ASR-I SAADETTE İLKÖĞRETİM
1. Mekteb kelimesi ne anlama gelmektedir?
Cevap: “Yazı yazmanın öğretildiği yer” anlamına
gelmektedir.
RÂŞİD HALİFELER DÖNEMİNDE İLKÖĞRETİM
2. Hz. Ömer döneminde eğitim faaliyetleri nasıl
gelişmiştir?
Cevap: Hz. Ömer devrinde ise her alanda büyük hamleler
yaşanmıştı. Çocukların öğretimi için özel olarak tespit
edilen ilk program Ömer bin el-Hattâb tarafından kaleme
alınmış ve ülkenin her bölgesine gönderilmişti. İbn Hazm,
çocuk mekteplerinin Hz. Ömer devrinde ortaya çıktığını
şu ifadelerle belirtir: “Rasûlullah’ın vefatından sonra
İslâm yayıldı. Mescid yapılmayan yer kalmadı. Kur’ân’lar
çoğaltıldı, herkes Kur’ân okudu. Garbda ve Şarkta
Kur’ân’ı Küttâb’da çocuklara öğrettiler.”
EMEVÎ VE ABBÂSÎ DÖNEMLERİNDE
İLKÖĞRETİM
3. Abbasiler devrinin en önemli kurumu olan Beytü’lHikme’de
ne tür faaliyetlerin gerçekleştirildiğini ve hangi
birimlerden oluşmaktadır?
Cevap: İslâm medeniyetinin müspet ilimler alanında en
parlak devri bu dönemdir. 830 yılında Bağdat’ta, Abbasî
halifesi Me’mûn tarafından kurulduğu kabul edilen
Beytü’l-Hikme ilmî gelişmelerin tetikleyicisi olmuştur.
Abbasiler devri, bir mektepler sisteminin geliştirilmesi
yönünden İslâm eğitimine büyük katkılarda bulunmuştur.
Artık bu dönemde ilköğretim hizmeti gören küttâb ve
mekteplerden sık sık söz edildiği görülmektedir. Halife elMu‘tasım’ın
bir küttâba gitmiş olduğu, ayrıca bu dönemde
Palermo’da 300 küttâb öğretmeninin bulunduğu
bildirilmektedir.
4. İslâm dünyasında Müslümanların eğitim-öğretim
konusunda ulaştıkları seviye ile Batı Hıristiyanlık
âleminin mevcut durumunu karşılaştıran Hunke’nin
görüşleri nelerdir?
Cevap: “9, 10, 11, 12 nci asırlarda Orta Avrupa’nın en az
% 95’inin okuma yazma bilmediğini yeniden hatırlatmağa
acaba lüzum var mıdır? ...Batı’lı asilzâdelerin yazı
bilmedikleri halde iftiharla göğüs kabarttıkları,
manastırlarda ancak birkaç papazın kalem kullanmasını
bildiğini ifade etmiştir. St. Gallen Manastırı’nın Rûhânî
Meclisi’nde 1291 yılında bir tek okuma ve yazma bilen
papazın bulunmadığı sırada, Arap Dünyası’nın köy ve
şehirlerindeki binlerce mektepte, 6 ilâ 11 yaş arasındaki
Arap erkek ve kız çocukları, okuma yazma biliyorlardı.”
SELÇUKLULAR DÖNEMİNDE İLKÖĞRETİM
5. Selçuklular döneminin en önemli medresesi hangisidir?
Cevap: Nizamiye Medresesi’dir.
6. Nizamiye Medreseleri eğitim sistemine ne gibi katkılar
sağlamıştır?
Cevap: Bu yüzyılda Selçuklu Türkiyesi, manevî kültür
bakımından oldukça yüksek bir seviyeye ulaşmıştı.
Çocuklara okuma yazma öğretmek amacıyla her mescit
yanında inşâ edilen mekteplerden başka her taraf
medreselerle dolmuştu. Sağlanan asayiş, artan sosyal
refah, sultanların ulemâya hürmet ve itibar göstermesi ve
bilhassa Moğol istilâsının Anadolu’ya sürüklediği âlim,
şâir ve mutasavvıfların çalışmalarının bu topraklardaki
fikrî faaliyetlere canlılık kazandırması, bu devir Selçuklu
medreselerini haklı bir şöhrete ulaştırmıştı.
