Alm. Staats-, Reichs-, Bundes-präsident (m), Fr. Président (m) de la République, İng. President of the republic.
Cumhûriyet rejimi ile idâre edilen ülkelerde, umûmiyetle devlet başkanına verilen sıfat. Cumhurbaşkanı bâzı ülkelerde parlamento tarafından seçilir. Yalnızca devlet başkanıdır, hükûmet başkanı değildir (Türkiye’de olduğu gibi). Başkanlıkla yönetilen cumhûriyetlerde ise, devlet başkanı genel seçimle seçilir. Hem devlet hem de hükümet başkanıdır (ABD’de olduğu gibi).
Türkiye’de 1923’te Cumhûriyetin îlânı ile devlet başkanı “Cumhurbaşkanı” sıfatını almıştır. Devletin üç ana fonksiyonundan “Yürütme” hiyerarşisinin başında yer alan Cumhurbaşkanının statüsü, görev ve yetkileri 1982 Anayasası’nın 8, 101, 102, 1 0 3. maddeleriyle şu şekilde tesbit edilmiştir:
1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan bu yana 10 farklı Türk vatandaşını cumhurbaşkanlığı makamına getiren 18 cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı. Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü dört defa, Celâl Bayar üç defa, Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk, Turgut Özal, Süleyman Demirel, Ahmet Necdet Sezer ve Abdullah Gül bir defa cumhurbaşkanlığına seçildiler. Kenan Evren ise seçilmeden cumhurbaşkanı oldu.
Cumhurbaşkanları 2007'de anayasada yapılan değişikliğe kadar meclis tarafından bir defa yedi yıllığına seçilmekteydi,
bundan sonra halk tarafından en fazla iki defa beş yıllığına (5+5) seçilecektir.
Seçilen yeni cumhurbaşkanı göreve başlayıncaya kadar, görev süresi dolan cumhurbaşkanı göreve devâm eder.
Cumhurbaşkanı devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhûriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder. Anayasanın uygulanmasını, devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir. Bu amaçlarla Anayasanın ilgili maddelerinde gösterilen şartlara uyarak yapacağı görev ve kullanacağı yetkiler şunlardır:
a) Yasama ile ilgili olanlar:
Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü TBMM’de açılış konuşmasını yapmak, TBMM’yi gerektiğinde toplantıya çağırmak, kânunları tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye geri göndermek, Anayasa değişikliklerine ilişkin kânunları gerekli gördüğü takdirde halk oyuna sunmak, kânunların, kânun hükmündeki kararnâmelerin, TBMM içtüzüğünün, tamâmının veya belirli hükümlerinin Anayasa’ya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesiyle Anayasa Mahkemesine iptal dâvâsı açmak, TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.
b) Yürütme alanına ilişkin olanları:
Başbakanı atamak ve istifâsını kabul etmek, başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son vermek. Gerekli gördüğü hâllerde Bakanlar Kuruluna başkanlık etmek veya Bakanlar Kurulu’nu başkanlığı altında toplantıya çağırmak, Türkiye Cumhûriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek. Milletlerarası antlaşmaları onaylamak ve yayınlamak, TBMM adına Türk Silâhlı Kuvvetlerinin başkomutanlığını temsil etmek Türk Silahlı Kuvvetlerini kullanılmasına karar vermek, Genelkurmay Başkanını atamak, Millî Güvenlik Kurulunu toplantıya çağırmak ve bu kurula başkanlık etmek. Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu kararıyle sıkıyönetim veya olağanüstü hâl îlân etmek ve kânun hükmünde kararnâme çıkarmak, kararnâmeleri imzâlamak. Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama durumunda olan hükümlülerden gerekli gördüklerinin cezâlarını hafifletmek veya kaldırmak. Devlet Denetleme Kurulunun üyelerini ve başkanını atamak. Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, araştırma ve denetleme yaptırmak. Yükseköğretim Kurulu üyelerini, üniversite rektörlerini seçmek.
c) Yargı ile ilgili olanlar:
Anayasa Mahkemesi üyelerini, Danıştay üyelerinin dörtte birini, Yargıtay, Cumhûriyet Başsavcısı ve Yargıtay Cumhûriyet Başsavcı vekilini, Askerî Yargıtay üyelerini, Askerî Yüksek Mahkemesi üyelerini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.
Cumhurbaşkanının Anayasa ve diğer kânunlarda Başbakan ve ilgili bakanın imzâlarına gerek olmaksızın tek başına yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararlar, Başbakan ve ilgili bakanlarca imzâlanır. Bu kararlardan Başbakan ile ilgili bakanlar sorumludur.
Cumhurbaşkanının re’sen imzâladığı kararlar ve emirler aleyhine Anayasa Mahkemesi dâhil, yargı mercilerine başvurulamaz. Cumhurbaşkanı vatana ihânetten dolayı TBMM üye tam sayısının en az üçte birinin teklifi üzerine, üye tamsayısının en az dörtte üçünün vereceği kararla suçlandırılır.
Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, görevine dönmesine kadar; ölüm, çekilme veya başka bir sebeple Cumhurbaşkanlığı makâmının boşalması hâlinde de yenisi seçilinceye kadar, TBMM Başkanı, Cumhurbaşkanlığına vekillik eder ve Cumhurbaşkanına âit yetkileri kullanır.
Türkiye Cumhûriyetinin Cumhurbaşkanları
1. Mustafa Kemal Atatürk ( 1923-1938 )
2. İsmet İnönü ( 1938- 1950 )
3. Celal Bayar ( 1950 – 1960 )
4. Cemal Gürsel ( 1961 – 1966 )
5. Cevdet Sunay ( 1966 – 1973 )
6. Fahri Korutürk ( 1973- 1980 )
7. Kenan Evren ( 1982 – 1989 )
8. Turgut Özal ( 1989 – 1993 )
9. Süleyman Demirel ( 1993 – 200 )
10. Ahmet Necdet Sezer ( 2000- 2007 )
11. Abdullah Gül ( 2007 - ..)
0 Yanıt
2195 Gösterim