Mu’tezile-Kelâmı
Ø Kelamın kurucusu olarak kabul edilen ekoldür. Ø Hatta ehlisünnet kelamının dafikri temellerinin atılmasında bu ekolün etkisi olmuştur. Ø Mutezile kelamilmini ilk olarak sistemleştiren ekoldür. § İslam akaidini savunmada nakdinyanında akli ve felsefi delillerin kullanılmasını da gerekli gören hatta nakliakli prensipler ışığında yorumlama ilkesini öne sürerek selefin metodundanfarklı bir yol izleyen Mutezilenin kullandığı yönteme KELAM denir. MezhebinDoğuşuv Kelime anlamı;” ayrılanlar” “uzaklaşanlar" “ bir köşeye çekilenler“ dir. § Terim olarak; itikadi meselelerin yorumunda akla ve insan iradesineöncelik veren kelam mezhebi dir. § Mutezile ismi Vasıl b. Ata nın büyük günahhususunda hocası hasan Basri ile ayrı düşmelerinden dolayı hocasının onaayrılanlar anlamında kullandığı kelimeden kaynaklanmaktadır. § Aslında itizalve mutezile isimleri hz. Ali ile Hz. Aişe ve Hz muaviye arasındaki olaylardahiçbir tarafa katılmayan çekimser bir tavır alanlara da kullanılmıştır.
· Bu bağlamda mutezilenin bazı ileri gelenlerinin iddia ettikleri gibi bazısahabelerin mutezile olmaları söz konusu değildir. v Mutezile kendisini tevhidve adalet ehli olarak tanımlamaktadır. v Mutezile ismi büyük günah işleyenlerindurumu tevhid adalet kader gibi itikadi kelami konularda onlardan farklıdüşünen ehli sünnet\ümmetin çoğunluğu tarafından verilerek yaygınlıkkazanmıştır.
§ Mutezilenin kendisine layık gördüğü isimler; “tevhid ve adalet ehli” “ehlüttevhidvel adl “ gibi isimlerdir. Bunula birlikte mutezile ismini zamanla benimseyipkullanır olmuşlardır.
· Onlar için “İtizal “ şirkten ve kötülükten ayrılan anlamındadır. Hz.İbrahim’in tevhidden uzak unsurlara karşı kullandığı ifadedeki itizal sözcüğüneverilen manayı esas alırlar. MUTEZİLENİN DOĞUŞUNU ETKİLEYEN UNSURLAR 1.Müslümanlar arasındaki ihtilaflara çözüm arayışları:· Cemel sıffın olayları hz.Ali ile ilgili çıkan olaylar gibi… · Hariciler amellerin imandan bir parçaolduğuna inanıyorlardı. Dolayısıyla şehadet edip farzlardan birini yapmayanveya büyük günah işleyen kimse kâfir olur demişlerdir. · Mürcie imana zararvermediği sürece hiçbir günahın imana zarar vermeyeceği büyük günah işleyenindurumunun Allah’a havale edilmesi gerektiğini savunur. ü Mutezile haricilerkadar sert mürcie kadar hafif bakmamış ve “ el- menzile beyne’l menzileteyn”prensibini ortaya atmıştır. ü “el vaad ve’l vaid “ prensibi de bu olaylarakarışanların ahretteki durumlarıyla ilgili ihtilaflara çözüm için geliştirilmiştir.ü “adalet” ilkesi de kader tartışmaları etrafında gelişmiştir. 2. İslam’ısavunma:· fethedilen yerler dolayısıyla farklı din ve kültürlerle karşılaşıldı.İslamı kabul edenlerin farklı soruları ve kabul etmeyenlerin saldırılarınakarşı savunma amaçlı çalışmalar . § yabancılarla ilk mücadeleye giren Vasıl b.Ata dır. v Hariciler şia materyalistler tabiatçılar ve mürcie niin görüşlerinien iyi bilen kişi Vasıl b. Ata dır. v Düalistleri(seneviye) en iyi susturankişi de Vasıl b. Atadır.
Ø Mutezile âlimlerinin mücadele ettiği gruplar: · Hariciler · Şia ·Materyalistler · Tabiatçılar · Düalistler ( seneviye) ……………………… · Budizmden=> sümeniyye · Mecusiler · Mazdekiler · Sabiler · Maniheistler · İnkârcıfilozoflar · Hıristiyanlar · Yahudiler · Hint dinleri mensupları v Ebu Huzeylel-Allah çeşitli din ve kültürlerden kişilerle tartışmalar yapmıştır. 3.Tercüme faaliyetleri ve Felsefeye ilgi :ü Mutezili alimlerin Yunan felsefesineolan ilgisi İslam’ı savunmak olmuştur. o Fakat zamanla Felsefeyle ilgilenmek esasmeşguliyet haline dönüşmüştür. o Aşırı hayranlık duyduğu Yunan felsefenintesiriyle itikadi konularda akla ve akılla çelişir gördükleri nakilleri akılışığında tevile gitmişleridir. o Akla verilen bu önem hedeflerini saptırmış venassla çelişen görüşleri savunma durumunda kalmalarına sebep olmuştur. §Tartışma tecrübeleri ve elde ettikleri güç ile Abbasi halifelerinden özellikleMe’mun ve Mu’tasım devirlerinde iktidarı da arkalarına alarak K.K yaratılmışolduğu anlayışını zorla kabul ettirmeye çabalamışlardır. Birçok âlim eziyetgörmüştür. Bu döneme “mihne dönemi “denilmiştir.
