Tezhip edilmek üzere hazırlanan desen, kâğıt üzerine farklı teknikler
kullanılarak işlenir. Bir eser tezhibinde desen, işleneceği tekniğe uygun
hazırlanmalıdır. Çok kullanılarak klasik olmuş bu tekniklerin değişmeyen
yapılış sıraları ve özellikleri vardır.
Zemini Boyalı Klasik Tezhip
Klasik tezhipte en çok kullanılan tarzdır. Bu tarz tezhibin işlenişinde
tahrirlerin çok ince, zemin renginin dalgasız, sapları oluşturan dairevî
helezonların aynı kalınlıkta olması, sürülen altının güzel parlaması yapılan
işin başarısını ve kalitesini belirler. Kâğıda geçirilen desende ilk olarak
gereken kısımlara jelatinli su yardımıyla altın sürülüp mühre ile parlatılır.
Çiçeklerin astar renkleri konduktan sonra tahrirler çekilir. Daha sonra zemin
rengi ve çiçeklerin renkleri ilave edilir. Tığlarla bezeme son bulur.
Zerenderzer
“Altın içinde altın” mânasına gelen zerenderzer tezhip sanatında iki renk
veya tek renk altının mat ve parlak şekillerinin kullanılarak işlenmesiyle
ortaya çıkan klasik tezhip tekniğidir. Desen zemininde mat, sap ve
yapraklarda parlatılmış altın tercih edilir. Zerenderzerde aynı renk altın
yerine, sarı ve yeşil gibi iki renk altın da kullanılabilir. Tahrir ekseriya nüans
verilmeden çekilir. Eski zerenderzer örneklerinde eğer kahverengiye çalan
tahrir görülürse, bunun rastıklı mürekkeple işlendiği anlaşılır. Altın
hâkimiyeti göze çarpan bu tarz bezemelerde sadece çiçeklere hafif tonlarda
renk konur. XVI. yüzyılda çok güzel örnekleri görülen zer-ender-zer tekniği,
daha sonraki yüzyıllarda uğradığı kalite zaafını altın parıltıları ile gizleyerek
XIX. yüzyıla kadar tezhip sanatında kullanılmıştır.
Halkârî
Sulu altınla gölge verilip koyu altınla tahrirlenen bezeme üslûbudur. Zengin
çeşitleri vardır. Halkârîye daha zengin ve gösterişli bir hava vermek için
farklı renkte altın kullanılır. Gölgelendirme kırmızı, tahrirler yeşil altınla
yapılabildiği gibi yapraklar yeşil, çiçekler sarı veya kırmızı altınla da
çalışılabilir. Halkârînin en zor tarafı, motiflere verilen gölgenin derecesini,
desenin her tarafında aynen korumaktır.
Halkârîde boya ile altının birlikte kullanılması tarzındaki bezemeye zerşikâf;
altınla gölgelendirmenin ince fırçayla taranarak yapılmasına tarama
halkârî; la‘l mürekkebinin altın üstüne sürülmesiyle yapılanına da foyalı
halkârî adı verilir.
Çifttahrir (Havalı)
Çifttahrir, tahrirleri birbirine paralel iki çizgi halinde çizilen desenlere verilen
isimdir. İki çizgi arasında kalan boşluktan dolayı havalı da denir. İki çizgi
arasında bırakılan bu boşluğun, motiflerin büyüklüğüne uygun seçilmesi
önem taşır. Genellikle az renk ile işlenen çifttahrir tekniğinde, koyu zeminde
açık, açık zeminde koyu tonlar tercih edilir. Motifleri küçük ve ayrıntısı az
olmalıdır. Genellikle tek veya iki renk kullanılır. Çifttahrir tekniğinin, sıvama
ve taramalı olmak üzere iki işleniş şekli vardır.
Zerefşan (Altın Serpme)
Tezhipte sıkça görülen zerefşan, varak altının kalbur şeklinde delikli bir
kutuya konulup içinde kuru fırçanın hareket ettirilmesiyle altın parçalarının
kalburun deliklerinden aşağıya dökülmesi işlemidir. Kalbur zerefşanı adıyla
bilinen bu işlem uygulanırken altın parçalarının farklı büyüklükte olması için
kalburun delikleri irili ufaklı açılır. Düşen altın kırıntılarının daha önce
jelatinli su sürülmüş ıslak zemine yapışması sağlanmalıdır. Aksi halde altın
parçaları uçup gider. Altın parçacıklarının yüzeyin her tarafına eşit ve dengeli
serpilmesine dikkat edilir. Zerefşan, yazma eserlerin kap içi kâğıtlarında,
sahife kenarlarında ve kitap boğaz kısımlarıyla levhalarda her devirde
uygulanmıştır. Müzehhipler tarafından kalbur zerefşanı kadar tercih
edilmemiş olmasına rağmen, fırça zerefşanı da uygulanmıştır. Ezilmiş altın,
jelatinli su ile karıştırılıp fırçaya alınır ve belirli yükseklikten zemine serpilir.
Kuruduktan sonra zermühreyle parlatılır.
0 Yanıt
5917 Gösterim