Konu: I. Dünya Savaşı - 1914

[sult@n]

Genel Nedenler

1. Fransız İhtilali

Fransız İhtilali'nin getirdiği "ulsçuluk" ilkesi, Batı Avrupa'da ve Balkanlar'da birçok siyasi birliğin oluşmasına, yeni yeni devletlerin kurulmasına yol açtı. Bunlardan İtalya ve Almanya'nın siyasi birliğini sağlaması ve bir güç olarak ortaya çıkması, özellikler İngiltere'nin sömürgelerinin tehdit edilmesine neden oldu. Bu gerilim içinde Orta Avrupa, Balkanlar ve Orta Doğu'da yer alınca, genel bir savaşın belirtileri ve şartları ortaya çıktı.

2. Sanayi Devrimi

Dünyada üretim artışına yol açan bu ekonomik gelişme hammadde ve pazar kaynaklarının değerini de arttırdı. Dünya'nın ekonomik dengesini bozdu, ekonomik bakımdan gelişmiş devletler arasında siyasi gerilimler arttı.

 3. Doğu Sorunu (Hasta Adam Sorunu)

Avrupalı devletler, her geçen gün zayıflayan ve kendi ayakları üzerinde duramayacak duruma gelen Osmanlı Devleti'nin hiç beklenmedik bir anda yıkılması halinde, bu devletin topraklarının paylaşılması konusunda, düna devletlerinin anlaşmazlığa düşeceğini ve bri savaşın çıkacağını düşünüyorlardı. Bunu engellemek için de, Osmanlı Devleti yıkılmadan onun topraklarının hangi parçasının, hangi devletin olacağının belirlenmesi gerekiyordu. Özellikle Almanya'nın 1870'de siyasi birliğini sağlayıp Osmanlı topraklarını ele geçirmek istemesi, Doğu sorununu tamamen açığa çıkarttı. Bu durum Almanya'ya karşı bir ittifakın kurulmasında başlıca etkenlerden biri oldu. İngiltere kendi sömürgesi olarak gördüğü Osmanlı topraklarının Almanlar'ın eline geçmesini engellemek için Fransa ve Rusya'yı da yanına çekmeyi başardı.

 
I. Dünya Savaşı'nın Nedenleri

 Sanayi devletlerinin hammadde ve pazar ihtiyacının artması,

Alman-İngiliz sömürgecilik yarışı,

Rusların Pan-İslavizm politikasının Avusturya-Macaristan ve Osmanlı Devleti'ni tehdit etmesi,

Fransa'nın, Almanya'dan Alsace-Loraine (Alsas-Loren)i geri almak istemesi Osmanlı Devleti'nin dağılma yolunda olması,

İngilizlerin, Rusları Balkanlar'da serbest bırakması,

Balkanlar'da yeni kurulan devletlerin sınırlarını genişletmek istemesi.

Almanya ile İttifak

Almanya'nın savaşı kesin kazanacağı inancı İttihat ve Terakki Partisi yöneticilerinin Alman hayranlığı, Osmanlı Devleti'nin üzerindeki emelleri açık olan Rusya'ya karşı onun düşmanı olan Almanya'nın yanında yer almanın gerekliliğine inanılması, Osmanlı ordusundaki Alman askeri uzmanların devlet adamlarını etkilemesi.

 

Savaşın Başlaması

 Avusturya-Macaristan veliahtı Franz Ferdinand, Haziran 1914'te, Saray-Bosna'da, bir Sırp fanatik tarafından öldürüldü.

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu 28 Temmuz 1914'te Sırbistan'a savaş açtı.

Rusya'da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'na savaş açtı.

Almanya 1 Ağustos 1914'te Rusya'ya, 3 Ağustos'ta Fransa'ya, 4 Ağustos'ta da Belçika'ya savaş açtı.

İngiltere'de Almanya'ya savaş açtı.

 

Osmanlı Devleti'nin Savaşa Girmesi

 
Almanya ile gizli bir ittifak anlaşması yapıldı.

Genel seferberlik ilan edildi.

Mebuslar Meclisi kapatıldı.

Kapitülasyonlar kaldırıldı.

