Osmanlı ordusunun ve donanmasının ihtiyacı olan barutun üretildiği yerlere verilen ad.
Baruthane barut üretilen veya depolanan yere verilen isimdir. Baruthaneler devletlerin ithal baruttan bağımsız olmasını sağladığından, ateşli silahların önem kazanmaya başladığı 14. asırdan itibaren devletlerin önem verdiği tesisler olmuşlardır.
Osmanlıda ilk baruthane Gelibolu'da kurulmuştur.
İlk baruthane Sultan İkinci Bayezid Han devrinde İstanbul'da Atmeydanı'nda kuruldu.
On yedinci yüzyılda İstanbul'un Ayasofya, Kağıthane, Şehremini ve Unkapanı gibi birçok semtinde baruthaneler ve barut mahzenleri açıldı. İstanbul'un dışında Selanik, Gelibolu, İzmir, Konya, Trablusşam, Van, Belgrat ve Bağdat'ta da baruthaneler tesis edildi. Ayrıca Güneydoğu Anadolu'da Sivas ve Malatya yörelerinde güherçile kalhanelerinde basit usullerle barut üretildi.
Yeniçeriler, ateşli silahlar kullanmaya başlamadan önce barut yalnızca Cebeci Ocağının ihtiyacı için kullanılıyordu. Cebeci Ocağından Serbaruti (Barutçubaşı) baruthane nazırlığı yapıyordu. Yeniçerilere tüfek verilmesinden sonra Yeniçeri Ocağında da Barutçubaşı idaresinde bir barutçu birliği kuruldu. On sekizinci yüzyıla kadar tüfekotu veya fitilotu denen ve basit usullerle üretilen barutun iyileştirilmesi ve baruthanelerin modernleştirilmesi için Hollanda ve İngiltere'den uzmanlar getirtildi. Yapılan incelemeler ve hazırlıklar neticesinde İstanbul'daki bütün eski tesisler kapatılarak 18. yüzyılın ortasında Bakırköy'de Baruthane-i Amire kuruldu. Gelibolu ve Selanik baruthaneleri de buraya bağlandı. Barut yapımı ve perdahı içinCebeci Ocağında Özel bir uzmanlık sahası geliştirildi. Buradan yetişen barutçuların sayısı 300 civarındaydı. Kurumun idaresi Baruthane-i Amire emini denilen yüksek rütbeli bir kimse tarafından yürütülüyordu. Hesap işleri de Muhasebe-i evvele (Baş Muhasebe) bağlı, Baruthane-i Amire hazinesince yürütülüyordu.
Askeri sahada köklü yenilikler yapmayı tasarlayan Sultan Üçüncü Selim Han baruthanelerin ıslahını ikinci defa ele aldı. Onun zamanında baruthaneler tek idare altında birleştirilerek Baruthaneler Nazırlığı kuruldu. Avrupa'dan gelen uzmanlar aracılığıyla Bakırköy Baruthanesi bir defa daha modernleştirildi.
Küçükçekmece'nin Azadlı köyünde Azadlı Baruthanesi adıyla eski güç kaynakları yerine su gücüyle işleyen yeni bir tesis kuruldu. Gelibolu ve Selanik baruthaneleri kapatıldı. Baruthaneler on dokuzuncu yüzyılın başında döner sermayeli ve yarı özerk bir kurum niteliği kazanarak 1826'da Yeniçeri Ocağının kaldırılmasından sonra TophaneNezaretine bağlandı.
İlk önceleri sadece toplar için barut üretilirken, yeniçerilerin ve sipahilerin tüfekle donatılması da, daha büyük çaplı barut üretim tesislerinin kurulmasını gerektirmiştir. Barut üretiminden ilk başlarda Cebeci Ocağı'ndan Serbaruti (Barutçubaşı) sorumlu iken yeniçerilerin ateşli silahlarla donatılmasından sonra Yeniçeri Ocağı'nda da Barutçubaşı idaresinde bir barutçu birliği kuruldu. On sekizinci yüzyıla kadar, düşük kaliteli barut (tüfekotu veya fitilotu da denir) üretilirken, getirilen yabancı uzmanlar sayesinde İngiliz tipi kaliteli barut da üretilmeye başlandı.
Osmanlı Devleti'nin baruthane inşa ettirdiği büyük şehirler şunlardır:
Bağdat
Belgrad
Bor
Buda
Gelibolu
Halep
İstanbul
İzmir
Kahire
Selanik
Temeşvar
Bunların dışında birçok bölgede küçük çaplı baruthaneler kurulmuştur.Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasıyla baruthaneler de kalkmıştır.
0 Yanıt
1987 Gösterim