Alm. Dynamit (n), Fr. Dynamite (m), İng. Dynamite.
Nitrogliserinden yapılan patlayıcı madde.
İlk defâ 1866 yılında İsveçli bilgin Alfred Nobel tarafından bulunmuştur.
A.Nobel, yağımsı ve kolay patlayan trinitrogliserin maddesini kizelgura emdirerek elde ettiği maddeye dinamit ismini verdi. Böylece darbeyle patlamayan ve emniyetle taşınabilen bir patlayıcı keşfetmiş oldu. Keşfettiği bu yeni patlayıcının kendi topraklarında ve kendi vatandaşlarına karşı kullanıldığını gördü. “Nobel Barış Ödülü” vakfını kurmada bunun etkisi büyük oldu.
Dinamit bazı silahlı güçler tarafından, düşmanı yavaşlatmak üzere yol ve köprülerin tahrip edilmesinde de kullanılmıştır.
Yaygın inanışın aksine kasalar gibi korumalı eşya ve odaların patlatılmasında dinamit değil, dinamitin kaynatılıp oluşan sıvının üzerindeki nitrogliserin kaymağının alınmasıyla elde edilen nitrogliserin kullanılmaktaydı.
Dinamitin çıkış maddeleri yağların sabunlaşması esnâsında elde edilen gliserindir.
Gliserinin sülfürik asit katalizörlüğünde nitrik asitle verdiği reaksiyon sonucu trinitrogliserin bileşiği meydana gelir:
(H2SO4)
C3H5(OH)3 + HNO2 ¾¾¾® C3H5(O-NO2)3
Gliserin Nitrik Asit Trinitrogliserin+H2O
Trinitrogliserin, sarı, yağ kıvamında çok kolay patlayan 45°C’de korunması güç bir maddedir. Bunun, kizelgur adı verilen silisyumdioksit kimyasal formülüne sâhip, sünger görünümlü bir maddeye emdirilmesi sonucu, şiddetli patlayıcı, ancak patlayabilmesi için belli bir ısı isteyen bir patlayıcı (dinamit) elde edilir. Dinamit yapılan yerde basınç düzenlenir ve çalışanlara özel giysiler giydirilir. Kizelgur dinamiti artık nâdiren kullanılır ve sâdece târihî bir önemi vardır.
Günümüzde dinamit nitrogliserinden yapılmaktadır. Nitrogliserin gliserin trinitrat ve kendi gibi patlayıcı bir bileşik olan etilen glikol dinitrat karışımından hazırlanır. Etilen glikol dinitrat donmayı önlemek için katılır. Dinamitin katı kısmı, kâğıt hamuru veya diğer karbonlu yanıcı maddelerden ve patlamada yanma oksijenini sağlayacak sodyum nitrat veya amonyum nitrattan meydana gelmektedir. Dinamit içindeki nitrogliserin muhtevâsı istenen patlama gücüne veya hızına göre % 5’ten % 90’a kadar değişir.
Bâzan nitrogliserini emdirmek için nitro-selüloz kullanılır. Bu durumda ürün jele benzer ve bu patlayıcılar jelâtin dinamitleri ismini alır. Su altında bile kullanılabilirler. Dinamit hâlâ değerini muhâfaza etmektedir. İnsanlığın felâketi için kullanılmış olmakla berâber günümüzde teknolojik önem taşımaktadır. Mâden ve kömür işletmelerinde, yol ve su kanallarının inşaatlarında, tünellerin kazılmasında, limanların genişletilmesinde, büyük kayaların parçalanmasında kullanılır.
1940'lardan sonraki yıllar boyunca dünyanın en büyük dinamit üreticisi Güney Afrika'ydı. De Beers 1902 yılında Sommerset West'de bir fabrika kurmuştu. Bu fabrika daha sonra Afrika Patlayıcı ve Kimyasal Endüstrileri isimli kuruluş tarafından işletilmeye başlanmıştı. Ülkedeki büyük dinamit isteğinin nedeni Witwatersrand ve çevresindeki altın madenleridir.
Dinamitin sorunlarından birisi, üretiminde ortaya çıkan tehlikelerdir. 1960'larda Somerset West'de çok büyük iki patlama olmuştu. Bu patlamalarda can kaybı yaşanmasına karşın fabrikanın modüler yapısı ve etrafındaki ağaçların basıncı emmesi zararı azaltmıştı.
Bu fabrika 1985 yılında kapatılmıştır.
0 Yanıt
2043 Gösterim