 

İngiliz donanmasından kaçan Goben ve Breslav adında iki Alman savaş gemisi İstanbul'a sığındı.

Osmanlı Devleti gemileri satın aldı. Bu gemilere Yavuz ve Midilli isimleri verildi.

Gemiler Karadeniz'e açılıp, Rusya'nın Odessa ve Sivastapol limanlarını bombaladı.

Bunun üzerine, Rusya, 1 Kasım 1914'te Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etti.

 
İngiltere, Mısır ve Kıbrıs adasının İngiliz toprakları olduğunu ilan etti.

İngiltere; Süveyş Kanalı'nı, Mısır'ı, Doğu Akdeniz'i ve İran Körfezi'ni savunmak için bu bölgelere asker sevk etti ve Birinci Dünya Savaşı çok geniş bir alana yayıldı.

İtilaf (Uzlaşma-Anlaşma) Devletleri
 

İngiltere, Rusya, Fransa, Sırbistan, Belçika, Lüksenburg, Karadağ, Japonya, İtalya, Portekiz, Romanya, A.B.D., Yunanistan, Brezilya ve Çin gibi bir çok devletin katıldığı bir topluluktu.


İttifak (Bağlaşma) Devletleri

Başlangıçta Almanya (ve katılan Alman Sömürge güçleri),
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve İtalya'dan oluşan devletler grubudur.
Kökeni 1882'de kurulan Üçlü İttifak Antlaşması'na dayanır.
İtalya, 1. Dünya Savaşı başlayınca önce bir yıla yakın süre tarafsız kalmış,
daha sonra İtilaf Devletleri tarafına geçerek 23 Mayıs 1915'te savaşa girmiştir.
Müttefik arayan İttifak Devletleri'ne önce 2 Ağustos Osmanlı-Alman Gizli Antlaşması'nın gereğini yerine getiren Osmanlı İmparatorluğu,
bir yıl sonra ise Çanakkale Zaferi'nden sonra savaşı Almanlar'ın kazanacağını düşünen Bulgaristan Krallığı katılmıştır.
 

Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Cepheleri



Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı'nda bir çok cephede savaşmıştı. Bunlar daha çok, ya Almanlar'ın isteği sonucu veya Osmanlı savaş taraftarlarının geçmişte kaybedilen toprakların geri alınabilmesi amacıyla açılmıştı.

 

Taarruz Cepheleri
 

Kafkas Cephesi

 
Kafkas Cephesi Ruslara karşı Aralık 1914'de açıldı. Cephe komutanı Enver Paşa'nın komuta ettiği 150.000 kişilik ordudan 100.000'i soğuktan donarak öldü. Bunun üzerine Ruslar, Erzurum, Muş, Bitlis, Trabzon ve Erzincan'ı ele geçirdiler. Çanakkale zaferinden sonra bu cepheye atanan Mustafa Kemal, 1916 yılında Muş ve Bitlis'i kurtardı.


Kanal Cephesi

 
Süveyş Kanalı'nı ele geçirip, İngilizlerin sömürgeleri ile olan bağlantısını kesmek için açılan bu cephe, Almanlar tarafından planlandı. Sonuçta 1916 yılında Osmanlı ordusu yenildi ve İngilizler Sina Yarımadası'nı ele geçirip Suriye'ye kadar ilerledi.

 
Savunma Cepheleri
 

Hicaz Yemen

 
Bu cephede İngilizler'in kışkırtması ile Araplar isyan etti. Mekke Emiri Hüseyin isyanın başına geçti. Sonuçta, 1916 yılında Hicaz elimizden çıktı ve Yemen bağımsızlığını ilan etti.


Irak

 
İngilizler savaşın başında Basra'ya asker çıkardılar. Çünkü; bu bölgenin petrolüne sahip olmak istiyorlardı. Ayrıca Türklerin İran'a girmesini ve Hindistan'ı tehdit etmesini engellemeye çalışıyorlardı. Diğer yandan karayolu ile Rusya'ya ulaşmayı da amaçlıyorlardı.

Osmanlı ordusu 1915'de Kutülamare'de İngilizleri yendi. Ancak İngilizler daha sonraki yıllarda bu cephede başarılar elde etti.