§ Abbasi Halifesi Mütevekkil mutezileyi devlet çevresinden uzaklaştırmış OnlaraKur’an ve sünneti öne çıkaran fıkıh ve hadis alimleri ile mücadele etmeyeçalışmıştır. Zamanla etkisini yitirmiş günümüzde kısmen Şii muhitlerde yoğunolarak da Yemendeki Zeydiyye Mezhebi içinde varlığını devam ettirmektedir.MUTEZİLENİN BEŞ TEMEL İLKESİ
Tevhid: ü Allah birdir ve eşi benzeri yoktur. ü Allah’ın bir ve kadim olması enözel sıfatıdır. ü Allah’ın kadim oluşunun dışında ona sıfatlar atfetmek O’ndanbaşka kadim varlıklar kabul edilmiş olur. Bu Allah’ın birliğine aykırıolacağından kabul edilemez. ü Allah’ın zatı dışında kendisine isnad edilecekbaşka bir sıfat yoktur. o Mutezile ehlisünnetin Allah’a izafe ettiği sıfatlarıiki gruba ayırır. Birincisi siga olarak da sıfat olanlar diğeri hayat ilimkudret gibi masdar kalıbında olan sıfatlardır. o Mutezileye göre ikinci kısımsıfatlar Allah’a izafe edilemez. ü Allah zat ve sıfat itibariyle hiçbir varlığabenzemez. o Mutezile “vahdaniyet “ve “kıdem” sıfatları dışında kalanları tevilyoluna gitmiştir. o Onlar bu iki sıfat dışında Allah’a kadim sıfatlar isnadedilmesini caiz görmezler. ü Allah’ın eli yüzü sureti gözü istiva etmesigitmesi gülmesi haya etmesi gibi ifadeler mecazi ve tevil edilen manalarıylaanlamak gerekir.
Selef âlimleri bu ifadeleri olduğu gibi kabul etmek ve mahiyetinianlayamayacağımızı kabul ederken; Özelikle GAZALİ ve sonraki dönem âlimleriAllah’ın zatı ve kur’an’da zikredilen diğer sıfatlara uygun biçimde teviledilmesi yoluna gitmişlerdir.
ü Allah’ın kelam sıfatı da yoktur. o Kelam Allah’ın sıfatı değil yarattığıdır.o Bu durumda Kur’an mahlûktur. ü Allah ahrette görülemez. o Çünkü Allahcisimlere benzemez. Adalet: ü Kul fiillerinin yaratıcısıdır. Belirlenmişyazılmış kader diye bir şey yoktur. ü Allah bir maslahat gözetmeden bir şeyyaratmaz. Hiçbir işi boşuna yapmaz. ü Allah’ın bazı yüce ve iyi prensipleregöre hareket etmesi zaruridir. ü Kullun menfaatine olanı Allah’ın yaratmasıüzerine vaciptir. Buna kelam ilminde “salah –aslah meselesi “ denir. ü Allah’ınkuluna gücünün yetmeyeceği şeyi teklif etmesi caiz değildir. ü Allah itaatkârkulunu cezalandıramaz. ü Ölen müşrik çocuklarına azap etmesi caiz değildir.İnsana mutlak serbesti verirken Allah’ın iradesini sınırlayıcı fikirleri kaderiinkâr etmeleri Ehli sünnet âlimleriyle aralarındaki en önemli tartışmakonularıdır. VA’D EL VA’İDVa’d : iyi işler yapanın ahrette mükafatlandırılması;Va’id : kötü işlerde bulunanların ahrette cezalandırılmasıdır.
ü Allah Teâla Va’idinden asla caymaz. ü Büyük günah işleyenler tevbe etmedenölürse bağışlanmazlar ve bunlara peygamberin şefaati söz konusu olamaz. § Bubağlamda mutezile şu konuları ele almıştır: Küfr Fısk Kebire Tevbe Sevap İkâbŞefaat Kabir azabı Cehennemliklerin durumu EL MENZİLE BEYNEL MENZİLETEYNü İmanile küfür arasında bir mertebedir. ü Bu mertebe mutezileye göre fasıklıktır. üBu kişi tevbe etmeden ölürse ebedi cehennemliktir. Azabı kafirinkinden dahahafif olur. ü Tevbe ederse mümin olarak ölür. § Bu prensip mutezilenin amelinimana dahil olduğu anlamına gelir.
