Tefsîrin Tanımı ve Niteliği
KAVRAMSAL ÇEVRE
TEFSİR
*tefsir kelimesi,fesera veya sefera kökünden gelen tefilün vezninden mastardır
*her iki kök fiilin sözlük anlamı; keşfetmek, ortaya çıkarmak, üzerindeki örtüyü açmak, beyan etmek, açıklamak, anlaşılır hale getirmek gibi manalara gelir
*emin el huliye göre sefera kelimesi maddi bir keşif ve açıklama
*fesera sözcüğü ise manevi keşif ve beyandır
*buna göre emin el huliye göre tefsir lafzı fesera kökünden türemiştir
*tefsir terim olarak; kuran ayetlerini arap dili ve edebiyatı açısından tahlile tabi tutup kastedilen manayı tespit etmektir
* tefsirin, hz. peygamber ve ashaptan intikal eden sahih rivayetlere dayalı açıklamalardan ibaret olduğu söylenebilir
Te'vil
*te'vilin sözlük anlamı; aslına dönmek anlamına gelen evele kökünden tefilün vezninden mastar olup, döndürmek ve herhangi bir şeyi varacağı yere vardırmak demektir
*te'vil kelimesi kur'anda farklı anlamlara gelir bunlar;
1-tefsir (ali imran 7)2-sebep (kehf 70)3-sonuç (nisa 59)4-rüya tabiri (yusuf 100)
*terim olarak te'vil, ayetin lafzi tahlilinden sonra ortaya çıkan manasını, makul ve kuvvetli delillerle desteklenmiş olmak şartıyla muhtemel manalarından bağlamına en uygun olan çevirme faaliyetidir
*te'vil mana çerçevesi içinde yapılan faaliyetten ibarettir
*tefsir, tek anlama gelebilen
*te'vil ise birden fazla manayı da içeren kelime ya da cümleler için söz konusudur
*imam maturidiye göre te'vil bir noktanın varacağı nihai noktayı açıklamak demektir
*tefsir kesinliğe delalet eder
*te'viller kesin değil zanni bir bilgi anlamına gelmektedir
te'vilin şartları
*islam bilginlerine çoğunluğuna göre ayetlerden hüküm çıkarmada esas olan te'vile gitmemektir
*mesela birden fazla anlama gelen müteşabih nassların açıklığa kavuşturulması için te'vil kaçınılmaz olur
*bunun için te'vilde şu şartların olması gerekir
1-te'vile esas olan mananın, mecaz yoluyla da olsa lafzın kendisine delalet ettiği manalardan olması lazımdır
2-te'vilin anlam yönüyle açık bir ayete ters düşmemesi gerekir
3-lafzın zahiri anlamının dışında başka bir mananın verilmesine imkan tanıyan dini bir delile dayanması zorunludur
Te'vilin Çeşitleri
1-beyani te'vil: *bu yöntem kelamcıların, fakihlerin, müfessir ve dilcileirn kulandığı bir yorum yöntemidir
*beyan te'vil; arap dilinin kuralları dahilinde hareket ederek kurandan anlamlar üretmektir
*beyani te'vil, bir içtihad veya içtihadi etkinlik demektir
*beyani te'vil kısaca kurani nassların anlamlarını subjektif bir tercihle ortaya çıkarmaktır
*beyani te'vil dogmatik bir içeriğe sahip olmayıp herzaman eleştiriye yani kabu ve redde açıktır
*çünkü sübektif tercihe(içtihad) konu olan bilgiler zan ifade etmektedir
*zanla ifade edilmeyeceğine göre beyani te'vil her zaman ve zeminde sorgulanabilir demektir
*bu te'vil kuran ve sahih sünnetler eaykırı değildir
*ama her zaman tenkit, hatta reddetme imkanı vardır
2-Burhani Te'vil
*en meşhur kuramcısı ibn rüşd'dür
*bu te'vili ibn rüşdün anlayışı istikametinde tanımlamak gerekir
*ibn rüşdün tanımladığı burhani te'vil yöntemi; nassların aklın ve dilin örfi kullanımı çerçevesinde kalarak yorumlamayı esas almaktır
*bu nedenle beyani te'vile benzemektedir
*burhani te'vil hata ve yanılgıya açık olması sebebiyle zanni bilgi içeren içtihadi bir mahiyet arzetmektedir
*filozof ibn rüşd faslu'l makal adlı eserinde burhani te'vili, nassları bütünsellik içinde ele alarak, zahiri manalarına uygun düşecek şekilde yorumlamaktadır
*çünkü ona göre akli bilgiyle vahiy yoluyla elde edilen bilgi birbirine ters değil uyum içindedir
3-İrfani Te'vil:
*bu te'vil tarzı tasavvuf erbabının kalbine sezgi, keşf ve ilham yoluyla doğan bir bilgi türüdür
