>>Menkul kıymetler sahibine ortaklık veya alacaklık sağlayan ve belirli bir meblağı temsil eden kıymetli evraktır.
>>Bugün en yaygın olan menkul kıymetler;tahvil,hazine bonosu,kar ve zarar ortaklığı belgesi ve hisse senedidir.
Menkul kıymetler alacak senetleri ve ortaklık senetleri diye ikiye ayrılır.
>>Para ve alacak senetleri:Para borcunu ve alacağını temsil eden tahviller,kar ve zarar ortaklığı belgeleri,finansman bonoları ve gelir ortaklığı senetleri.
>>Ortaklık senetleri:Mali hakların yanı sıra yönetime katılma hakkında sağlayan hisse senetleri.
>>Menkul kıymetler sabit gelirli ya da değişken gelirli olabilir.Klasik tahviller,hazine ve banka bonoları sabit gelirlidir.Klasik hisse senetleri,kar-zarar ortaklığı belgeleri değişken gelirlidir.
1.TAHVİL:Kamu kuruluşları veya özel şirketlerin ödünç para(kredi) bulmak için çıkardıkları bir yıldan uzun vadeli olan borç senetleridir.
Hazine bonosu:Vadesi bir yıldan az olan devlet iç borçlanma senetleridir.
Devlet tahvilleri: Maliye bakanlığı tarafından çıkarılan iç borçlanma tahvilleri ve hazine bonolarıdır.
>>Özel sektörden ancak anonim şirketler tahvil çıkarabilirler.
Tahvillerin 3 türlü değeri vardır:
Norminal değer: Tahvilin üzerinde yazılı değerdir,değişmez.
İhraç değeri:Tahvilin ilk çıkarıldığı andaki satış değeri.Bu değer tahvilin itibari değerinden daha yüksektir.
Piyasa değeri:Tahvilin piyasada o gün için itibariyle geçerli olan ve vadesine kadarki getirisine göre hesaplanan fiyatıdır.Şartlara göre değişebilir.
2.HİSSE SENEDİ:Bir anonim şirketin sermayesinin eşit paylara bölünmesi sonucu bu paylardan her birini temsil eden kıymetli evraktır.Hem ortaklığı hem mülkiyeti temsil eder.
>>Hisse senetleri isme veya hamiline yazılı olabilir.Hisse senetlerinde kupon bulunabilir.Kupon kardan pay hakkını ifade eder ve hamiline yazılıdır.
>>Hisse senedi sahibine şu hakları sağlar:
-Şirket karından pay alma hakkı
-Şirket yönetiminde oy hakkı
-Rüçhan hakkı(sermaye artırımında yeni sermayeden eldeki hisseler oranında yeni hisse alma hakkı
-Tasfiyeden pay alma hakkı
-Şirket faaliyetlerini takip etme hakkı.
3.KAR VE ZARAR ORTAKLIĞI BELGELERİ: Anonim şirketlerin kar ve zararda ortak olmak üzere finansman ihtiyaçlarını karşılamak için yurt içinde ve yurt dışında satılmak üzere çıkardıkları kıymetlerdir.
4.GELİRE ENDEKSLİ SENET:Belli bir kamu alt yapı tesisinin belli bir süre içindeki gelirinin belli bir orandaki bölümüne karşılık gösterilen,kamu ortaklığı idaresi tarafından çıkarılan menkul kıymettir.Buna intifa senedi de denilmekte.
>>Menkul kıymetlerin satıldığı Pazar yeri anlamında devlet tarafından kurulup dnetlenen pazarlara borsa denilir.Günümüzde çoğunlukla;hisse sentleri,tahvil,hazine bonosu,kambiyo belgeleri gibi evrakın satıldığı menkul kıymetler borsası ön plana çıkmış.
>>Tahvil ve hazine bonoları birer faizli borç senetleridir.
>>Kambiyo senetleri olan poliçe,bono ve çekler parayı ve borcu temsil ederler.Üzerlerinde yazılı değerden daha düşük değerle alınıp satıldıkları için elde edilen gelir de faizdir.
