Alm. Dynamo, Fr. Dynamo, İng. Dynamo.
Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirerek elektrik akımı üreten âlet.
Jeneratör de denir.
Dinamo, hareket enerjisini içindeki mıknatıs ve bobin sayesinde elektrik enerjisine dönüştüren bir araçtır.
Dinamoyu bulan kişi "Michael Faraday", Elektromanyetik kuramları keşfetti, bir buhar makinesi ile bakır bir plakayı bir mıknatısın yarattığı manyetik alan içinde döndürerek elektrik üretti.
Dinamo günlük hayatta her yerde vardır; otomobillerde, bisiklet vb... Dinamolar hidroelektrik santrallerinde kullanılır, su türbinlerine bağlıdır ve su türbine çarpınça haraket enerjisi oluşur. Hareket enerjisi de dinamo yardımıyla elektrik enerjisine dönüştürülür.
Dinamonun temel çalışma prensibi manyetik akı değişimiyle oluşur. Manyetik akıyı kısa bir örnekle özetleyecek olursak; kare şeklinde tepsi benzeri bir tel levha düşünün, eğer ben bu tel levhayı manyetik alan içerisinde tel levhanın kenarı gelecek bir biçimde döndürürsem birim alan düşen manyetik alan azalacaktır dolayısıyla bu farklılık sonucu alternatif akım yani evde kullandığımız elektrik oluşur. İşte bu dönme hareketi içinde suyun hareketine vs. gibi etkenlere ihtiyaç varıdır.
Kullanılacak elektrik akımını temin edecek şekilde çeşitli büyüklükte dinamolar vardır.
Alternatif akım üreten dinamolar ve doğru akım dinamoları diye iki grupta toplanırlar.
Bir dinamoda biri hareketli diğeri sâbit iki ana parça bulunur. Birisi mağnetik alan meydana getirir. Diğeri bu alan içindeki bir bobindir. Hareketli parçaya “rotor”, sâbit parçaya “stator” denir. Bir dinamonun belli başlı parçaları şunlardır:
1. Endüvi: Genellikle dönen kısımdır ve üzerinde gerilim endüklenir. İsmi de gerilim endüklenen yer olduğu için endüvidir. Bir endüvi şu kısımlardan meydana gelir:
a) Göbek: Silisli dinamo saclarından yapılır. Bu saclar 0,35-0,5 mm kalınlığındadır. Bu sacların üzerinde oyuklar bulunur sargılar bu oyuklara yerleştirilir.
b) Mil: Saclar bu mile sıkıca geçirilmiştir, iki başından yataklara oturtulur.
c) Kolektör: Endüvi ile birlikte olmasına rağmen ayrıca incelenir.
2. Endüktör: Duran kısımdır. Gerilim endükleten kısımdır. Bu da ince silisli saclardan yapılmıştır. Bu sacların çevresine makinanın cinsine göre (seri- paralel) sargılar sarılır.
3. Gövde: Endüktörün yerleştirildiği kısımdır. Demir dökümden yapılır.
4- Kolektör ve fırçalar: Kolektör bakır dilimlerinin yan yana gelmesiyle hazırlanır. İki dilim arası yalıtılmıştır, mile sıkıca geçirilir. Fırçalar ise kömür ve benzeri maddelerden yapılır ve bunlar yaylar aracılığı ile kolektörün üzerine bastıracak şekilde yerleştirilirler, bunlar endüklenen gerilimi dışarı almaya yararlar.
Dinamonun çalışma prensibi: Kapalı bir iletken tel, bir mağnetik alan içinde döndürülürse, telin sınırladığı yüzey içinden geçen mağnetik akı değişir. Kapalı iletkende, bu değişikliği dengeleyecek şekilde mağnetik alan meydana getirecek olan bir elektron hareketi başlar. Buna “indüklenme” denir.
Böylece elektrik akımı meydana gelir. Bu akıma “indüksiyon akımı” denir. İletkenlerin mağnetik alandaki bu özellikleri dinamoların çalışma prensibini meydana getirir.
Mağnetik alan içindeki kapalı çerçeve, dönme hareketi esnâsında yönü periyodik olarak değişen bir elektrik akımı verir. Bu akım çerçeve ucundan, değme bilezikleri ile alınır. Akım yön değiştirdiği için “alternatif akım” denir. Bu tip dinamolara “alternatör” adı verilir.
Tel çerçevenin uçları değme bilezikleri yerine iki kolektör lameline bağlanırsa, akımın sıfır olduğu yerde lameller karşı taraftaki fırçalara değer.