*bu da onların tedebbür, teemmül, tefekkürve tezekkür gibi kavramlarla ifade edilen manevi tecrübedir
*yani mutasavvıflar kuran okuyarak onun derin anlamları üzerinde düşünceye dalmak(tedebbür)
*dış dünyanın angajmanlarından(bağlantılar)olabildiğince sıyrılarak
*ilahi ve ezeli hakikatler üzerine yoğun biçimde kafa yormak(teemmül)
*eşyanın yaratılışı hikmeti üzerine düşünmek (tefekkür) surretiyle irfani te'vile varılır
*irfani te'vilin dayanağı olan sezgi, keşf ve ilham tamamen öznel(subjektif)dir
*bu nedenle başkalarına iletilemez ve aktarılamaz
Tefsir İle Te'vil Arasındaki Farklar
1-tefsir tevkifi/ilahi beyanlara, te'vil bireysel ictihadlara dayalıdır
2-tefsir lafzın gerçek anlamını ve konusunu beyan ederken, te'vil lafızlarda kastedilen anlamları ortaya koyar
3-tefsirde tek bir anlam, te'vilde ise birden çok anlam söz konusudur
4-tefisr hakikat yoluyla lafızların zahiri manalarını, te'vil ise onların içsel anlamlarını ortaya çıkarmaktadır
5-te'vil ekseriya semavi kitaplarda kullanılır, tefsir ise bu kitpalarda kullanıldığı gibi bunların dışındaki kitaplarda da kullanılmaktadır
*ne kadar te'vil ile tefsir arasında farklılıklar söylenmişsede günümüzde te'vil yerine de tefsir kavramı kullanılmaktadır
Tercüme
*kök itibariyle, dört harfli (rubai) terceme veya üç harfli (sülasi) receme fiilinden türemiştir
*tercüme kelimesi sözlükte; bir kelamı bir dilden başka bir dile çevirmek,
*bir sözü diğer bir dilde tefsir ve beyan etmek,
*bir lafzı kendisinin yerini tutacak başka bir lafızla değiştirmek gibi manalara gelir
*tercüme terim olarak; bir sözün manasını diğer bir lisanda dengi bir tabirle aynen ifade etmek demektir
*tercüman; bir sözü şifahen bir dilden başka bir dile çevirendir
*mütercim; herhangi bir dilde yazılmış bir metni yazılı olarak başka dile çeviren kimsedir
*mütercem ise arapçada ismi meful olduğu için tercüme edilmiş, bir dilden diğer dile çevrilmiş şey anlamına gelmektedir
*tercüme ayrıca bir sözü söylendiği ya da tercüme edildiği dilde tefsir etmek anlamına gelir
*abdullah bi abbas için tercümanu'l kuran tabirinin kullanılamsı bu sebebe dayanır
Tercüme Çeşitleri
1-lafzı tercüme; ile tercüme edilecek metindeki her kelimenin birer birer ele alınıp onun yerine geçebilecek diğer dildeki lafızların gözden geçirilerek yerine konulması şeklinde yapılan bir tercümedir
*bu tercüme asıl metnin anlamını zor aksettirmektedir
*onun için bu tercüme kuranı kerimde kullanımı son derece güç hatta imkansız görülen tercümedir
2-Tefsiri Tercüme; asıl dildeki kelimelerin tertibine ve nazmına bağlı kalmaksızın herhangi bir sözün anlamını bazı şerh ve izahlarla başka bir dile nakletmekten ibarettir
*bu tercümede önemli olan metindeki gaye ve maksatların güzel bir şekilde ifade edilebilmesidir
*tefsiri tercümede lafzı tercüme gibi nazmında ve tertibinde asla benzeme şartı yoktur
*bu özelliği sebebiyle günümüzde tercümelerde tefsiri tercüme yapılmaktadır
*kuranın hakkıyla tercümesinin yapılamayışının sebepleri şunlardır;
1-kuranın fesahatı,belagatı, üslubu bakımından olan icazı onun nazmı vasıtasıyla tecelli edilir tercüme ile bu nazım ortadan kalkınca kuranın icazından söz etmek mümkün olmayacaktır
2-kuranın nazmı onun çeşitli kıraatlarla okunmasına imkan sağlar kuranın tercümesi ise kıraat vecihlerine dolasıyla ortaya koyduğu nüktelere imkan vermemektir
3-arapçaya mahsus birtakım edatlar vardır halbuki bu edatlar çoğu dillerde bulunmamaktadır
4-kuranı kerimin mevcut nazmı, onun çeşitli şekillerde irab edilmesine (tahlil yapılmasına) imkan vermektedir tercümeyle bu durum ortadan kalkmaktadır