OSMANLILAR DÖNEMİ
7. Osmanlı Döneminde eğitim sisteminin gelişimi nasıl
olmuştur?
Cevap: Selçuklu birikimi üzerine yükselmiş yapısıyla
birçok alanda son derece başarılı hamleler gerçekleştiren
Osmanlılar, Türk eğitim-öğretim tarihinin belki de en
ciddi gelişmelerine imza atmışlardır. Devletleşme ve
müesseseleşme sürecinin en yoğun yaşandığı kuruluş
dönemini müteakip yükseliş devrinde medreselerle birlikte
mekteplerin de Osmanlı coğrafyasının en ücra kent ve
kasabalarına son derece hızlı bir şekilde inşa edilmiş
oldukları görülmektedir. Bütün Osmanlı coğrafyasında
yüzlerce hatta binlerce eğitim-öğretim müessesesi açılmış
ve bu konuda üç kıtaya yayılan ülkenin en şanslı bölgesi
şüphesiz Anadolu olmuştur.
SIBYAN MEKTEPLERİ
8. Osmanlılar döneminde Sıbyan Mektepleri için hangi
isimler kullanılmıştır?
Cevap: Mektebhâne, Dâru’t-ta’lîm, Mahalle Mektebi,
Beytü’t-ta’lîm ve Küttâb.
9. İslâm tarihinde Mekteplerin yapısal özellikleri nasıl
belirlenmiştir?
Cevap: Mektepler, eğer bir külliye içinde değil ise,
genellikle sokakların kesiştiği yerlerde ve cami ile mescit
yakınında yer alırlardı. Medreselerden farklı bir mimariyle
yapılan mektepler daha çok evlere benzetilerek bir ya da
iki katlı, kubbeli veya tonozlu, ahşap ya da kâgir olarak
inşa edilirdi. Genellikle odaların yanısıra sofa, matbah,
selâmlık, (akarsulu) havuz ve tuvaleti olan mektepler, içi
meyveli ağaçlarla dolu bir bahçe içinde bulunurdu. 50’yi
aşkın öğrenciyle ders yapılabilecek bir mekân
büyüklüğüne de ulaşabilen mekteplerde, zemin tahta
döşeme ile kaplanır, kubbelerdeki “tepe camları” ile
aydınlatma sağlanır, öğrencilerin derslerde okudukları
elifbâ cüzleri ile Kur’ân-ı Kerimlerin ve yine derslerle
ilgili diğer araç-gereçlerin konulduğu dolaplar bulunurdu.
MEKTEP ÖĞRETİM KADROSU
10. Mektep muallimlerinin bu göreve gelmek için hangi
medreselerden mezun olmaları gerekirdi?
Cevap: İbtidâ-i Hâric ve Hareket-i Hâric medreselerinden
mezun olmaları yeterliydi.
11. Mektep muallimlerinde genel olarak aranan şartlar ve
özellikler nelerdir?
Cevap: Mektep vakfiyelerinde, iyiliklerle donanımlı,
kötülüklerden kaçınan, çocuk eğitiminde maharetli ve
eğitim-öğretim hizmetini aksatmamaları istenen
muallimlerin, iffetli ve dindar olmalarına da özen
gösterilmekteydi. Görevlerinden azlini gerektirecek bir
gelişme olmadıkça, hayat boyu aynı yerde görev yapabilen
muallimlerin ölümleri halinde ya da bazı olumsuz
davranışları sebebiyle görevlerinden el çektirilmesi
durumunda yerleri boş bırakılmamakta ve nitelikleri
uygun görülen bir kişi bu göreve getirilmekteydi.
12. Mektep muallimleri ortalama ne kadar maaş
almaktaydı?
Cevap: Muallimler, mekteplerin bağlı bulunduğu vakfın
ekonomik durumuna göre, 1-6 akçe arasında değişen
miktarda günlük alıyorlardı. Mekteplerin büyük bir
bölümü muallimlerine, genellikle 2-4 akçe arasında
değişen günlük ücret ödüyorlardı. Muallimler ayrıca, -
bulundukları mektepteki faaliyetlerini aksatmamak
şartıyla- ek görevler yapabiliyordu.
