Konu: Çini ve Seramik Yapımında Kullanılan Malzemeler

[Ders Hocası]

Çini ve seramik sanatında uygulanan malzeme ve teknikler hemen hemen
aynıdır. Çini veya seramik yapımında kullanılan malzemeler, çininin
gövdesini oluşturan ana hamur, süslemenin yapılacağı renkleri meydana
getiren boya veya madenî oksitler ve çiniye cilalı görünüm veren sır tabakası
olmak üzere üç ana kısımdan oluşmaktadır.

Hamur

Çini hamuru genel olarak kaolin (arıkil), kuvars ve feldspat grubu
hammaddelerin karışımından meydana gelmiştir. Bunlardan başka çini
hamurunda dolomit, talk, boksit, şamot ve mermer tozu gibi hammaddeler de kullanılabilir. Seramiği meydana getiren bu maddelerin bileşim miktarı ve
pişme derecelerine göre çini (kâşî), porselen (fağfûr) veya cam gibi türler
meydana gelir.

Boya

Çini sanatında kullanılan renkler ve boyalar her devirde farklılık göstermekte,
gelişim sürecinde çini teknikleri gibi çağlara göre değişmektedir.

Seramikte genellikle topraktan elde edilen, ısıya dayanıklı oksit boyalar
kullanılmaktadır.

En sık rastladığımız fîrûze (turkuvaz), Türklerin ismiyle bütünleşmiş ve her devirde en beğenilen renk olmuştur. Bunun yanı sıra kobalt mavisi (zehebî lâcivert), lâcivert, mor, yeşil, sarı, kırmızı, siyah ve beyaz renkler de kullanılmıştır. Bu boyalar çininin tekniğine göre bazen sır altına, bazen sır üstüne, bazen de hem sır altına ve hem sır üstüne birlikte tatbik edilir.

Sır

Seramik hamurunun üzerine sürülen, pişince eriyerek hamurun üzerini
kaplayan ve ona cam veya camsı görünüm kazandıran, koruyucu ince şeffaf
tabakaya sır adı verilmektedir.

Sır, en basit şekli ile silis, kuvars ve kurşun oksitten meydana gelir.

Kimyevî olarak alkali ve toprak alkalilerin oluşturdukları silikat karışımlarının uygun sıcaklıklarda eritilmesi ve soğutulmasıyla ede edilir. Seramik sırlarında aranan en önemli özellik, üzerine çekildiği hamurla fizikî ve kimyevî olarak iyi intibak sağlayıp birbiriyle uyumlu bir şekilde çalışmasıdır. Kaliteli sır, seramik hamurunun üzerinde çatlamadan ve kavlamadan kalabilen sırdır. Parlak sır elde edebilmek için çiniyi düşük sıcaklıkta ve uzun süre pişirmek gerekir. Sır içine çinko katılmasıyla mat, çeşitli maden oksitlerinin katılmasıyla da renkli sır elde edilir.