Suriye ve Filistin


Bu cephede Mustafa Kemal'in komuta ettiği 7. ordu, Yıldırım Orduları Grubu ile birlikte Halep'in kuzeyinde düşmanı durdurmayı başardı. Daha sonra buradaki Yıldırım Orduları'nın başına Mustafa Kemal Paşa atandı.

Çanakkale

 Çanakkale Cephesi, İngiltere ve Fransa'nın Osmanlı Devleti'nin savaşa girmesi üzerine Boğazları ele geçirebilmek amacıyla açıldı. 19 Şubat 1915'de Kumkale ve Seddülbahir'e İngiliz ve Fransız gemilerinin saldırısı ile açılan Çanakkale Cephesi, kara ve deniz savaşları olmak üzere iki safhada gerçekleşmişti.


Çanakkale Savaşı

 
İngiltere ve Fransa 19 Şubat 1915'te Çanakkale'ye saldırdılar.

18 Mart'ta büyük bir saldırıya geçen İngiliz ve Fransız donanması, büyük kayıp verip geri çekildi.

İngilizler, sömürge ülkelerden topladıkları kuvvetlerini Arıburnu'ndan karaya çıkardılar.

Bu arada Yarbay Mustafa Kemal Çanakkale cephesine atandı.

9 Ocak 1916'da Çanakkale düşmandan tamamen temizlendi.

 
Çanakkale Savaşı'nın Sonuçları

 

250 bin Türk asker ve subayı şehit düştü ve yaralandı.

Rusya'ya gerekli olan silah ve cephane ulaştırılamadı. Bu durum Rusya'nın çökmesi ve savaştan çekilmesine neden oldu.

Birinci Dünya Savaşı uzadı.

Rusya'da ihtilal oldu ve Çarlık Rusya yıkılıp yerine Sovyet Rusya kuruldu.

Savaşın uzaması ve İngilizler'in Çanakkale'de yenilmesi sömürge yönetimlerini zorlaştırdı.

Savaşın uzaması, savaşla ilgili olmayan sanayi dallarının gerilemesine neden oldu, bundan da Japonya ve A.B.D. kazançlı çıktı.

Mustafa Kemal'in Çanakkale'de kazandığı başarı, O'nun daha sonra milli mücadelenin lideri olmasında etkili oldu.

 
Rusya'nın Savaştan Çekilmesi

 

Savaş, Rusya'da ekonomik sıkıntı doğurdu.

Halk, Lenin liderliğinde ayaklandı. Ekim 1917'deki ihtilalle Çarlık Rusyası yıkıldı.

Komunist iktidar başa geçti.

Komunist iktidar savaşa son vermek istediğini ilan etti.

Brest Litowsk Antlaşması (3 Mart 1918) imzalandı.
 

Amerika'nın Savaşa Girmesi

 
Amerika Birleşik Devletleri (A.B.D.) savaşın başlarında tarafsızlığını ilan etmişti.

Ancak Alman denizaltıları, A.B.D.'nin İtilaf Devletleri'ne silah sattığı gerekçesiyle, A.B.D.'ye ait ticaret gemilerini batırmaya başladı.

2 Nisan 1917'de A.B.D. Almanya'ya savaş ilan etti.

A.B.D. Nisan 1918'de Avrupa'ya asker çıkartarak savaşa girdi.


 
Osmanlı Devleti'nin Savaştan Çekilmesi
 

Bulgaristan'ın işgal edilmesi üzerine Bulgar hükümeti 29 Eylül 1918'de Neuilly Antlaşması'nı imzalayarak savaştan çekildi.

Böylece Osmanlı Devleti'nin İttifak Devletleriyle bağlantısı kesildi.

İttihat ve Terakki Partisi Hükümetten çekildi.

Yeni kurulan Ahmet Paşa Hükümeti ateşkes istedi.

30 Ekim 1918'de Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandı.

Almanya Versay Antlaşması'nı,

Avusturya St. Jermen Antlaşması'nı,

Macaristan Trianon Antlaşması'nı

imzalayarak savaştan çekildi.

