Besinler ve dengeli beslenme her insanın çok iyi bilmesi gereken, bütün hayatı boyunca uygulaması gereken bir konudur. Canlıların beslenmesini, yaşamsal etkinliklerini sürdürmesini sağlayan, yiyecek ve içeceklere besin denir. Besinleri üç temel kaynaktan elde ederiz. Bunlar;
Hayvansal besinler (et, süt, yumurta),
Bitkisel besinler (sebzeler, meyveler) ve
Cansız doğadan elde edilen besinler (su ve madensel tuzlar) dır.
Besinler vücutta;
Enerji verici,
Yapıcı - onarıcı,
Düzenleyici olarak farklı görevler alır.
Besinlerde birden fazla besin içeriği bulunabilir. Besinlerin sınıflandırılması yapılarında en çok bulunan besin içeriğine göre olur.
ENERJİ VEREN BESİNLERKARBONHİDRATLARCanlılar; yürümek, koşmak vb. yaşamsal faaliyetler için gereken enerjiyi öncelikle karbonhidratlardan sağlar. Buğday, patates, pirinç, mercimek, yulaf karbonhidrat yönünden zengin besin maddeleridir. Ayrıca şeker pancarı, bal, süt, üzüm vb. yiyeceklerde ve kavun, karpuz, şeftali, çilek, kiraz ve muz gibi meyvelerde şeker bulunur. Şekerli yiyecekler karbonhidratlı besinlerdir.
Bitkisel besinlerde en bilinen karbonhidrat çeşitleri; Nişasta ve Selülozdur. Hayvansal besinlerde ise glikojendir. Örneğin; Patates üzerine bir damla iyot çözeltisi (lügol) damlatılırsa patates çözeltisi mavi-mor renk alır. Bu renk değişimi patateste karbonhidrat bulunduğunu gösterir.
NOT: Fazla miktarda alınan karbonhidratlı besinler yağa dönüşür. Bu da şişmanlığa yol açar.
YAĞLARVücudumuz için gerekli olan enerji öncelikle karbonhidratlardan, sonra yağlardan sağlanır. Yağlar; karbonhidrat ve proteinlerin iki katı enerji sağlar. Yağların yakılması için karbonhidratların azalmış olması gerekir.
Yağlar; Depolandıkları yerde organlara destek olur ve dış etkilerden korurlar. Hücrelerin yapısında yer aldığı için aynı zamanda yapıcı ve onarıcı kabul edilirler. Yağlar, bitkisel ve hayvansal besinlerden elde edilir. Zeytin, ayçiçeği, soya fasulyesi, susam, ceviz ve fındık gibi bitkisel besinlerde bitkisel yağlar vardır . Peynir, tereyağı, kaymak, süt ve balık gibi hayvansal besinler yağ bakımından zengindir. Bir besin maddesinde yağ olduğunu anlamak için; besin maddesi bir kağıda sürülür. Kağıtta parlak bir leke oluşursa yağ içeriyor demektir. Örneğin; ceviz, fıstık veya fındık ezilerek beyaz kağıt üzerine konulursa kağıtta parlak leke oluşur.
Yağlar iki çeşittir.
Hayvansal besinlerdeki yağlara doymuş yağ denir. Katı haldedir. Örnek: Tereyağı.
Bitkisel besinlerdeki yağlara doymamış yağ denir. Sıvı haldedir. Örnek Ayçiçek yağı.
YAPICI ONARICI BESİNLERPROTEİNLER Vücudumuzda yapıcı - onarıcı görevini üstlenen besinler proteinlerdir.
Proteinlerin Görevleri:
» Yaraların iyileşmesi,
» Kasların gelişmesi,
» Canlıların büyümesi ve gelişmesi,
» Tırnak ve saçların uzaması,
» Zeka gelişimi ve
» Vücudun mikroplara karşı dayanıklı olması için proteinler gereklidir.
Proteinler, bitkisel ve hayvansal besinlerden elde edilir. Et, yumurta, süt, tavuk, yoğurt, peynir ve balık proteince zengin hayvansal besinlerdir. Tahıllar (buğday, arpa, çavdar, yulaf vb.), Baklagiller (fasulye, bakla, nohut vb.), Kuruyemişlerde (fındık, ceviz vb.) proteince zengin bitkisel besinlerdir.