13. Muallime yardımcı olan Halifelerin görevleri
nelerdir?
Cevap: Muallime yardımcı olan halifeler, kendisine
verilen görevleri yerine getiren ve muallimin derse
gelemediği olağanüstü durumlarda dersleri devam
ettirmekle görevli idi. Halifede, muallimde aranan
özelliklerin bulunması istenirdi. Günlük 1-3 akçe arasında
değişen ücret ödenen halifeler, herhangi bir nedenle
vazifelerinden ayrıldıklarında vakit kaybetmeksizin
yerlerine, yapılan bir sınavdan sonra bir başkası
görevlendirilirdi.
ÖĞRENCİLER VE ALDIKLARI DERSLER
14. Osmanlı döneminde Sıbyan mekteplerine başlama yaşı
kaçtır?
Cevap: Öğrenciler, bu kurumlara 5-6 yaşlarında başlar ve
en az 3-4 yıl süreyle eğitim-öğretim alırlardı.
15. Sıbyan Mekteplerinde verilen dersler nelerdir?
Cevap: Osmanlı sıbyan mekteplerinde en önemli ders
Kur’ân-ı Kerim’in öğretimi olmakla birlikte, dilbilgisi ve
gramer (sarf-nahiv), yazı (hüsn-i hat), fıkıh/ilmihal, dinler
tarihi, edep/ahlâk, aritmetik derslerinin de okutulduğu
anlaşılmaktadır.
TANZİMAT SONRASINDA SIBYAN MEKTEPLERİ
16. Tanzimat Sonrasında ilk öğretim kurumlarıyla ilgili ne
gibi yenilikler yapılmıştır?
Cevap: 1868 yılında İstanbul’da bir Daru’lMuallimîn-i
Sıbyan açılarak ilkokullara yetiştirilecek öğretmen
konusunda önemli bir adım atılmıştır. 1869 yılında
yürürlüğe konulan Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi ile;
yapılacak yenilikleri kolayca uygulamak için sıbyan
okulları dışında ibtidaî okulları açmak ve sıbyan okullarını
tedricen ve muhafazakâr zümrelerin dikkatini çekmeden
usûl-i cedid (yeni usûl) üzere ders veren bir duruma
getirmek amacı güdülmüştü.
17. II. Abdülhamit döneminde Maarif Nezareti bünyesinde
yapılan en önemli yenilik nedir?
Cevap: Mekatib-i Sıbyaniye Dairesi
İLK DERECEDEKİ MEKTEPLER
18. Tanzimat sonrasında kurulan İbtidai Mekteplerinin
işleyişi ve genel özellikleri hakkında bilgi veriniz.
Cevap: İbtidâî Mektepleri: Tanzimat sonrasında yeniden
şekil verilen eğitim-öğretim kurumlarından biri de ibtidâî
mektepleridir. Tanzimat döneminde sıbyan mektepleri,
1862’de mekteplere dönüştürüldü ve mevcut 360 sıbyan
mektebinden 36’sı ibtidâî mektep haline getirilmiştir.
1871’de sıbyan mektepleri ıslahatı daha genişleyerek
devam etti. Ancak sıbyan mektepleri tamamen ortadan
kalkmadı. Bir taraftan sıbyan mektepleri kendi içinde
ıslahata tabi tutulurlarken, diğer taraftan da ibtidâîye
programları geliştirildi.
ORTA DERECEDEKİ MEKTEPLER
19. Osmanlı Devlei’nde Orta dereceli mektepler
hangileridir?
Cevap: Rüşdiyeler ve İdadiler
20. Rüşdiyeler hangi Osmanlı Sultanı döneminde ve hangi
amaçla açılmıştır?
Cevap: Sıbyan mekteplerinin programlarının
geliştirilmesiyle meydana gelen bu orta seviyedeki okullar
II. Mahmud tarafından 1839 tarihinde açılmıştır.
Rüşdiyelerde bir süre farklı öğrenim süreleri uygulandıysa
da 1869’da 4 yıl olarak netleştiği görülmektedir. Tarih
içinde rüşdiyeler, erkek, kız, karışık, askerî ve özel
rüşdiyeler şeklinde bütün Osmanlı ülkesine yayılmıştır.
