Tasarlama kiplerinde zaman anlamı yoktur; yani eylemin ne zaman yapıldığını veya yapılacağını bildirmezler. Bu kipler, fiilin yapılma şeklini; gereklilik, koşul-şart, istek ve emir anlamlarıyla ifade etmelerini sağlarlar. Çekimlenme şekilleri haber kipleri ile aynıdır ve dört adet dilek kipi vardır.
1-Gereklilik Kipi (-malı, -meli)
Kip Ekleri
-malı, -meli
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -malı, -meli + Şahıs eki
1. Tekil Şahıs, ben çalış – malı – (y)ım
2. Tekil Şahıs, sen çalış – malı – sın
3. Tekil Şahıs, o çalış – malı
1.Çoğul Şahıs, biz çalış – malı – (y)ız
2.Çoğul Şahıs, siz çalış – malı – sınız
3.Çoğul Şahıs, onlar çalış – malı – lar
“Temizlemek fiilini gereklilik kipinin 1. çoğul şahsına göre çekimleyin” denilirse çekimleme aşağıdaki şekilde olmalıdır.
Temizle+ meli + yiz
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Bu kip, eylemin yapılmasının ya da yapılmamasının gerekliliğini ifade etmeye yardımcı olur. Bazen de bu kiple konuşan kişi, konuştuklarına tahmin/olasılık anlamı katabilir.
Gereklilik Kipi Örnek Cümleleri
İşlerini bitirir bitirmez buraya gelmelisin. (Gereklilik)
Araba kullanırken emniyet kemerinizi takmalısınız. (Gereklilik)
Konserde bu şarkıyı çok güzel söylemeliyim. (Gereklilik)
Bu makaleyi yazan Ahmet Turan Alkan olmalı. (Tahmin)
Üzerindekiler çok ince, üşüyor olmalısın. (Tahmin)
Gereklilik Kipinin Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -malı, -meli + Şahıs eki
“Unutmak ve bitirmek” fiillerinin olumsuzunu, gereklilik kipinin tüm şahıslara göre çekimleyelim:
Unut – ma – malı – (y)ım Bitir – me – meli – (y)im
Unut – ma – malı – sın Bitir – me – meli – sin
Unut – ma – malı Bitir – me – meli
Unut – ma – malı – (y)ız Bitir – me – meli – (yiz
Unut – ma – malı – sınız Bitir – me – meli – siniz
Unut – ma – malı – lar Bitir – me – meli – ler
2-Dilek-Şart Kipi (-sa, -se)
Kip Ekleri
-sa, -se
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -sa, -se + Şahıs eki
1. Tekil Şahıs, ben dinle – se – m
2. Tekil Şahıs, sen dinle – se – n
3. Tekil Şahıs, o dinle – se
1.Çoğul Şahıs, biz dinle – se – k
2.Çoğul Şahıs, siz dinle – se – niz
3.Çoğul Şahıs, onlar dinle – se – ler
“Uçmak fiilini dilek-şart kipinin 2. çoğul şahsına göre çekimleyin” denilirse çekimleme aşağıdaki şekilde olmalıdır.
Uç+ sa + nız
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Bu kip, bir eylemin gerçekleşmesinin başka bir eylemin gerçekleşmesine bağlı olduğunu göstermek için kullanılabilir. Bu görevi ile cümleye koşul–şart anlamı sağlar, bazen de gerçekleşmesini istediğimiz, dilediğimiz şeyleri ifade ederken bu kipi kullanırız. Bu görevi ile de cümleye dilek anlamı kazandırır.
Dilek-Şart Kipi Örnek Cümleleri
Yaz gelse de tatile gitsek. (Koşul= Tatile gitmenin koşulu yazın gelmesidir.)
Keşke bu yaz ehliyet kursuna yazılsam. (Dilek)
Biraz gayret etsen şu kemanı çalabileceksin. (Koşul=Gitar çalabilmesinin koşulu gayret etmesidir.)