 
Neuilly (Nöyyi) Antlaşması

 
Bulgaristan ile İtilaf Devletleri arasında imzalandı. Buna göre,

1. Batı Trakya, Yunanistan'a verildi.

2. Bulgaristan'ın Ege Denizi ile olan bağlantısı kesildi.

3. Makedonya, Yuanistan ve Yugoslavya arasında paylaşıldı.

4. Bir kısım toprakları Romanya'ya verildi.

 
Versay Antlaşması

 
Almanya ile İtilaf Devletleri arasında imzalandı. Bu antlaşmaya göre,

1. Almanya 1871'de aldığı Alsas-Loren'i tekrar Fransa'ya verdi.

2. Almanya'nın bir kısım toprakları yeni kurulan Çekoslavakya ve Polonya'ya verildi.

3. Sar Havzası kömür madenleri, Fransızların oldu.

4. Bütün sömürgelerinden vazgeçti.

5. Ordu ve donanmasını azaltmak zorunda kaldı.

 
Saint Germain (Sen Jermen) Antlaşması

 
Avusturya ile İtilaf Devletleri arasında imzalandı. Buna göre,

1. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu yıkıldı. Yerine Avusturya Cumhuriyeti, Macaristan Krallığı ve Çekoslavakya Cumhuriyeti kuruldu.

2. Avusturya-Macaristan'ın topraklarının bir kısmı, yeni kurulan Polonya ve Yugoslavya'ya bir kısmı Romanya ve İtalya'ya verildi.

 
Trianon (Triyanon) Antlaşması

 
İtilaf Devletleri ile Macarstan arasında imzalandı. Buna göre,

1. Macaristan'ın topraklarının bir kısmını Romanya, Yunanistan ve Yugoslavya'ya verildi.

2. Bosna-Hersek, Yugoslavya'nın oldu.




 

I. Dünya Savaşı'nın Sonuçları

 

1. Savaşta yenilen devletlerin rejimleri değişti. Merkezi imparatorluklar yıkıldı.

2. Çarlık Rusya yıkıldı, yerine Sovyet Rusya kuruldu.

3. Yıkılan imparatorlukların yerine yeni devletler kuruldu.

4. Arap topraklarında İngiliz ve Fransızların manda ve himayesi altında çeşitli devletler kuruldu.

5. İsrail Devleti'nin temelleri atıldı.

6. Dünya barışını korumak için Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kuruldu.

7. Mondros'tan sonra Anadolu'da görülen işgallere karşı bağımsızlık mücadelesi başladı. Bu mücadeleyi İngilizlerin diğer sömürgeleri de kendilerine örnek aldı.

8. Versay Antlaşması'nın getirdiği şartlar, Avrupa'nın siyasi dengesini bozdu ve bu durum İkinci Dünya Savaşı'nın çıkmasına neden oldu.

9. İngiltere, Dominyon denilen, Kanada, Güney Afrika, Avustralya, Yeni Zelanda sömürgelerine Arabistan, Filistin ve Irak'ı da ekledi.

 

Mondros Mutarekesi (Mondros Ateşkes Antlaşması)

Osmanlı devleti adına Rauf Bey imzalamıştır

 
Mütareke'nin İmzalanmasının Nedenleri

 1. Bulgaristan'ın yenilmesi üzerine; Alman yardımının kesilmesi
2. Anadolu'da silah ve cephane sıkıntısı çekilmesi
3. Askere alınacak insan kalmaması
4. Wilson İlkeleri'ne umut bağlanması
5. Halk ve ordunun savaştan bıkması

 
Mütareke'nin Maddeleri

 
Egemenlik Haklarını Sınırlayan Maddeler

 1. Karadeniz'e geçiş için Çanakkale ve İstanbul Boğazları açılacak ve Karadeniz'e serbestçe geçiş sağlanacak, Çanakkale ve Karadeniz istihkamları İtilaf Devletleri tarafından işgal edilecek.

2. İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit edecek bir durumun ortaya çıkması halinde, herhangi bir bölgeyi işgal edebilme hakkına sahip olacak.

