Konu: Arabi Kitapların musannıfları

[Asilzade]

İSÂGÛCİ

İsaguci’nin musannıfı: Eş-Şeyh İmamü’l-Alleme Esiruddin Müfaddal bin Ömer'ül Ebheri Hazretleridir. Ömeri Kazveyn dahi söylenilir.

İsaguci; ilm-i mantıktan bahseder.

Mantığın Tarifi: Aletün kanuniyyetün tağsımü müraetüzihne anil hata-i fil fikri.

Manası: Kendisine riayat zihni fikirdeki hatadan muhafaza eden aleti kanunidir.

Mesela: Alemin hâdis olması gibi.Kendisine riayet yani alemin hadis olmasına riayet zihindeki hatadan alemin kadim olması gibi hatadan muhafaza eden aleti kanuni olmuştur.

İlmi mantık Ahkamı aklıyyeden bahseder. İslam dinini aklen müdafa etmeye büyük bir silah olmuştur.Bu akli bir ilim olup nakli ilimlerde bunu ile muhafaza olunmuştur.

Mantık sülasi mücerredin 2. babından kıyasa mutabık İsmi mekan kıyasa muhalif mastar mimi dir. 2. babdan olduğuna delil Vema yentiku anil heva Ayeti kerimesidir.

İsagucinin Mevzuu: El mâlumatüt-tasavvuriyyetü ve tasdikiyyetü min haysü nefi ha fi isali.

Manası: Neticeye vasıl olmakta menfaatli olması haysiyetinden oldugu halde malumati tasavvuriyye ve malumati tasdikiyyedir.

İsagucinin Gayesi: El-ihtirazü anil hata-i fil fikri.

Manası: Fikirdeki hatadan kaçınmaktır.

İsagucinin Tarifi: Ve hüve lafzun yünaniyyün mürekkebün min selasi kelimatin evvelühü is mağnahü ente vessani egu mağnahü ene vessalisü eci mağnahu seyme eyfi hezel mekani.

Manası: İsaguci 3 kelimeden mürekkeb yunani bir lafızdır. Evvelki is manası ente İkincisi egu manası ene üçüncüsü eci manası sen ben şu mekanda demektir.

İsaguci aslında is egu eci idi egunun hemzedi tahfif için hazfolundu İsaguci oldu.

Ebu'l-Faruk (k.s.): “Mantıksız ilim mizansız hesaba benzer” buyurmuşlardır.

[Asilzade]

ALÂKA

Alaka’nın Musannıfı; Mahmud bin Abdullah el-Antâkî Hazretleridir.

Alaka; Sülasi Mücerredin 4. Babından “zehadetün” vezninde mastar olup “alıka – yağlekü-  alakaten” olarak tasrif olunur.

Alaka tesmiye olunmasının sebebi; Bu kitap hakikat mecaz ve kinayeden bahseder ekseriya mecazdan bahseder. Her meceza bir alaka lazımdır. Lazım olan alakanın İsmi ile müsemma olmuştur.

Alaka ilmi beyandan bahseder.

İlmi Beyanın tarifi; Vehüve ilmün yüğrafü bihi iğradü mağnel vahidi bi turukin muhtelfetin fi vuzuhuddelalati aleyhi.

Manası: Kendisi üzerine delaletin açık olmasında muhtelif yollar ile bir olan manayı iğrad kendisi sebebi ile bilinen ilimdir.

Mevzuu: Hakikat, mecaz, kinayedir.

Gayesi: Mütekellim meramını muhataba ifade etme turukunun talibe talim etmektir.

[Asilzade]

TELHIS

Bu kitap İlm-i Meani, İlm-i Beyan ve İlm-i Bediğ'den teşekkül eden ilm-i belagatı muhtasar olarak izah ettiğinden “Telhis” ismi ile müsemma olmuştur.

Telhis’in Musannıfı: Muhammed İbni Abdürrahman Hatibi Dımışki hazretleridir.

Telhisin Mevzuu: İlmi Meanî İlmi Beyan İlmi Bediğdir ki üç fenden müteşekkildir.

Bir ilmin şerefi mevzunun şerefi ile olur. mesela ilmi kelamın mevzuu Satül Barii ve Sıfatül Barii Teaaladır. Bu mevzuu İlmi Kelam olan Zatül Barii ve Sıfatül Barii den eşref olduğu için İlmi Kelamda eşrefdir. Keza Usulü Fıkhın Mevzuu Edillei Erbea ve Ahkamı Şerıyye olduğundan İlmi Usulü Fıkıhta çok şereflidir...

Telhisin Gayesi: Dakaiki arabîyye ve esrarı arabîyyeyi talim ve nizamı Kur'andaki vücüb'ül iğcazdan perdeleri keşf etmektir. Yani bu İlmi Belegatı öğrenmeden gaye elfazı arabîyyemnin manalarınını ve esrarını öğrenmektir.

Mesela "Eyne tezhebün" deki Eyne tahkir  içindir. "Ey kafirler ey münkirler ey mürdetler ey gafiler bu ku'an-ı kerimi  bu nuru bırakıp da nereye gidiyorsunuz" demektir.

Bir ilmin şerefi gayesinden de anlaşılır. Mesela İlm-i Belagatın Gayesi Elfazı Arabîyyenin dekaık ve esrarını teğlim ve nizamı Kurandaki vücühül iğcazdan perdeleri keşfetmek olduğundan ilmi belagat çok  şereflidir.

Telhis lugatta: Mücmel bir kelamı şerh ve beyan eylemek manasınadır.

Telhis: Tefıl babından mastardır. “Lahhasa - yülahhısu – telhisen” diye tasrif olunur.

[Asilzade]

KUDÛRÎ

Kudûrî’nin Musannıfı; Ebu’l-Hasenil Kudûrîyyü’l-Bağdadi Hazretleridir.

Kudûrî; ilmi fıkıhtan bahseder.

İlmi fıkhın Tarifi;  Marifetün nefsi maleha vema aleyha amela.

Manası; Kişinin amel cihetinden leh ve aleyhe olan şeyleri bilmesidir.

Mevzuu; İbadat Muamelat Munekahat ve ukubattır.

Gayesi; Ahkam-ı şeriyeye mağrifet dolayısıyla Saadeti dareyne mahzariyyettir.

Meşayihi envar sahibi Kudûrî hakkında şunları söyledi; Hanefiler veba zuhur ettiğinde bereket için onu okurlar. Bu mübarek bir kitaptır. Onu ezberleyen fakirlikten kurtulur. Hatta derler ki Bu kitabı salih bir üstazdan okuyan kimse bitirdiği zaman hocasının bereket duasını alırsa kitaptaki meselelerin sayısınca dirhem kazanır.

...:::::Temmet:::::...