>>Kar zarar ortaklığı belgesi faizsiz işlemdir.
>>Gelire endeksli senet(GES):Devlete ait bir kurum ve kuruluşun ortak olunması için çıkarılan senetlerdir.faizle ilişkisi hakkında iki görüş var:
1.Bu tür senetlerin gelirinin faiz olduğu:Bu tür senetlerin gelirinin faizli vadeli borç alıp verme neticesinde elde edilen gelire benzetmişler.
2.Caiz olduğu:Gelire endeksli senetler mali bir hakkın satımını belgeleyen senetler olup,faizle ilişkjisi bulunmamakta,bu nedenle caiz görünmekte.
>>Hisse senetlerinin bir ortaklık belgesi olarak değil de bağımsız bir mal olarak alınıp satılması meşru olup faizli işlemle alakası bulunmamaktadır.
HİSSE SENETLERİNİN HÜKMÜNÜ ETKİLEYEN DURUMLAR
-Anonim şirketlerde küçük pay sahiplerinin hakları gerçek manada korunmamaktadır.
-Gerçekte az bir sermayeye sahip kimseler çok sermayeye sahiplermiş gibi görünmekte ve insanlar aldatılmaktadır.
-Yanlış bilgiler sebebiyle hisse senedini yüksek fiyatla satın alan kişi senedi geri verme hakkına sahip olmalıdır ama böyle bir hak söz konusu değildir.
-Hisse senetlerinin değeri gerçek değeriyle paralellik arz etmelidir.
-İslam dinine göre yasaklanmış alanlarda faaliyet gösteren şirketin ihraç ettiği hisse senedinin alınıp satılması caiz değildir.
-Hisse senedi alım satımı bir nevi kumar halini almıştır.
-Bazı İslam araştırmacıları borsadaki bir kısım usulsüzlükler sebebiyle,buradan hisse senedi alınmasına olumsuz bakarlar.
BORSADAN KIYMETLİ EVRAK ALMANIN HÜKMÜ
-Tahvil,hazine bonosu faizli borç senedi olduğundan alım satımı caiz değildir.
-Hisse senetleri kar ve zarara iştirak etmesi sebebiyle kural olarak helal ancak bunu çıkaran şirketin ticari işlem ve amaçlarının meşru oluşuna bağlıdır.
-Faaliyet alanı mubah olup bazı haram işlere taraf olan bir şirketin karına haram karışmışsa pay sahipleri bu miktarı yaklaşık olarak hesaplayıp elinden çıkarması lazım.
-Bazı araştırmacılar faaliyet alanları meşru olsa bile borsadan şirketlerin hisse sentlerini almanın caiz olmadığı görüşündedir.Hatta borsadan hisse senedi almanın insanların mallarını haksız yere yenmesine göz yummak olduğu da ifade edilmiştir.
-Bazı araştırmacılar bu konuda kesin delil olmadığından haram sayılamayacağını ancak olumsuzluklar sebebiyle mekruh görülebileceği görüşündeler.
Hisse senedinin caiz olduğunu savunanların gerekçeleri
-Hisse senedine dayalı şirket nevi klasik doktrinde mudarebe adı altında mubah kılınmış olup,mudarebede kar ve zarar açık olma esası vardır.
-Gerekli şer’i şartları taşıyan bir şirkette bu şekilde hisse senedi alarak ortak olmak caizdir.
-Şirketlerin faaliyet alanı, anonim şirketlerin işleyişindeki aksaklıklar ve haksızlıklar gibi konulara dikkat çekmekte ama bu olumsuzlukların borsada hisse satışının cevazını etkilemediğini düşünmekteler.
-Borsada spekülatif hareketler oluyor diye borsadan vazgeçilemeyeceği gibi,bunlara müdahil olmadıkça,kar getirmesi de zarar ettirmesi de mümkün olan,aslı itibariyle bir şirketin ortaklık belgesi olan hisse senetleri getirisinin meşru olacağını söyleyebiliriz.