3. Altı Vilayet adı verilen Van, Bitlis, Erzurum, Diyarbakır, Elazığ, Sivas vilayetlerinde bir kargaşalık olursa, İtilaf Devletleri bu vilayetleri işgal edebilecek

4. Hükümet haberleşmesi dışında, telsiz, telgraf ve kabloların denetimi İtilaf Devletleri'ne geçecek.

Askeri Sınırlamalar Getiren Maddeler

 
1. Sınırların korunması ve iç güvenliğin sürdürülmesi için gerekli askeri kuvvetlerin dışındakiler terhis edilecek

2. İtilaf Devletleri'nin bütün esirleri ile Ermeni esirleri kayıtsız şartsız İstanbul'da teslim edilecek. Buna karşılık Türk esirleri İtilaf Devletlerinin elinde korunacak.

3. İran içlerinde ve Kafkasya'da bulunan Osmanlı kuvvetleri işgal ettikleri yerlerden geri çekilecek.

Ekonomik Sınırlamalar Getiren Maddeler

 1. İtilaf Devletleri, Osmanlı tersane ve limanlarındaki vasıtalardan yararlanabilecek

2. Bütün demiryolları, İtilaf Devletleri tarafından kontrol edilecek

3. İtilaf Devletleri, kömür, mazot ve yağ maddelerini Türkiye'den sağlayacak.


Mütareke'nin Sonuçları

 
1. İtilaf Devletleri önceden imzaladıkları gizli antlaşmaları uygulamaya koydular.

2. Osmanlı Devleti'nin Boğazlar üzerindeki egemenliği sona erdi.

3. Yedinci madde uyarınca işgaller başladı.

4. Osmanlı Devleti fiilen sona erdi.

5. Osmanlı topraklarında Suriye, Lübnan ve Irak gibi devletlerin kurulmasına zemin hazırlandı.

6. İşgallere karşı bölgesel direnme cemiyetleri kuruldu.

7. Padişah Mebuslar Meclisi'ni kapattı.

   

I. Dünya Savaşı Sırasında İmzalanan Gizli Antlaşmalar

 
Bu antlaşmalar Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı topraklarını paylaşmak amacıyla yapılmıştır. Bu antlaşmaların başlıcaları şunlardır :

 Sykes-Picot Antlaşması (1916) :
Bu antlaşma ile Osmanlı toprakları Rusya, Fransa ve İngiltere arasında paylaştırılmıştır.


Mac-Mahon Antlaşması (1916) :
Mısır'daki İngiliz valisi Mac-Mahon ile Hicaz Emiri Hüseyin arasında imzalandı. Arapların Türklere karşı ayaklanması halinde, Arap bağımsızlığının onaylanacağı kabul edildi.
 

Londra Antlaşması (1915) :
İtalya'nın İtilaf Devletleri'nin safına geçmesi nedeniyle imzalandı. On iki Ada İtalya'ya verildi. İtalya'nın Trablusgarp ve Bingazi üzerindeki hakları kabul edildi.
 

Saint Jean de Maurienne (1917) :
İtalya'ya Anadolu'nun Güneybatısı'nın büyük bir kısmı verilmişti.

 
Paris Barış Konferansı ve İzmir'in İşgali

 
Konferansın Amacı
 

1. I. Dünya Savaşı'ndan galip çıkan devletlerin, yenilen devletlerin durumunu belirlemek istemesi.

2. (asıl amaç) İtilaf Devletleri'nin Osmanlı Devleti'nin topraklarının paylaşım esaslarını belirlemek istemesi.

3. İtilaf Devletleri'nin aynı zamanda diğer devletlerle yapılacak olan antlaşmaların şartlarını belirlemek istemesi.

Konferans'ta İngiltere'nin Tutumu

 
İngiltere, Ege Bölgesi'nin İtalya'ya değil de Yunanistan'a verilmesini istedi.

Nedeni, Akdeniz'de sömürgelerine giden yol üzerinde, güçlü bir İtalya yerine zayıf bir Yunanistan'ın bulunmasıni istemesiydi.

Batı Anadoludaki çoğunluğun Yunan olduğu savunuldu.

Ege bölgesinin Wilson ilkeleri'ne göre Yunanistan'a verilmesi kararlaştırıldı.