5-kuranda müteşabih ayetlerde bulunmaktadır bunların arpaça şekliyle anlaşılması zordur bu durumda ayetlerin tercümesini yapmanın daha da zor olduğu çok açıktır
Tefsir İle Tercüme Arasındaki Farklar
1-tercüme aslın yerine geçer ve artık asla ihtiyaç duyulmaztefsir ise aslın aynısı olmayıp açıklamasıdır
2-tercümede istidrat(daha fazla izah ve açıklama) mümkün değildirtefsirde ise istidrat yapmak caizdir
3-tercüme örf yönünden aslın bütün mana ve maksatlarına uygunluk manası taşırtefsir ise aslın bütün mana ve maksatlarına uygn olma manasını ihtiva etmez
4-tercüme söz konusu anlamları kastdettiğine dair güven duygusu vermelidirtefsir de ise müfessirin yanında birçok delil bulunursa karşı tarafta böyle bir güven duygusu oluşur
Meal
*bu kelime te'vil kavramı gibi evele kökünden türemiştir
*kavram olarak meal; bir sözün manasını tam olarak değilde biraz noksanıyla ifade etmek demektir
*kuran çevirilerine tercüme denilmeyip mahiyetine uygun olan meal denilmiştir
*kuranın tamamını içeren ilk meal italyan müsteşrik guidi'ye göre hicri 127 senesinde berberice olarak yazılmıştır
*kuranın tamamını içeren ilk meal buzurg b. şehriyar'a göre hicri 270 yılında hind diline çevrilmiştir
*zamanımıza ulaşan en eski meal farsça olarak samanoğulları emiri mansur b. nuh tarafından yaptırılmıştır bu meal iranda birçok defa bastırılmıştır
*ilk türkçe kuran mealleri 9. asırdna itibaren yapılmaya başlanmıştır
*batıda ise en eski kuran meali, latince olarak 1143 tarihinde hazırlanıp 1543 de isviçrede basılmıştır
*bildiğimiz kadarıyla çeşitli dünya dillerine yapılan kuran çevirelerinin sayısı şimdilik 159'dur
Müfessir
*bu kelime fesera sülasi kök fiilinden tefilün vezninden türetilmiş ismi faildir
*müfessir; tefsir eden açıklayan anlamını ifade etmektedir
*müfessir; kuranı başından sonuna kadar ayet ayet ele alıp belli bir yöntemle açıklamaya çalışan kişi demektir
Müfessirliğin Kriterleri
*müfessir olmanın bir takım kriterleri vardır
*süyuti bu konuda bilgi verirken müfessirde aranan ilk kriterin sağlam ve sahih inanç olduğunu söyler
*bu temel kriter dışında süyuti bir müfessirin kriterlerini şöyle sıralar
1-lügat2-nahiv3-sarf4-iştikak5-meani6-beyan7-bedii8-kıraat9-kelam10-fıkıh usulü11-esbab-ı nüzul12-nasih-mensuh13-fıkıh 14-hadis15-mevhibe(ilham)
*önemli islam bilgini ömer nasuhi bilmen de bu ilimlere-ahlak-psikoloji-sosyoloji-biyoloji-astronomi-coğrafya-tarih-siyer ilimlerini eklemiştir
*tefsirci öncelikle arap dili ile ilgili gerekli bilgiye sahip olmalıdır
*tefsirci aynı zamanda yeterli bir tarih bilgisi edinmelidir
*kuranın anlaşılmasında arapça dil bilgisi yanında tarihsel bilgi birikiminde önemli bir yeri vardır
Tefsirin Konusu, Gayesi Ve Önemi
*tefsirin konusu; kuran
*tefsirin gayesi; kuranın içerdiği yüce manaları ve hakikatleri araştırıp ortaya çıkarmak ve insanın bu hakikatlere göre bir hayat sürmesini sağlamaktır
*yani, yaratılış gayesine uygun hareket tarzları belirlemesi ve bir yol gösterici, bir mürşid, bir rehber olmadan insanın sırf aklı ve duygularıyla hareket etmesi mümkün değildir
*insanlığın ahlaki zaafiyet ve çöküşten kurtulması ve olgunlaşması kuran ile mümkündür
*tefsir ilmi, bir taraftan külli ilahi irşadları konu edinmesi, diğer taraftan da bu irşadların insanlığa takdimine hizmet etmesi sebebiyle büyük bir öneme sahiptir
Tefsirin Gerekliliği
1-kuranı kerim bütün ayetleri muhkem yani tefsire ihtiyaç göstermeyecek derecede açık ve anlaşılır nitelikte değildir
*bu özelliği sebebiyle kuranın tefsir edilmesi gereklidir
2-yüce Allah peygambere "ey peygamber sana rabbinden gönderileni tebliğ et eğer bunu yapmazsan onun elçilik görevini yerine getirmemiş olursun"(maide 67)