-Muamelelerde mubahlık asıl olduğundan,kendi başına bir mal haline gelmiş,alım satımıyla kar hesaplanan bir hisse senedinin cevazını engelleyen güçlü bir gerekçe mevcut değildir.
-Risk ve kargaşa ortamı hisse senedinin hükmünü etkileyebilir.Ancak bu giderilmesi ve önlenmesi gereken geçici bir durum olup,hisse senedi alış verişinin aslen caiz olduğu hükmünü değiştirmez.
>>Borç senedi veya çek,borcun belgesidir.Bunları üzerinde yazılı değerden düşük değere satmaya bankacılıkta iskonto,tüccar arasında ise çek kırdırma denir.
Senet kırdırmanın caiz olmadığının gerekçeleri:
-Aynı cins iki malın farklı miktarlarda vadeli değişimi hadisle yasaklanmıştır.
-Senedi kırdıranın amacı onu satmak değil borç almak,bankanın amacı ise faizli kredi vermek olduğundan, senet kırdırma faizli işlemdir.
-Bankanın komisyon diye aldığı, senette yazılı miktarla borç verilen miktar arasındaki fark, kredi karşılığında alınan faizdir.Bankanın tahsil işlemleri ve yaptığı masraf karşılığı olarak aldığı bedel ise, hizmet ve masraf karşılığı olduğundan caizdir.
Senet kırdırmanın caiz olduğu:
-Bankanın aldığı komisyon vekalet ve arz işlemleri karşılığı kabul edildiğinden,senet kırdırmak caizdir.Ancak komisyon,verilen kredi miktarı üzerinden nisbi(yüzdelik) değil,hizmet ve masraflar karşılığı maktu(sabit)olmalıdır.
Hanefilerden Züfer’e göre alacaklının alacağına karşılık borçludan herhangi bir mal istemesi nasıl caizse,böylece o alacak karşılığında borçludan başkasından da borçlu adına bir mal satın alması caizdir.
>>Çek veya senedin ciro edilmesine İslam hukukunda havale denir.Havale satış değil,bir kişideki alacağın bir başkasına devridir.Faizle alakası yoktur.Dolayısıyla alım satımlarda müşteri çeki veya senedi verilmesinde sakınca yoktur.
>>Borç senedi araya 3. Bir şahıs girmeksizin,alacaklı tarafından borçluya senetteki yazılı tutardan daha az miktara satılması çek kırdırmak sayılmadığından caizdir.
Menkul kıymetlerin zekatıyla ilgili temel hususlar:
-Tahvil ve hazine bonolarının kıymeti üzerinden zekat ödenmelidir.Zira bunlar sabit gelirli ve alacak senedidirler.Ana paradan %2,5 zekat gerekir.
-Kar ve zarar ortaklığı belgelerinin,intifa senetlerinin ve gelire endeksli senetlerin yıl sonunda ana para ve kar toplamı üzerinden zekatı verilmelidir.
-Hisse senetleri türleri ne olursa olsun,sermaye piyasalarında alınıp satılmak ve bu suretle ticareti yapılmak için alınmışsa,vücup tarihinde sermaye piyasası değeri üzerinden%2,5 zekat verilmelidir.
-Hisse senetleri yatırım amacıyla alınmışsa,hisse senedinin satın alındığı değeri + gelirinden,o hisse sendi ihraç eden şirketin zekata tabi olmayan malvarlığını yıllık blançodan öğrenerek çıkarıp,geriye kalan meblağdan %2,5 zekat verilmelidir.
-Senetlerin ait oldukları şirketin cinsine göre zekatları verilmelidir.(örneğin zirai ise 1/10 veya1/20)
-Diğer görüşe göre şirket önemli değildir,hisse senedi ticaret malı olup %2,5 zekat verilir.
Not:Bu konuyla ilgili İslam Fıkıh Akademisi kararlarına 208. Sayfadan bakabilirsiniz.
0 Yanıt
1773 Gösterim