Haber (bildirme) kipleri, işin, oluşun, durumun yapıldığını, yapılacağını, sürekli yapılıyor olduğunu, yapılacak olduğunu veya yapılmakta olduğunu bildiren kiplerdir.
Haber (bildirme) kipleri aldıkları eke göre adlandırılırlar.
Haber (bildirme) kipleri eklerini alan fiiller zaman bildirirler.
1.Görülen (-di’li) Geçmiş Zaman:
Bu kip eylemin yapıldığını bildirir. Yapılan eylemi biz ya yaşamışız ya da görmüşüzdür.
Bu kipin diğer adı bilinen geçmiş zamandır.
Görülen (-di’li) geçmiş zaman eki -di'dir.
"di" eki kurallara (büyük ünlü uyumu kuralı ve ünsüz benzeşmesi kuralı) uyarak -dı,-di,-du,-dü, -tı,-ti,-tu,-tü şeklinde de kullanılır.
Şahıs ekleri ise kip eklerinden sonra kullanılır.
Fiil çekimi:
(ben) yaz-dı-m
(sen) yaz-dı-n
(o) yaz-dı
(biz) yaz-dı-k
(siz) yaz-dı-nız
(onlar) yaz-dı-lar
Yukarıda “yazmak “ fiili şahıslara göre çekilmiştir. Eylemin yapıldığını biz görmüş veya yaşamışızdır.
-di eki bir çekim ekidir; ancak birleştiği fiille ismi nitelerse yapım eki durumunda olur. Toplantıda tanıdık insanlar vardı. Cümledeki –di eki yapım eki durumundadır. Çalmadık kapı bırakmadık.(yapım eki)
Çekimli bir fiilden sonra “mi” soru edatı kullanılırsa, bu fililin kullanıldığı cümle soru anlamı kazanır.
Ali ödevini yaptı. (olumlu bir cümle)
Ali ödevini yaptı mı? (soru cümlesi)
Şahıs ekleri kip ekinden sonra kullanılır. "mi" soru edatı ayrı olarak yazılır.
Tatile gittim mi?
Tatile gittin mi?
Tatile gitti mi?
Tatile gittik mi?
Tatile gittiniz mi?
tatile gittiler mi?
2. Duyulan (-miş’li) Geçmiş Zaman Kipi :
Eylemin önceden yapıldığını bildirir. Eylemin yapıldığını söyleyen kişi görmemiştir, öğrenmiştir veya duymuştur. Bu kipin diğer adı öğrenilen geçmiş zamandır.
Fiil gök veya gövdesine “miş” eki getirilerek yapılır. Uyum kuralına uyarak “-miş” eki –mış, -muş, -müş şeklinde de kullanılır.
Fiil çekimi:
Git-miş-im
Git-miş-sin
Git-miş-
Git-miş-iz
Git-miş-siniz
Git-miş-ler
-miş eki cümleye farklı anlamlar da katabilir.
Gelirken seni görmemişim. (farkında olmama)
Türkiye Cumhuriyeti’ni Atatürk kurmuştur. (kesinlik anlamı)
-miş eki kullanıma göre yapım eki de olabilir.
Okunmuş gazeteleri biriktirelim.(-miş yapım eki görevindedir.)
Bitmiş binalara hemen taşındılar.
3.Şimdiki Zaman Kipi:
Eylemin şu an yapılıyor olduğunu bildiren kiptir. Fiil kök veya gövdelerine –yor eki getirilerek yapılır.
Fiil çekimi:
Yaz-ı-yor-um
Yaz-ı-yor-sun
Yaz-ı-yor-
Yaz-ı-yor-uz
Yaz-ı-yor-sunuz
Yaz-ı-yor-lar
Kökü ünsüzle biten fiillere –yor eki getirilirken –i ünsüzü araya girer.
Al-ı-yor-um, gez-i-yor-um, seç-i-yor-sun, kaç-ı-yor-lar
Kökü ünlüyle biten fiillere –yor eki getirilirken ünlü daralması görülür.
