Konu: Çiftlik - Ansiklopedik Bilgi

[busegül]

Alm. Bauernhof, farm, Fr. Ferme, İng. Farm.
Zirâat yapılan ve farklı şekillerde işletilen muayyen büyüklükteki toprak parçaları.
Osmanlı Devletinin son zamanlarında toprak hukukunda kullanılan bir ıstılah olup, dört çeşittir:

1. Reâyâ çiftliği: Osmanlı Devletinde mîrî topraklar, bir takım parçalara bölünür, peşin kira demek olan tapu bedeli karşılığında işleyecek kimselere verilirdi. Böylece irsî ve devamlı olan bir kira mukavelesi (sözleşmesi) yapılarak, çiftçi bu toprağı işlemekle mükellef olurdu. İşletmediği takdirde toprak elinden alınıp, başkasına verilebildiği gibi, çiftçiye bâzan toprağın boş bırakılmasından doğan zararları ödeme mâhiyetinde “resmî” veya “levendlik akçesi” adı verilen bir tazminat da ödetilirdi. Reâya çiftliklerinin sahası verime göre muhtelif miktarlarda olmaktaydı.

2. Hassa çiftliği: Osmanlıların bilhassa ilk devirlerinde sipahi timarlarında doğrudan doğruya sipahiler tarafından işletilen ve kılıç yeri denilen çiftlikler ve çayırlardır. Ayrıca hassa olarak bağ, bahçe ve değirmen kayıtlarına da rastlanmaktadır. Sipahiler, bizzat, kendisi ve âilesi toprak işleri ile uğraşmak istemedikleri takdirde kiraya vermekte serbest idiler. Bu şekilde kira ve kiraya veriş, örf ve âdetlere göre ayarlanan bir nevi ortakçılık idi. Bununla beraber böyle çiftlikler, sipahinin mutlak mülkü olmayıp sipahi bunları kimseye satamazdı. Satsa bile bu satış ancak kendi zamanı için muteber tutulmakta, sonra gelen sipahi bu satış muamelelerini feshedebilmekteydi. Bu çiftlikler 19. yüzyılda devletin diğer toprakları arasında kaybolmuş veya husûsî mülkler şeklinde şahıslara mâl edilerek, son devrin büyük çiftliklerinden bazılarının teşekkülüne sebeb olmuştur.

3. Askerî çiftlikler: Askerî maksatlı çiftliklerdir.Timarlı sipahilerden ayrı olarak, çiftçi askere verilen topraklardır. Bu çiftlikleri işleyenler vergilerden muaf olup, aralarında nöbetleşe sefere giderlerdi. Yaya, atlı ve yörüklerin ellerinde bulunan çiftlikler böyle çiftliklerdendir.

4. Büyük zirâî çiftlikler: Osmanlı Devletinin son zamanlarında zengin kimselerin sahib oldukları çiftliklerdir. Çiftlik sahibi, ortağa verdikleri bu çiftliklerden gelen mahsulü ortakçılarıyla paylaşırdı.