Yârim yanımda olsa da baksam gözlerine doyasıya. (Dilek)
Dilek-Şart Kipini Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -sa, -se + Şahıs eki
“Biriktirmek ve koşmak” fiillerinin olumsuzunu, dilek şart kipinin tüm şahıslara göre çekimleyelim:
Biriktir – se – m Koş – ma – sa – m
Biriktir – se – n Koş – ma – sa – n
Biriktir – se Koş – ma – sa
Biriktir – se – k Koş – ma – sa – k
Biriktir – se – niz Koş – ma – sa – nız
Biriktir – se – ler Koş – ma – sa – lar
3-İstek Kipi (-a, -e)
Kip Ekleri
-a, -e
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -a, -e + Şahıs eki
1. Tekil Şahıs, ben gönder – e – (y)im
2. Tekil Şahıs, sen gönder – e – sin
3. Tekil Şahıs, o gönder – e
1.Çoğul Şahıs, biz gönder – e – lim
2.Çoğul Şahıs, siz gönder – e – siniz
3.Çoğul Şahıs, onlar gönder – e – ler
“Gülümsemek fiilini istek kipinin 1. tekil şahsına göre çekimleyin” denilirse çekimleme aşağıdaki şekilde olmalıdır.
Gülümse+ (y)e + (y)im = (İki sesli harf yan yana gelemeyeceği için her iki ekte de kaynaştırma harfi (y) kullanılmıştır.)
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Bu kip ile konuşan kişi, bir işin, oluşun veya hareketin gerçekleşmesini istemektedir.
İstek Kipi Örnekleri
Artık hapşırayım da rahatlayayım.
Fazlaca ağaç dikelim ki şehrimiz nefes alsın.
Resmini duvarımdan indireyim diyorum, yapamıyorum…
Biriktirdiğiniz paraları bankaya yatırasınız.
İstek Kipinin Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + – a, -e + Şahıs eki
“Tırmanmak ve geçmek” fiillerinin olumsuzunu, istek kipinin tüm şahıslara göre çekimleyelim:
Tırman – ma – (y)a – (y)ım Geç – me – (y)e – (y)im
Tırman – ma – (y)a – sın Geç – me – (y)e – sin
Tırman – ma – (y)a Geç – me – (y)e
Tırman – ma – (y)a – lım Geç – me – (y)e – lim
Tırman – ma – (y)a – sınız Geç – me – (y)e – siniz
Tırman – ma – (y)a – lar Geç – me – (y)e – ler
4-Emir Kipi (kip eki yoktur)
Kip Ekleri
Kip eki yoktur yalnızca şahıs ekleri ile çekimi vardır. Kendine emir verme anlamı oluştuğundan 1. tekil ve 1. çoğul şahıslar için emir çekimi bulunmaz. 2. tekil şahsında ise şahıs eki kullanılmadan sadece fiil kök ya da gövdesi ile çekimleme yapılır.
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + Şahıs eki
1. Tekil Şahıs, ben ————-
2. Tekil Şahıs, sen Kapat
3. Tekil Şahıs, o Kapat – sın
1.Çoğul Şahıs, biz ——————
2.Çoğul Şahıs, siz Kapat – ın
3.Çoğul Şahıs, onlar Kapat – sınlar
“Savaşmak” fiilini emir kipinin 3. tekil şahsına göre çekimleyin” denilirse çekimleme aşağıdaki şekilde olmalıdır.
Savaş – sın
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Fiilin yapılmasını emir anlamıyla ifade eden, eylemin gerçekleşmesini emir şeklinde belirten kiptir.
Emir Kipi Örnekler
Hemen yanıma gel.
Elindekileri masaya bırak ve üstüne temiz bir şeyler giy.
Ben gidiyorum sen de burada yalnız kal.
Babanla konuş belki rahatlarsın.
Söyle arkadaşına biraz hızlı yürüsün.
Emir Kipinin Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + Şahıs eki
“Bırakmak ve gülmek” fiillerinin olumsuzunu, emir kipinin tüm şahıslara göre çekimleyelim:
——————— ———————
Bırak – ma Gül– me
Bırak – masın Gül– me – sin
———————- ————————-
Bırak – ma – (y)ın Gül– me – (y)in
Bırak – ma – sınlar Gül– me – sinler
0 Yanıt
2055 Gösterim