 

Wilson İlkeleri :

 
1. Milletler arasındaki gizli antlaşmalara son verilecek, açık diplomasi usulü uygulanacak

2. Kara suları dışındaki denizlerde gerek savaş halinde, gerek barış halinde deniz trafiğinin serbest olması sağlanacak

3. Milletlerin üzerindeki ekonomik engeller kaldırılacak ve milletler eşit sayılacak

4. Her millet silahlanmayı, iç güvenliğini sağlayacak seviyede tutacak

5. Sömürgelere ait bütün istekler, egemenlik sorunlarının ilgili halkın çıkarları de dikkate alınarak bir karara bağlanacak

6. Osmanlı İmparatorluğu'nun Türk nüfusunun yoğunlukta olan kısımları tartışmasız bir şekilde Türk egemenliğinde kalacak, fakat Türklerin egemenliği altında bulunan diğer milletlerin güvenlikleri sağlanacak

7. Çanakkale Boğazı uluslararası güvence altında bütün milletlerin ticaret gemilerine açık olacak

8. Dünya barışını ve toprak bütünlüğünü korumak için bir uluslararası cemiyet kurulacak

9. Galip devletler, mağlup devletlerden toprak ve savaş tazminatı alamayacak

 
Konferans'ın Sonuçları

 
1. Anadolu'nun paylaşılmasına Yunanistan da katıldı.

2. İngilizlerle İtalyanlar'ın arası açıldı.

3. Yunanistan'a İzmir ve çevresi ile İstanbul önlerine kadar Doğu Trakya verildi.

4. İtalyanlara ise Batı Akdeniz kıyıları bırakıldı.

 

İzmir'in İşgali

 

Paris Barış Konferansı gereği Yunanistan'a verilen İzmir, Yunanlılar tarafından Mondros Ateşkes Antlaşması'nın Yedinci maddesine dayanılarak işgal edildi.

Bu işgale tepki olarak da, bu bölgede silahlı direnme güçleri kuruldu.


İşgalin Sonuçları

 
1. Yurdumuz parçalanmaya başlandı.

2. Ege Bölgesi'nde Kuva-yı Milliye güçleri kuruldu.

3. Yunan ordusu büyük katliamlar yaptı.

4. Mustafa Kemal Havza'dan genelge yayınladı.

5. İşgale karşı Amiral Bristol Raporu hazırlandı

6. İstanbul Hükümeti'nin yetersizliği ortaya çıktı.

7. İşgal üzerine Rum ve Ermeniler ayrılıkçı faaliyetler başlattı.

 

 

Amiral Bristol Raporu (11 Ekim 1919) :

 
1. Katliamlardan Yunanistan sorumludur.

2. Mondros'tan sonra İzmir ve dolaylarında Rum halkın hayatının tehlikede olduğuna ilişkin Paris Barış Konferansı'na yanlış bilgi verilmiştir.

3. Yunan askerlerinin bu bölgeden derhal çekilmesi ve yerine İtilaf Devletleri'ne ait askerlerin gönderilmesi gerekir.

4. İzmir ve dolaylarının Yunanistan'a verilmesi söz konusu olamaz, çünkü burada Türk çoğunluğu vardır.


İtilaf Devletleri Mondros'tan hemen sonra ateşkesin yedinci maddesine dayanarak işgallere başladılar.



İlk olarak İngilizler Musul'u aldı.

13 Kasım 1918'de İtilaf donanması İstanbul önlerine geldi. (Aynı gün Mustafa Kemal de İstanbul'a gelmiş, işgal donanmasını görünce geldikleri gibi giderler demiştir.)

Fransızlar; İskenderun, Dörtyol, Adana, Mersin, Antep, Maraş, Urfa'yı

İtalyanlar Antalya ve çevresini işgal ettiler.

Ancak en çok tepki çeken işgal Yunanlıların İzmir'i işgali oldu.

Paris Barış Konferansında alınan karar sonucu işgal edilen yer:

İzmir


M.Kemal'in başarılı olduğu savaşlar

Trablusgarp savaşı
Derne cephesi
Conkbayırı

Osmanlı devleti için,
"Boğaz içindeki hasta adam" benzetmesini yapan Rus Çarı olmuştur.