21. İdadiler hangi Osmanlı Sultanı döneminde ve hangi
amaçla açılmıştır?
Cevap: Sultan Abdüllaziz döneminde, 1869’da orta
öğretimin ikinci kademesi olarak açılan okullar 1869
tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’yle açılmıştır. Bu
okullar, bugünkü lise karşılığı okullardır. Bu okullar, 4
yıllık rüşdiyeler üzerine 3 yıl olarak açılan okullardır.
Nizamname, bu okulları rüşdiyelerin üstünde ve
sultanîlerin altında göstermektedir.
MEDRESELER
22. İslâm tarihinde terim anlamı olarak Medrese ne
anlama gelmektedir?
Cevap: İslâm medeniyetinde medrese, orta ve yüksek
düzeyde eğitim-öğretim yapan örgün kurumların ortak
adıdır. Medrese, memleketin ihtiyaç duyduğu kültürü
veren ve elemanlar yetiştiren bir eğitim ve öğretim
kuruluşudur.
23. Osmanlılarda Medrese hocalarına ve yardımcılarına
hangi adlar verilmiştir?
Cevap: Hocalarına müderris, yardımcılarına muîd adı
verilmiştir.
24. Osmanlılarda medrese öğrencilerine ne ad
verilmiştir?
Cevap: Danışmend, Talebe, Suhte
İLK DÖNEMİN ÖNEMLİ BİLİM VE KÜLTÜR
MERKEZLERİ
25. İlk Osmanlı Medreselerinde Müderris olanlar
eğitimlerini tamamlamak için hangi ülkelere gitmişlerdir?
Cevap: XIV ve XV. yüzyıllarda Osmanlı ilim adamları ve
geleceğin müderrisleri Mısır, İran ve Türkistan’a gitmişler
ve oradaki medreselerde öğretimlerini tamamlamak
suretiyle tekrar Anadolu’ya gelerek ilmî faaliyetlerine
devam etmişlerdir.
26. İlk Osmanlı Medresesi ne zaman ve nerede
kurulmuştur?
Cevap: Orhan Gazi Döneminde İznik’te kurulmuştur.
27. Molla Fenârî’nin sahip olduğu ve zengin kabul edilen
kitap koleksiyonu nasıl oluştu?
Cevap: Seyahatler neticesinde gelişen bir ilim alış-
verişinin yanında Anadolu’ya bilhassa Şam, Mısır,
Maverâünnehr ve Horasan’dan bir kitap akımı da
başlamıştı. Bu devir bilim adamlarından Molla Fenarî’nin
10.000 ciltlik zengin bir koleksiyonu vardı. Bunun
yanında Osmanlı medreselerinde yetişen bilim
adamlarının da bu devirde eser vermeye başlamaları ve bu
eserlerin kopyalarının meydana getirilmesiyle de artık
Osmanlı ülkesinde bir birikiminin başladığı
görülmektedir.
KURULUŞ DÖNEMİ BURSA MEDRESELERİ
28. Bursa’da Orhan Gazi döneminden itibaren inşa
edilmeye başlanan medreselerin genel özellikleri nelerdir?
Cevap: Orhan Gazi Bursa’nın fethinden yaklaşık on yıl
sonra (1335) kentin en büyük manastırını medreseye
çevirdiği gibi (Manastır Medresesi) ayrıca 1339-1340’da
şimdiki Orhan Camii’nin yanında bir medrese daha
yaptırmış ve her iki medreseye de vakıflar tahsis etmişti.
Gerçekten de Orhan Gazi’nin yaptığı bütün bu atılımları
arasında en çok dikkat çekeni kültür ve eğitim ağırlıklı
faaliyetleridir.
29. Bursa’da inşa edilen diğer medreseler hangileridir?
Cevap: Bunlardan ilki Orhan Gazi’nin büyük
komutanlarından Lala Şahin Paşa tarafından Bursa’da
kurulan ve kendi adıyla anılan medresesidir. I. Murad
döneminde inşâ edilen Çekirge’deki Hudâvendigâr
Medresesi, Ulu Cami civarındaki Esediye (Musallâ)
Medresesi, Yıldırım devrinde yapılan Çandarlı Hayreddin
Paşa’nın oğlu Ali Paşa Medresesi, Molla Yegân
Medresesi, Eynebey Subaşı Medresesi, Ferhâdiye
Medresesi, Molla Fenârî Medresesi ve Yıldırım Medresesi
olarak zikredilebilir.