Böylece çerçeveden çekilen indüksiyon akımının şiddeti sıfırla maksimum bir değer arasında değişmekle berâber yönü aynıdır. Çerçeve sayısı arttığında akımlar birbirine eklendiğinden dalgalanma azalarak aynı yönde dalgalanmayan bir akım elde edilir.
Dinamolarda tek bir çerçeve kullanılmayıp bir çekirdek etrâfına sarılmış bobinler bulunur. Mağnetik alanı meydana getiren mıknatıs veya elektromıknatıs stator olarak kullanılır. Sargı bobini rotordur. Kullanılacak elektrik akımı rotordan kolektör ve fırçalarla çekilir.
Mağnetik alan olarak elektromıknatıslardan faydalanılır. Elektromıknatısları besleyen akım dinamonun ürettiği kendi akımıdır. Mağnetik alan ve üretilen akım birbirini besleyerek doyuma ulaşırlar.
Alternatif akım dinamolarında akım alınan bobinler (armatürler) ekseriya stator olarak kullanılır. Rotor, stator içinde dönen bir mıknatıs tekerleğidir. Bu mıknatıs tekerliği doğru akım veren bir yardımcı dinamo ile mıknatıslıdır. Bu durumda alternatörün ürettiği akım statorun sâbit uçlarından alınır.
Statordaki ayrı sargı sistemleri sayısı, ayrı ayrı iki, üç gibi çoğaltılırsa bu durumda elde edilen akımlara iki fazlı, üç fazlı alternatif akım denir. Şehirde kullanılan tek fazlı alternatif akım üç fazlı alternatif akımın bir fazıdır.
İngiliz fizik bilgini Michael Faraday, 1831 yılında yaptığı bir deney esnasında,bakır tel türünden bir iletkeni bir mıknatıs yakınında hareket ettirmekle elektrik akımı meydana getirilebileceğini keşfetmişti. Bilim dilinde “jeneratör” diye tanımlanan “dinamo”nun temel çalışma ilkesi, işte bu keşfe dayanmaktadır.
Basit ve kısa bir tanımlamayla, dinamo mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren makinedir.
Teknoloji çağının en büyük unsuru olan elektrik akımı çoğunlukla dinamolar ta rafından sağlanır.
Dinamolar kullanıldıkları amaçlara göre değişik boyarlarda olabilir. Bir otomobilde gerekli elektrik akımını sağlayacak dinamoyla, büyük bir şehrin elektrik ihtiyacını karşılayan dinamonun aynı boyutlarda olmayacağı tabii bir şeydir.
Dinamolar iki türdür. Bu türlerden biri “doğru akım”,tekiyse “alternatif akım” meydana getirir.
Hangi amaçla kullanılırsa kullanılsın, bir dinamo temelde iki kısımdan meydana gelir:
1 – Duraç (Stator bobin)
2 – Döneç (Döner bobin)
Doğru akım verecek dinamolarda ayrıca bir kollektör ve madeni fırçalar bulunmaktadır. Dinamolarda kuvvetli bir manyetik alana ihtiyaç olduğu için,bunu oluşturacak elektrik mıknatısı kullanılır. Buna karşılık, “manyeto” denilen küçük dinamolar sabit mıknatıs kullanılarak çalışır.
Endüstri alanında kullanılan dinamolar,büyük enerji meydana getirmek zorundadırlar. Dolayısıyla, bunlarda dört,altı, sekiz,yerine göre daha fazla kutup kullanılır. Bu tür dinamolarda, döneçler bir merkez (bir eksen) çevresinde birleştirilmiş ayrı bobinler yapısındadır. Alternatif akım sağlayan dinamolar (alternatörler),döneçleri bakımından değişiklik gösterirler. Bu tür dinamolarda,döneçler genellikle her manyetik alan için iki,üç bobin ihtiva eder. Söz konusu bobinler, birbirleriyle ayrı bir “endükleme” devresi meydana getirecek şekilde birleştirilmiştir. Bobin sayısına göre, iki ya da üç alternatif akım meydana getirirler. Bu nedenle de, alternatif a kim sayısına göre “iki fazlı” veya “üç fazlı” alternatörler olarak tanımlanırlar.
Dinamoların kullanılış alanı çok yaygındır. Bunlara aynı zamanda “jeneratör” denilmesinin nedeni, mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürmek suretiyle elektrik akımı yaratmalarıdır. “Jeneratör” de “meydana getirici ” anlamına kullanılan bir deyimdir.
0 Yanıt
5595 Gösterim