Durgun bir suya atılan taşın su yüzeyinde meydana getirdiği dalgaları
gözlemlediniz mi? Attığınız taşın suya değdiği noktada daha belirgin
olan daire şeklindeki dalgalar, bu noktadan uzaklaştıkça belirsizleşerek
kaybolur. Sizce ses dalgaları da su dalgaları gibi mi yayılır?
Uzaklardaki çoğu sesi duyamazsınız. Ses yayıldığı hâlde uzaklarda
meydana gelen sesleri neden duyamıyorsunuz?
Sessiz dediğiniz ortamlarda bile fark edemediğiniz sesler vardır. Vücudunuzda
bile birçok ses meydana gelmektedir. Bu seslerden bazılarını
duymak ister misiniz? Kulak kepçenizin üzerini bir bardakla kapatıp
vücudunuzdaki bazı sesleri dinleyiniz. Kulağınıza steteskop takıp kalbinizin,
damarlarınızdaki kanın, akciğerlerinizin, bağırsaklarınızın çıkardığı
sesleri duyabilirsiniz.
Sesin yayılma hızı aynı zamanda yayıldığı ortamın sıcaklığına da bağlıdır. Sıcaklık arttıkça sesin yayılma
hızı da artar. Örneğin sesin soğuk demirdeki yayılma hızı 5000 m/s iken sıcak demirdeki yayılma hızı
5300 m/s’dir.
Yukarıda edindiğiniz bilgilerden de anlaşılacağı gibi sesin yayılması için maddesel bir ortama ihtiyaç vardır.
Burada gaz, sıvı ve katı ortamlara ait örnekler verilmiştir. Bu örnekler içinde sesin en az hızla yayıldığı
ortam gazdır. Gazlardaki madde molekülleri arasında fazla boşluk olduğunu düşünürseniz bunu daha iyi
anlayabilirsiniz. Buradan “Eğer ortamda madde yoksa ses iletimi de olmayacaktır.” sonucunu çıkarabiliriz.
Gerçekten de boşlukta ses yayılmaz. Çünkü sesin yayılabilmesi için maddesel ortamlara ihtiyaç vardır.
Işık maddesel ortama ihtiyaç duymadan yayılır.
Güneş’ten gelen ışıklar uzay boşluğunu geçerek
Dünya’ya ulaşır. Oysa Güneş’te meydana gelen patlamaların
sesini duyamayız. Çünkü Güneş’teki patlama
seslerini Dünya atmosferine iletecek maddesel
bir ortam yoktur. Maddesel ortamlar sesin iletilebilmesi
için vazgeçilmez bir araç iken ışığın yayılması
için bir engeldir. Boşlukta ses iletilmez; ışık ise en büyük
hızla iletilir.
Şimşek ve yıldırım olaylarının nasıl oluştuğunu
hatırlayınız. Fırtınalı bir havada meydana gelen yıldırım
ve gök gürültüsü olayları ses ile ışığın süratini
karşılaştırmak için güzel bir örnektir. Yağmurlu
bir günde yıldırım düştüğüne şahit olmuşsunuzdur.
Yıldırım düştüğü anda gök gürlemesi de meydana
gelir. Yıldırım olayında elektrik enerjisi ışık hızıyla
yayılırken gök gürültüsü ses hızıyla yayılır. Fakat siz
yıldırım ışığını gördükten saniyeler sonra gök gürültüsünü
duyarsınız. Peki, yıldırım ve gök gürlemesi
aynı anda olmasına rağmen neden gök gürlemesinin
sesini daha sonra duyarsınız?
Bu sorunun cevabı “Ses ve ışığın yayılması için farklı ortamlar gerekir.”
şeklinde olabilir mi?
Işık hızının sesin süratinden daha fazla olduğunu biliyorsunuz.
Sesin havadaki hızı yaklaşık olarak
340 m/s’dir.
Işığın hızı ise
300 000 000 m/s’dir, yani ışığın hızı sesin hızından neredeyse 900 000 kat daha fazladır. Eğer
yıldırım düşmesi ve gök gürlemesi arasında geçen zamanı ölçebilirseniz yıldırımın ne kadar uzağa düştüğünü
söyleyebilirsiniz.
Yani 340 metre uzakta meydana gelen yıldırım düşmesinden bir saniye sonra gök gürlemesini
duyarsınız.
0 Yanıt
1850 Gösterim