KURULUŞ DÖNEMİ OSMANLI İLİM ADAMLARI
30. Osmanlıların ilk resmi müderrisi kimdir?
Cevap: Osmanlıların ilk müderrisi Davud-ı Kayserî önde
gelen bir Türk bilim adamı ve düşünürüdür. İlk tahsilini
Karaman beldesinde yaptıktan sonra Kahire’ye gitmiş ve
orada hadis, tefsir ve fıkıh usûlü ilimlerini öğrenmiştir.
Tasavvuf üzerine geniş bilgisi olan Davud-ı Kayserî,
Muhyiddin İbn Arabî’nin Fusûsu’l-Hikem adlı ünlü
eserine geniş bir şerh yazmış ve bu şerhin başına bir de
mukaddime eklemiştir. 1351 yılında vefat etmiş olup kabri
İznik’tedir. Hadis, tefsir, fıkıh ve tasavvuf ilimlerine dair
yirmiyi aşkın eseri vardır.
31. Davud-i Kayserî’den sonra İznik’deki Orhan Gazi
Medresesi’ne hangi müderrisler tayin edilmişlerdir?
Cevap: Tâceddîn-i Kürdî ve Alâeddîn Esved
32. Bu dönemde mantık ve diğer akli ilimlerde söz sahibi
olan ünlü bilim adamı kimdir?
Cevap: Molla Fenârî
33. Bu dönemde Matematik ve astronomiyle ünlü olan
bilim adamı kimdir?
Cevap: Kadızâde-i Rûmî adıyla şöhret bulan Musa
Paşa’dır.
KURULUŞ DÖNEMİNDE OSMANLI MEDRESE
DÜZENİ
34. İlk dönem Osmanlı medreseleri kaç aşamada eğitim
vermiştir?
Cevap: Yirmili, Otuzlu, Kırklı, Hariç, Dâhil
OSMANLILARDA İHTİSAS MEDRESELERİ
35. Osmanlılarda İhtisas Medreseleri kaç aşamada eğitim
vermiştir?
Cevap: Osmanlı medreseleri başlangıcından son yüzyıla
kadar genelde umumi statüde olmakla birlikte, ihtisas adı
verilen ve belli uzmanlık alanlarına göre de
sınıflandırılmıştır. İhtisas medreseleri üçe ayrılmıştır:
Darülkurra: İslâm dininin kutsal kitabı Kur’ân-ı
Kerim ve onunla ilgili ilimlerin öğretidiği
medreselerdir.
Darülhadis: İslâm Peygamberi Hz.
Muhammed’in söz, fiil ve davranışlarını bilimsel
yöntemlerle ele alan derslerin okutulduğu
medreselerdir.
Daruttıb: Tıbbî gelişmelerin ve derslerin uzman
tabip ve hekimler aracılığıyla öğrencilere
öğretildiği ve derslerden çok pratiğin temel
alındığı medreselerdir.
36. Osmanlı döneminde bir medrese mezunun kaç
istihdam seçeneği vardı ve bunlar nelerdir?
Cevap: Osmanlı döneminde, en az altmışlı dereceden bir
medrese mezununun önünde üç istihdam seçeneği vardı:
Müderrislik
Kadılık
Müftülük
Müderrislikte belli bir süre görev yapan bir kişi, en son
görev yaptığı medrese görevi eksen alınarak yatay geçiş
yöntemiyle kadılık ya da müftülük görevine geçebilirdi.
Söz gelimi bir kadı adayı en alt seviyedeki bir kadılıktan
başlayarak Kadıaskerlik, hatta Şeyhülİslâmlığa kadar
yükselebilirdi. Yine dilerlerse diğer hizmet alanlarına
yatay geçiş yapabilirdi.
FATİH VE SONRASINDA OSMANLI MEDRESE
DÜZENİ
37. Fatih Sultan Mehmet döneminde eğitim faaliyetlerinde
ne gibi gelişmeler olmuştur?