Bunların fikrine göre büyük günah işleyene mümin denilemez. Müminlere yapılanövücü sıfatlar bunlara kullanılamaz. Bunlara saygı gösterilemez. Bunlarsevilemez ve dost tutulamaz. EMRİ BİL MARUF NEHY-İ ANİL MÜNKER
v İslami çağrının yayılması ve dalalette olanların hidayete ermesi için herMüslüman’ın iyiliği emredip kötülükten sakındırması mecburi bir görevdir. oBununla Mutezile toplum içinde sıkı bir denetim mekanizması kurmak istemiştir.
Mutezile kendi ilkelerini devlet eliyle zorla diğer Müslümanlara kabulettirmeye çalışırken yaptığı sert çıkışlarla âlimler ve halk nezdinde kendivarlığının sonunu hazırlamıştır. MUTEZİLEDE AKIL NAKİL MESELESİ
Ø Kelam mezhepleri arasında en çok akla önem veren Muteziledir. Ø İnandığışeyin delillerini bilmeyen kişinin imanı geçerli değildir. Ø Vahy gelmeden deinsan aklıyla Allah’ı bulabilir. Ø Allah ile ilgili belli prensip ve ilkelerkonuluır; Kur’an ya da hadis metinleri eğer bu ilkelere uymuyorsa bu akliilkler çerçevesinde tevil edilir. Uygunsa dokunulmaz aynen bırakılır. § Bunedenle mutezile kelamında akıl tevil ve mecaz kavramları çok önemlidir. Sadecekelami konularda akli ilkelerin kur’an veSünneti yorumlamada belirleyici olduğuhususu Kâdî Abdülcebbar tarafından açıkça belirtilir. Mutezilenin DiğerGörüşleri1. Katil tarafından öldürülen kişi eceliyle ölmemiştir. Ecelinden onceölmüştür. 2. Haram yiyecekler rızık değildir.- rızkı Allah verir ve Allah kötüfiil işlemez.bundan dolayı helal olan yiyecek ve gıdalar rızık olarakadalandırılır. 3. İtikadi konularda sahih bile olsa hadislere güvenmezler. 4.İyi ve kötü olan şeyler vahy gelmeden de bilinebilir. 5. Evliyanın kerametidiye bir şey yoktur. 6. Sihrin aslı yoktur. Sihir göz boyamasıdır. BASRA VEBAĞDAT MUTEZİLESİØMutezilenin ilk temsilcileri de aralarındadır. Ø Abbasilerlesorun yaşamamışlardır. Ø Kelami meseleleri teorik olarak ele almışlar.Dolayısıyla fikri mücadeleye önem vermişlerdir. Ø Akla ve vahye aynı orandaönem vermişler Ø İslamın devamı için felsefeyi araç olarak görmüşler ØKarşılaştıkları farklı kültürleri felsefeyi iyice öğrenmeye çalışmışlardır. ØAllah’ın sıfatlarını konu almışlardır.
Basra ekolü
Bağdat ekolü Ø Hz. Ali’yi diğer sahabeden üstün sayarlar. Ø Abbasilerle bundandolayı sorun yaşamışlardır. Ø Daha çok ameli yönü ortaya çıkaran incelemelerdebulunmuşlar Ø Mezhep görüşlerinin devlet eliyle yayılması taraftarı olmuşyönetimle arasını iyi tutmuştur. Ø Bu bağlamda eserlerinde imamete vurguyapmışlardır. Ø Varlık meselesini ele almışlardır. Ø Basraya göre yunanfelsefesinden daha çok etkilenmişler. Sebebi Halife Me’mun’un Bağdat’tabaşlattığı tercüme faaliyetler MUTEZİLENİN ÖZELLİKLERİ1. Çok kültürlü birortamda ortaya çıkmıştır. 2. Islam!ı tenkid edenlere kültürleriyle bozmayaçalışanlara çok ciddi karşılıklar vermiştir. 3. Yunan felsefesinin tesirindekalmışlar 4. Akılcıdır. Bazıları İslam’ın Rasyonalistleri olarak adlandırılır.5. Akla aykırı nassları tevil etmekte akla uygun şekilde tefsir etmektedir. 6.Özgürlükçüdür. Serbest düşünce insane iradesine önem verir. 7. Kur’an mahlukturfikrini zorla Kabul ettirme çabaları özgürlükçülüklerine aykırı olmuştur. 8.Alimleri ibadetlerine düşkün zahit kimselerdir. 9. dini ve tabii ilimleringelişmesine katkı yapmıştır. 10. Dini ilimlerde akılcılığı tabii ilimler içinise deney ve gözlem metodunun kullanılmasına ön ayak olmuştur. 11. Kur’anüzerinde yoğunlaşmışlardır. 12. Nakli delil getirecekse Kur’andan olmasına özengösterirlerdi. 13. Inanç konusunda sahih de olsa hadisler dikkate alınmamışdelil olarak ortaya konmamıştır. 14. Dirayet tefsirine önem vermiş ve öncüleriolmuşlardır. 15. Ehl-I sünnetle ihtilafları olsa da sünni kelamı etkilemiştir.
0 Yanıt
1795 Gösterim