Hayvansal besinlerin protein değeri, bitkisel besinlerinkinden daha fazladır. Dengeli beslenmek için her ikisinden de yeterince yemeliyiz. Yağlar ve karbonhidratlar da zaman zaman yapıcı-onarıcı görev yapsa da en önemli yapıcı onarıcı besin proteinlerdir.
» Yağlar ve proteinler kolay parçalanamaz. Bu yüzden öncelikle karbonhidratlar enerji verici olarak yakılır.
» Bir besin maddesine bir kaç damla nitrik asit damlatılır. Besin maddesi üzerinde sarı bir renk oluşursa protein içerdiği anlaşılır. Örneğin; yumurtanın akı üzerine 1 damla nitrik asit damlatılırsa sarı renk alır. Bu, yumurtanın beyazında protein olduğunu gösterir.
DÜZENLEYİCİ BESİNLERVİTAMİNLERVitaminler vücudun direncini artırır, vücudumuzu hastalıklara karşı korur, büyüme ve gelişmemize yardımcı olur. Vitaminler meyve ve sebzelerde bol miktarda bulunur. En önemli vitamin gruplarını kısaca tanıyalım
A VitaminiBulunduğu besinler: Tereyağı, et, balık ve balık yağı, süt, yumurta, peynir, yeşil sebzeler, havuç, domates, baklagiller, ceviz ve fıstık.
Görevi: Göz sağlığı ve kemik gelişimini sağlar.
B VitaminiBulunduğu besinler: Tahıllar, yeşil sebzeler, ekmek, yumurta, et, süt, turunçgiller ve çilek.
Görevi: Sinir ve kasların gelişmesi için gereklidir.
C VitaminiBulunduğu besinler: Portakal, limon, mandalina, domates, çilek, koyu yeşil sebzeler, yapraklı lahana, maydanoz, böğürtlen ve kuşburnu.
Görevi: Diş ve diş eti sağlığı için gereklidir. Vücut direncini arttırır.
D VitaminiBulunduğu besinler: Tereyağı, balık ve balık yağı, yumurta, peynir süt ve sebzeler.
Görevi: Kemik ve diş gelişimi için gereklidir.
E VitaminiBulunduğu besinler: Tahıllar, yumurta, süt, peynir, kırmızı et, şeftali ve muz.
Görevi: A vitaminiyle beraber vücudun büyümesini sağlar.
K VitaminiBulunduğu besinler: Lahana, et, mısır, çilek, ıspanak, bazı yeşil sebzeler, kara ciğer, şeftali, muz ve pirinç.
Görevi: Kanın pıhtılaşmasını ve yaraların iyileşmesini sağlar.
» Doktor önerisi olmadan vitamin hapları ve şurupları kullanılmamalıdır.
» Bazı vitaminlerin eksikliği kadar fazlalığı da sağlığımızı olumsuz etkiler.
» Vücudumuzun ihtiyacı olan vitaminleri öncelikle besinlerden karşılamalıyız.
SUVücudumuzun; yaklaşık %70'i sudur. Susuz yaşam olmaz. Vücudumuzun su ihtiyacını su ve su içeren yiyeceklerle karşılarız. Su iyi bir çözücüdür. İçinde vücut için gerekli mineraller çözünmüş olarak bulunur. Kana akıcılık sağlar. Bu sayede besin ve oksijenin taşınmasına yardımcı olur. Vücudumuzun sıcaklığı yükseldiğinde terleme yoluyla su dışarıya atılarak vücut sıcaklığı ayarlanır. Sıcak havalarda fazla su içmemizin nedeni de budur. Bütün besinlerde az ya da çok su vardır. Karpuzun %92'si, yer fıstığının %3'ü sudur.