Cevap: Osmanlı Devleti sınırları içindeki medreselerin
hiyerarşisi, Fatih Sultan Mehmed tarafından kurulan Sahnı
Semân ile birlikte yeniden düzenlendi. Medreseler -
Enderun mektebi hariç tutulacak olursa- giderek yükselen
hiyerarşik bir yapıya sahipti. Buna göre, en alt seviyede
kelâm alanıyla ilgili Hâşiye-i Tecrîd adlı kitabın
okutulduğu Tecrîd medreseleri bulunmakta idi. İkinci
sırada belâgata dair Miftâh adlı eserin okutulması
nedeniyle bu adı alan medreseler vardı. Miftâh
medreselerinden sonra Kırklı medreseler geliyordu. Kırklı
medreselerin üzerinde ise Hariç Ellili medreseler yer
almaktaydı.
38. Dahil Ellili Medreseler kimler tarafından
yaptırılmıştır?
Cevap: Bunlar Osmanlı padişahlarıyla şehzadeler, valide
sultanlar, hanım sultanlar ve padişah kızları tarafından
yaptırılmışlardı.
39. Ahmed Cevdet Paşa, XIX. yüzyılın sonlarına kadar
varlığını sürdürecek olan bu medrese düzenini nasıl
sıralamıştır?
Cevap: Medrese düzeni şöyle sıralanmıştır:
İbtidâ-i Hâriç,
Hareket-i Hâriç,
İbtidâ-i Dâhil,
Hareket-i Dâhil,
Mûsıla-i Sahn,
Sahn-ı Semân,
İbtidâ-i Altmışlı,
Hareket-i Altmışlı,
Mûsıla-ı Süleymâniye,
Süleymaniye,
Hâmis-i Süleymaniye,
Darülhadis.
40. 1845’de kadı yetiştirmek için Süleymaniye’de kurulan
okulun ismi nedir?
Cevap: Muallimhane-i Nüvvab medresesidir. Bu Medrese
1908’de Mekteb-i Nüvvâb, 1909’da ise Medresetü’lKuzât
adıyla faaliyetini sürdürmüştür.
41. II. Meşrutiyet döneminde imam hatip ile vâiz
yetiştirmek için hangi okullar açılmıştır?
Cevap: İmam hatip ile vâiz yetiştirmek için açılan okullar
şunlardır:
Medresetü’l-Eimme ve’l-Hutabâ ile
Medresetü’l-İrşad.
42. 1914’te hat ve onunla ilgili klasik sanatları okutmak
üzere hangi medrese kurulmuştur?
Cevap: Medresetü’l Hattatin adlı medrese kurulmuştur.
OSMANLI MEDRESELERİNDE OKUTULAN
DERSLER VE KİTAPLAR
43. Fatih Kanunnamesine göre Osmanlı medreselerinde
okutulan dersler nelerdir?
Cevap: Arapça gramerin;
Sarf kısmında Emsile, Binâ, Maksud, İzzî ve
Merah;
Nahiv kısmında Avâmil, İzhâr ve Kâfiye;
Mantık dersinde Şerh-i Şemsiyye, Şerh-i Tevâli,
Şerh-i Metâli‘, Şerh-i İsagoci;
Fıkıh usulü dersinde de Telvîh kitaplarının
tamamının ya da bir bölümünün okunması
gerekiyordu.
TANZİMAT SONRASINDA ORTA VE YÜKSEK
ÖĞRETİM KURUMLARI
44. Tanzimat döneminde askeri alandaki eğitim kurumları
nelerdir?
Cevap: Askeri alandaki eğitim kurumları şöyle
sıralanabilir:
Askeri Rüşdiyeler,
Askeri İdadiler,
Hendesehane Mektebi,
Mühendishane-i Bahr-i Hümayun,
Mühendishane-i Berri-i Hümayun.
45. Tanzimat Döneminde kurulan yüksek öğretim
kurumları hangileridir?
Cevap: Bu yüksek öğretim kurumları şöyle sıralanabilir:
Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne,
Hendese-i Mülkiye Mektebi,
Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne,
Mekteb-i Hukûk-ı Şâhâne,
Ticaret Mektebi,
Dâru’l-Muallimîn,
Dâru’l-funûn.
0 Yanıt
1399 Gösterim