Bekle+yor+um= bekliyorum ("e" ünlüsü daralarak "i" ye dönüşmüştür)
Sakla+yor= saklıyor ( "a" ünlüsü daralarak "ı”ya dönüşmüştür.)
"-yor" ekini almış bir fiil olumsuz soru şeklinde kullanıldığında:
Şahıs eklerinin "mi"den sonra kullanıldığına dikkat etmek gerek. Sadece 3. çoğul şahısta şahıs eki "mi"den önce kullanılmış.
Gidiyor muyum? Gitmiyor muyum?
Gidiyor musun? Gitmiyor musun?
Gidiyor mu? Gitmiyor mu?
Gidiyor muyuz? Gitmiyor muyuz?
Gidiyor musunuz? Gitmiyor musunuz?
Gidiyorlar mı? Gitmiyorlar mı?
4.Gelecek Zaman Kipi:
Eylemin yapılmadığını yapılacak olduğunu belirten kiptir. Fiil kök veya gövdelerine –ecek/-acak ekleri getirilerek yapılır. 1. tekil ve 1. çoğul şahıslara göre çekimde “k” ünsüzü yumuşar “ğ” harfine dönüşür.
Fiil çekimi:
Gez-eceğ-im
Gez-ecek-sin
Gez-ecek-
Gez-eceğ-iz
Gez-ecek-siniz
Gez-ecek-ler
Bu kip eki bazı durumlarda yapım eki olarak kullanılırlar:
Akacak kan damarda durmaz.
Duracak zaman değil.
Cümleye tahmin anlamı katabilir.
Daha çok görecek günlerimiz olacak.
5. Geniş Zaman Kipi:
Eylemin her zaman yapıldığını belirten kiptir. (Geçmişte yapılmış olduğunu, şu an yapılıyor olduğunu ve gelecekte yapılacak olduğunu belirtir.)
Eki: (..)r”dir.
Fiillere -r, ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür ekleri getirilerek yapılır.
“Babam gazete okur.” cümlesinin anlamı: Babam geçmişte gazete okurdu, şu an yine okuyor. Gelecekte de okuyacak, demektir.
Ben kediyi severim. (Her zaman anlamındadır)
Arkadaşım ata binmeyi çok sever.
Ayşe ödevini eve varınca yapar.
Fiil çekimi:
Al-ı-r-ım
Al-ı-r-sın
Al-ı-r-
Al-ı-r-ız
Al-ı-r-sınız
Al-ı-r-lar
Geniş zaman olumsuzunu kullanırken (..)r eki kullanılmaz. Yerine –ma,-me,-maz, -mez ekleri kullanılır.
Çöz-e-r-im -(olumlu)................ çöz-me-m (olumsuz)
Çöz-e-r-sin (olumlu)................ çöz-mez-sin (olumsuz)
Çöz-e-r (olumlu)......................çöz-mez (olumsuz)
Çöz-e-r-iz (olumlu)...................çöz-me-y-iz (olumsuz)
Çöz-e-r-siniz (olumlu)...............çöz-mez-siniz (olumsuz)
Çöz-e-r-ler (olumlu)..................çöz-mez-ler (olumsuz)
Bu kip eki bazı durumlarda alışkanlıkları da belirtebilir.
Eve gelince mutlaka dinlenirim.
Evdeyken çayı çok içerim.
Soru eki aldığında cümleye rica anlamı katar.
Bir çay verir mısın?
Kalemini verir misin?
Diğer kip eklerinde olduğu gibi geniş zaman kip eki de diğer kip ekleri yerine kullanılabilir.
Teşekkür aldığımı annem duyunca çok sevinir. ( sevinecek anlamında)
Babam İstanbul’a yarın gider. (gidecek anlamında)
Müzik dinlemeyi seviyorum. (severim anlamında)
Nasrettin Hoca birgün göle maya çalar. ( çaldı anlamında)
Maç beşte biter. (bitecek anlamında)
0 Yanıt
2337 Gösterim