arasında yaygın olarak kullanılır. 🏙�

Örnek: "Aklı bir karış havada olmak" deyimini ilk kimin söylediği belli değildir. Artık bu deyim halkın ortak malıdır. 🧠💨

Kalıplaşmıştır: Deyimi oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilemez, eş anlamlıları kullanılamaz. ❌

Örnek:

Yüreği ağzına gelmek (Doğru)
Kalbi ağzına gelmek (Yanlış) 💔❌
Deyimler Durum Bildirir: Yalnızca durum bildirir ve ders vermez. 📖

Örnek: "Dilinde tüy bitmek" → Tekrar tekrar söylemekten bıkmak anlamında bir deyimdir. 🔁

Mastar Hâlindedir: Deyimler çoğunlukla mastar hâlindedir ancak zaman ve şahsa göre çekimlenebilir. ⏳

Örnek:

Surat asmak (Mastar hâlinde) 😡
Surat astı (Zamana ve şahsa göre çekimlenmiş) 🕰�

Deyim Türleri:
a. Söz Öbeği Şeklindeki Deyimler: 📝

Yüreği ağzına gelmek
İğne ile kuyu kazmak
Dirsek çürütmek
Üstüne düşmek
b. Cümle Şeklindeki Deyimler: 🗨�

Ayıkla pirincin taşını.
Çoğu gitti azı kaldı.
Dağ fare doğurdu.
Hem suçlu hem güçlü.
Deyimler, Gerçek ve Mecaz Anlamlı Olabilir:

a. Gerçek Anlamlı Deyimler:
Tüm sözcüklerin gerçek anlamlarında kullanıldığı deyimlerdir. 🌍

Örnekler:

Yükte hafif pahada ağır
Ağzına bir şey koymamak 🍽�
b. Mecaz Anlamlı Deyimler:
Sözcüklerden en az birinin gerçek anlamı dışında kullanıldığı deyimlerdir. 🔄

Örnekler:

Pireyi deve yapmak 🐜🐘
Boynu kıldan ince olmak (Tehlikede olmak) ⚠️
2. Atasözleri 🧳
Atasözü, halkın gözlemlerine ve deneyimlerine dayanan, öğüt verici nitelikteki sözlerdir. 👵👴

Atasözlerinin Özellikleri:

Anonimdir: Atasözlerinin de söyleyeni belli değildir, halk arasında yaygın olarak kullanılır. 🌍

Örnek: "Zorla güzellik olmaz" atasözünün ilk kimin söylediği bilinmez. Artık halkın ortak malıdır. ✨

Kalıplaşmış Sözlerdir: Atasözlerini oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilemez ve eş anlamlıları kullanılamaz. ❌

Örnek:

Komşu komşunun külüne muhtaçtır. (Doğru) 🏡
Arkadaş arkadaşın külüne muhtaçtır. (Yanlış) 💬
Cümle Şeklindedir: Atasözleri cümle şeklindedir ve mutlaka bir öğüt içerir. 🗨�

Örnekler:

Eski düşman dost olmaz.
İşleyen demir ışıldar.
Atasözlerinin Türleri:
a. Gerçek Anlamlı Atasözleri:
Tüm sözcüklerin gerçek anlamında kullanıldığı atasözleridir. 📜

Örnekler:

Bugünün işini yarına bırakma.
Son pişmanlık fayda etmez. 🚫
b. Mecaz Anlamlı Atasözleri:
Sözcüklerden en az birinin gerçek anlamı dışında kullanıldığı atasözleridir. 🌀

Örnekler:

Rüzgar eken fırtına biçer. 🌪�
Altın eli bıçak kesmez. 🏅
c. Hem Gerçek Hem Mecaz Anlamlı Atasözleri:
İki anlamda da kullanılabilen atasözleridir. 🔄

Örnekler:

Hamama giren terler. (Gerçek ve mecaz anlamda)
Bir koltuğa iki karpuz sığmaz. 🍉🍉

Bazı Atasözlerinin Anlam İlişkileri:
Aynı Anlama Gelenler:

İki dinle bir söyle. & Söz gümüşse, sükût altındır. 🤫
Ak akçe kara gün içindir. & Sakla samanı gelir zamanı. 🕰�
Zıt Anlama Gelenler:

İyilik eden, iyilik bulur. & Merhametten maraz doğar. 🌸
Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır. & Lafla peynir gemisi yürümez. 🐍
Sonuç olarak, deyimler ve atasözleri, dilimizin önemli yapı taşlarıdır ve kendilerine özgü anlam yapılarıyla günlük dilde sıkça yer alır. 🧠💬