Fes, tepesi düz, genellikle kırmızı, püsküllü, silindirik şapka.
İsmini başlıca üretim merkezi olan Fas'ın Fes şehrinden alır. Başta Osmanlı İmparatorluğu olmak üzere birçok Müslüman ülkede kullanılagelmiştir. Yaygın olarak kullanılan kırmızı rengini kızılcık boyasından alır. Bununla birlikte hemen hemen her renkte ve desende fes üretilmektedir.
Tarihçe
Kara Gömlekliler Gandi'nin İtalya ziyaretinde (1931, Roma)
13. SS Waffen Dağ Tümeni "Handschar"'a bağlı Boşnak askerler
Sultan II. Mahmut döneminde Osmanlı sarayında Avrupalı gibi giyinme modası baş gösterdi. Daha sonra bu moda ilim adamlarına ve halka yayıldı ancak Avrupa usulü şapkaların namaz kılarken zorluk çıkarmaları, sipersiz bir şapka kullanımını gerekli kıldı. Serasker ve Kaptan-ı Derya Koca Hüsrev Paşa'nın Akdeniz seferinden dönüşünde Fas'tan getirdiği feslerin kalyoncu askerlerine giydirilmesiyle benimsenen fes, Sultan Mahmud'un fermanı üzerine imparatorluğun resmi şapkası oldu. 1840'lardan itibaren süvari ve topçu hariç, Osmanlı askerlerinin üniformasının bir parçası haline geldi. Arnavut askerleri beyaz fes takıyorlardı.
1829'den 1925 yılına kadar kullanılan fesi Tanzimat döneminde İstanbul'da sivil ve asker bütün görevliler giymiş, sarık yalnız bilginler ve din adamları tarafından kullanılmıştır. Taşrada, sarık tercih ediliyordu, bu sebeple halk, fesli ve sarıklı olmak üzere ikiye ayrılmıştı. Fesin yüzyıllar boyu kullanılan sarığın yerini alması önemli bir yenilik olmuştu, bu yüzden imparatorlukta lehte ve aleyhte birçok görüş ileri sürüldü. Fes için ayrı bir bakanlık kuruldu, yayınlanan fes nizamnamesi ile fesin nerelerde giyileceği, kimlerin ne tür fes kullanacağı belirlendi. İstanbul'da Defterdar'da bir fabrika kurularak fes yapımına başlandı. Zamanla fes imparatorluğun her köşesinde yaygınlaştı.
TBMM 25 Kasım 1925'de Şapka Kanunu'nu çıkardı ve yüzyıllardır kullanılagelen fes, sarık ve benzeri başlıklar yasaklandı. 671. Kanunun 1. maddesi şöyldir :(Madde 1)Türkiye Büyük Millet Meclisi azaları ile idarei umumiye ve hususiye ve mahalliyeye ve bilümum müessesata mensup memurin ve müstahdemin Türk milletinin iktisa etmiş olduğu şapkayı giymek mecburiyetindedir.Türkiye halkının da umumi serpuşu şapka olup buna münafi bir itiyadın devamını hükümet meneder. Buna göre sarık ve fes kullanımının alışkanlık haline getirilmesi suç olduğu gibi şapka giymemekte kanuna göre suç sayılmaktadır.
Dünyada fes
Fes, geçmişte Osmanlı İmparatorluğu'nun parçası olan ülkelerde, birçok Müslüman ülkede, bazı Afrika ülkelerinde, Hindistan ve Pakistan'da yaygın olarak kullanılmıştır. Günümüzde kullanımı oldukça azalmıştır. Pakistanda fes, hilafet yanlılığının göstergesidir. Pakistanlı politikacı Navabzade Nasrullah Han, 2003'teki ölümüne dek fesini çıkarmamıştır.
Popüler kültürde fes
Fes, Osmanlı İmparatorluğu'nda yaygın olarak kullanılması nedeniyle Avrupa'da Osmanlılıkla ve Türklükle özdeşleştirilmiştir. Günümüzde dahi birçok Avrupalı, Türkiye'de yaygın olarak fes takıldığı kanısındadır. Bunda fesin; diğer tüm Osmanlı, İslam ve Ortadoğu kültürel elementleri ile birlikte (lale, nargile, semaver, halı, deve, dervişlik vs.) Türkiye'nin yurtdışındaki turistik tanıtım çalışmalarında yer alması etkili olabilir.
Batı'da bazı karikatür ve parodilerde fes tembelliğin ve rahatına düşkünlüğün göstergesi olarak kullanılır. Bunun nedeni 19. yüzyılda fes takılan coğrafyada görev yapan, İngiliz aristokrat, asker ve devlet adamlarının, gayriresmi akşam eğlencelerinde ve istirahat zamanlarında yerel halka uyarak fes takmış olmalarıdır.
Galler doğumlu Britanyalı meşhur merhum komedyen Tommy Cooper, 'püskülü öne gelecek şekilde ters taktığı fesi' ile meşhurdur. Askerliğini Orta Doğu'da yapmış olan Cooper, Mısır'daki bir sihirbazlık gösterisi esnasında şapkasını kaybedince, garsonlardan birinin fesini ödünç almıştır. İzleyicilerin çok hoşuna gittiğini görünce fesini o günden sonra sürekli kullanmıştır.
Britanya'nın Doctor Who adlı popüler bilim-kurgu dizisinde 11. Doktor en az üç defa fes giymiştir. Fes hakkında "Artık bir fes giyiyorum. Fesler havalıdır." demiştir.
0 Yanıt
2101 Gösterim