Türkçe’de heceler uzunluk kısalık bakımından hemen hemen aynı değerdedir;
yani uzun hece bulunmamaktadır. Bu yapısal özellik şiirde hece vezninin
kolayca kullanılmasına imkân verir. İlk yazılı Türk edebiyatının ürünleri olarak
bilinen Göktürk Yazıtları’nda şiir bulunmamasına rağmen şiirsel özellikler
taşıyan ve hece veznine uyan bölümler vardır.
Kaşgarlı Mahmut’un Dîvânü Lugati’t-Türk eserindeki şiirler de hece vezniyle yazılmışlardır.
Türkler’in İslâmiyet’i kabulünden sonra divan edebiyatı ve aruz vezninin yaygınlaşması
hece ölçüsünün yalnızca tekke ve âşık edebiyatına has bir ölçü olmasına
yol açmıştır.
Hece vezninde kalıbı mısralardaki hecelerin sayısı belirler. Her mısrasında
11 hece bulunan bir şiirin kalıbı “11’li hece ölçüsü” olarak gösterilir. Bir
hecenin belli bölümlere ayrılmasına “durgulanma”, bu bölümlerin okuma sı-
rasında hafifçe durularak vurgulanan yerlerine de “durak” denir. Kalıplar
2’liden başlayarak 20’lilere kadar çıkar. Az heceli, yani 2’liden 6’lıya kadar
kalıplar tekerleme, atasözü, bilmece gibi ürünlerin şiirsel parçalarında uyum
öğesi olarak yer alır. Bu tür kısa kalıpların durakları mısranın sonundadır.
Hece vezninde durağın önemi büyüktür. Bir hece vezni kalıbı en az 2, en
çok da 5 duraklı olabilir. Bir durakta bulunan hece sayısı ise 1 ile 10 arasında
değişir. Hece kalıpları duraklar ve duraklardaki hece sayıları bakımından bö-
lümlenir. Bu kalıplar içinde en çok kullanılanlar 7’li, 8’li, 11’li ve 14’lü olanlardır.
7’li ölçü daha çok mânilerde kullanılmıştır. 8’li kalıp semâi, varsağı,
destan ve türkülerin ölçüsüdür. 11’li kalıp ise başta koşma ve destan olmak
üzere aşık ve tekke edebiyatı şiirlerinde kullanılmıştır. 14’lü hece veznine ise
daha çok tekke şiiri ve çağdaş Türk şiirinde rastlanır.
Hece vezninde dikkate alınacak önemli hususlar şunlardır:
1. Şiirde mısralar arası hece sayısı eşitliğine dayanır; yani her mısra aynı
sayıda heceden oluşmaktadır.
2. Türkçe kelimelerde hemen hemen bütün heceler eş değerde söylenir;
ağırlıkları aynıdır. Hecelerde kalınlık, incelik, uzunluk, kısalık farkı
gözetilmez. Bu bakımdan hece vezni Türk dilinin yapısına da daha
uygun ölçüdür.
3. Milli veznimizdir.
4. Hece veznine parmak hesabı da denilir.
5. Hece vezni, Türk edebiyatının başlangıcından bu yana kullanılmıştır.
İslâmiyet’ten sonra divan edebiyatında aruz vezni kullanılırken, halk
edebiyatında hece ölçüsü kullanılmaya devam edilmiştir.
6. Hece vezninin “hece sayısı” ve “duraklar” olmak üzere iki temel özelliği
vardır.
Hece Sayısı:
Hece vezniyle yazılmış bir şiirin bütün mısralarında eşit
sayıda bulunur. Hece sayısı aynı zamanda o şiirin kalıbı demektir.
Bu va tan top ra ğın ka ra bağ rın da
Sı ra dağ lar gi bi du ran la rın dır
Bir ta rih bo yun ca o nun uğ run da
Ken di ni ta ri he ve ren le rin dir
Bu dörtlükteki bütün mısralar 11 heceden oluşmaktadır.
Dolayısıyla bu şiir Hece vezninin 6+5=11’li kalıbıyla yazılmıştır.
0 Yanıt
1420 Gösterim