Türk alfabesinin yirmi dördüncü harfi ve Türkçede bu harfin işâret ettiği ses. T, ses olarak süreksiz bir diş ünsüzüdür.
T, bilinen en eski Türkçeden beri bütün Türk dil ve lehçelerinde kullanılmıştır. Bu ses, Türkçe kelimelerin başında, ortasında ve sonunda yer alır: Taş, top, tırnak, balta, altmış, bütün, katır, at, it, öt, but, kanat, yurt gibi.
Birçok kelimenin başında “t”ler “d”ye dönüşmüş (tokuz= dokuz, tegirmen= değirmen, tört= dört gibi); kelime içinde Anadolu Türkçesinde olduğu gibi kalmış, kelime sonlarında da çoğunlukla yerini muhâfaza etmiştir.
Türkçe imlâda bâzı kelimelerin sonlarındaki “t”ler, bir ek gelmesi hâlinde “d”ye dönüşür: Kurt= kurdu, art= ardı, söğüt= söğüdü gibi.
Ayrıca bilhassa Avrupa dillerinden geçen kelimelerin sonundaki “t” sesleri de ek alması hâlinde “d”ye dünüşür: Maket= makedi gibi.
Kur’an-ı kerîm harflerinin kullanıldığı Osmanlı alfabesinde “te” ve “tı” olmak üzere iki çeşit “t” vardı.
Osmanlıca sözlüklerde de kulanılan Tı/Dı (ط) Arapça’ya özgü bir harf ve sestir (Ṫ).
Osmanlıca’da ve Türkçe'de bu harfle başlayan veya içerisinde kullanılan kelime yoktur. Ancak sonradan Türkçe bazı kelimeler Tı ile yazılmaya başlanmış ve yerleşmiştir. Bunlar genellikle halk ağzında D ile telaffuz edilen sözcüklerdir. Örneğin: طاوشان (Ṫavşan), طاوان (Ṫavan)... Arapça'da bu ses dilin üst dişlerin damakla birleştiği yere değdirilerek çıkarılır. Bu nedenle D sesine benzer. Ancak Anadolu Türkçesinde duruma göre harflerden bir olmak üzere normal T veya D harfi ile bu fark ortadan kalkmıştır. Bu harfi içeren kelimelerin büyük bir kısmı halk ağzında D ile de karşılanabilen T sesini ihtiva eder. Örneğin, Osmanlıca'da طاش (Ṫaş: Taş/Daş), طوز (Ṫuz: Tuz/Duz)... Osmanlıca kaynakların latin harflerine çevrilmesinde Tı/Dı harfinin T olarak mı yoksa D olarak mı tercih edileceği bir problem olarak daima yer almıştır. Geçmişteki Ṫavar (Davar), Ṫamga (Damga) kelimelerinin bu harf ile yazılması halinde doğru ses değerlerine örnek teşkil eder.
Ayrıca Osmanlıca’da Tı/Dı harfinin D olarak telaffuz edildiği kelimeler vardır. Bunların çoğu daha sonraları Dal ile de yazılmıştır. Örneğin: طامار / دامار (Đamar), طاغ / داغ (Đağ)...
Not: Benzer biçimde Ż harfi Arapçadaki Zı (ظ) sesini karşılar. Ancak Anadolu Türkçesinde normal Z harfi ile bu fark ortadan kalkmıştır.Türkçe'de yalnızca el yazısında da kimi zaman bu kullanıma rastlanır.
0 Yanıt
2694 Gösterim