MİNERALLERVücudumuzun kemik ve kan gibi yapılarının maddeleridir. Örneğin; Kalsiyum, fosfor, demir. Değişik miktar ve çeşitte olmak üzere mineraller hemen her besinde bulunur. Mineraller; Süt, sebze ve tahıllarda, proteinli besinlerde (deniz ürünleri, et, karaciğer,yumurta), sofra tuzunda, suda, bazı meyvelerde ve kuru yemişlerde (fındık, ceviz, badem) bulunur.
» Kemik ve dişlerinin kuvvetli ve sağlıklı olması, kalsiyum ve fosfora bağlıdır. Kalsiyum en çok süt ürünlerinde, fosfor en çok balıkta bulunur.
» Kandaki bazı proteinlerin yapısında da demir bulunur. Demir en çok yeşil yapraklı sebzelerde ve hayvansal proteinlerde bulunur.
» İyot yetersizliği öğrenme ve algılama yeteneğini dolayısıyla okul başarısını düşürüyor. İyot yetersizliğine bağlı guatr hastalığı ülkemizde yaygın bir sağlık sorunudur.
DENGELİ VE SAĞLIKLI BESLENELİMVücudun tüm görevlerini tam yapabilmesi için ihtiyaç duyduğu besin maddelerinden yeterli miktarlarda alınmasına dengeli beslenme denir. Tüketilmesi gereken besin miktarları insanların; yaşına, çalıştıkları işe, boy ve ağırlığına, hastalık durumuna, cinsiyetine, hava sıcaklığına ve mevsime göre değişir.Bebekler; sütle (öncelikle anne sütü), çocuklar; çeşitli besinlerle, yaşlılar; az fakat çeşitli besinlerle, sporcular ise çok çeşitli ve enerji verici besinlerle beslenmelidir.
Dengeli beslenmek için;
» Yiyecekler taze ve temiz olmalıdır.
» Besinleri kızartmak yerine haşlayarak yemeyi tercih etmeliyiz.
» Çeşitli ve uygun miktarlarda besin almalıyız.
» Paketlenmiş besinlerin son kullanma tarihi geçmiş olmamalıdır.
» Sebzeler az su ile ve kapalı kaplarda pişirilmelidir.
» Sebzeler doğranmış olarak uzun zaman bekletilmemelidir.
» Kızartma yağları sık sık değiştirilmelidir.
» Kızartmalar derin kaplarda ve bol yağda yapılmalıdır.
» Haşlama suları ve yemek suları vitamince zengin olabileceğinden atılmamalıdır.
» Pişmiş yemekler kapalı kaplarda ve buzdolabında saklanmalıdır.
Diyet; yetersiz beslenme değil, çeşitli ve uygun besin almak, yani dengeli beslenmektir.
BESİN PİRAMİDİBesin PiramidiBesin piramidi sağlıklı bir insanın hangi besinden günlük ne kadar tüketeceğini gösteren bir çizelgedir. Besin piramidinin en sık tüketilen besin grubu tahıllardır. En az tüketilen besin grubu yağlar ve tatlılardır. Dengeli ve sağlıklı beslenmek için besin piramidinde bulunan besinlerden alt kısmından yukarıya doğru azalan miktarda tüketilmelidir.
BESİNLER İLE İLGİLİ MESLEKLERDİYETİSYEN :
Yiyeceklerin miktarı, besin değeri, yeme sıklığı gibi beslenme ile ilgili konularda plan ve program yapan, sağlığın korunması için kişiye özel ya da toplu beslenme çizelgeleri hazırlayan, diyet programları konusunda eğitim veren kişilere diyetisyen denir.
GIDA MÜHENDİSİ :
Gıdaların paketlenmesi, işlenmesi, taşınması, saklanması ve pazarlanmasını gıda mühendisleri yapar. Ayrıca yeni gıdaların üretilmesinde, araştırma ve denetim aşamasında, besin değerlerinin ve çeşitliliklerinin artması için çalışır.
AŞÇI :
Besinleri özelliklerine göre bir araya getiren, çeşitli pişirme teknikleriyle sofralarımıza getiren, pastane, lokanta gibi toplu yemek yenilen yerlerde, yiyecek hazırlama ve mutfak yönetiminden sorumlu olan kişidir.
0 Yanıt
4061 Gösterim