*sana kuranı gönderdik ki insanlara indireli onlara açıklayasın(nahl 44)
*bu ayetlerde ifade edildiği gibi kuran tefsir etmesini emretmiştir
3-kuran ilk muhataplarının terim olarak anlamını bilmedikleri kavramlara yeni mana ve mefhumlar yüklemiştir
*mesela salat kelimesi dua etmek, yalvarmak ve bağışlanma dilemek demekti
*ancak islamiyetten sonra namaz ibadetine isim oldu
*hicri ikinci asırda el vücuh ve'n-nezair adıyla müstakil bir ilmin ortaya çıkmasına zemin hazırlarken
*diğer taraftan söz konusu lafız ve kavramlarla ilgili olarak yapılması gereken semantik tahliller, kuran tefsirine olan ihtiyaç gündeme getirmiştir
4-kuran müminlerin şahsi ve toplumsal hayatlarını düzenlemek gayesiyle ibadat ve muamelat konularında hükümler koymuştur
*bu hükümleri ortaya çıkarmak yalnızca kuran metnini dilsel açıdan çözümlemekle mümkün değildir
*bu nedenle tefsir etmek gereklidir
5-kuranda mecaz, kinaye, istiare ve teşbih gibi edebi sanatların yer aldığı bir vakıadır
*tabii ki bu tarz ayetler söz konusu sanatları iyi bilenler tarafından tespit edilmelidir
*bu nedenle tefsir gereklidir
6-kuranı kerimde ayrıca bilimsel hakikatler içeren kevni(kozmolojik) ayetler bulunmaktadır
*bu nassları bilimsel keşiflerden istifade ederek tefsir etmek gerekmektedir
7-kuran uluhiyyet, nübüvvet, insan, ibadet ve ahiret gibi temel konuları da ihtiva etmektedir
*bununla birlikte, kuranın yer verdiği ikincil konuların hepsi bir tek külli mananın etrafında dönüp dolaşmaktadır
*o da insanları kendi hür iradeleriyle Allaha kulluğa çağırma olgusudur
*kuran muhataplarını hep teyakkuz durumunda tutmak için muhtevasındaki konuları iç içe bir tarzda anlatmıştır
*kuranın beşeri telif mantığına uymayan bu farklı beyan tarzının onun aslı gayesine uygun olarak tefsir etmek gerekir
8-herkes kendi anlayışına göre kurana mana verirse bir çok hatalar meydana gelir ve hakikatler kaybolur bu nedenle onun ehlince tefsiri yapılmalıdır
Tefsirde Öznellik
*öznellik özneye ait olmak, sübjektif hareket etmek demektir
*buna göre kurna tefsirinde öznellik, değişik sebeplerden dolayı nassların farklı biçimlerde algılanması ve yorumlanması anlamına gelir
Kurandan Kaynaklanan Öznellik
1-muhkem ayetlerin anlaşılması ve yorumunda herhangi bir problem söz konusu değildir
*ancak müteşabih ayetlerde antropomorfik(insan biçimci) ve sembolik dil kullanıldığı için onları anlamada bazı sıkıntılar bulunmaktadır
*bu yüzden müteşabihatin yorumlanmasında mutlaka başka nasslara ihtiyaç vardır
2-kuranı kerim gaybi ****fizik konulara da zaman zaman değinmektedir
*mesela ölüm, berzah(kabir alemi)ve ba's(yeniden dirilme) gibi
*kuranda bunlar anlatılırken kendine özgü üslup kullanılır
*anlatılanların muhataplar tarafından tecrübe edilme imkanı da olmadığı için, söz konusu nassların farklı yorumlanmaları mümkün olabilmektedir
3-kuran indirildiği dönemin arap toplumundaki bireysel ve toplumsal hayatla ilgili cevaplar, tespitler, öğütler, tavsiyeler, emir ve yasaklara yer vermiştir
*bu tür nasslarda yorumcunun farklı bir şekilde onların anlamasına ve te'vil etmesine yol açabilmektedir
4-esasen kuran, bütün insanlığa hitap eder
*bir başka ifadeyle kuran her muhatabı farklı bir açıdan kendisine çekmektedir
*kuranın hem lüzumu halinde sözün sahibine soramamaktan hem de üslubundna kaynaklanan sebeplerle öznel yorumlamalara açık bir metin olduğu söylenebilir
5-müfessirlerin farklı anlayışlara gitmesine yol açan önemli öznellik sebebi de kuranın farklı kıraatlerle okunmasıdır(71. sayfada 5. maddeyi okursanız bu maddede daha iyi bilgi sahibi olursunuz)
Müfessirlerden Kaynaklanan Öznellik
1-kuranı doğru yorumlamak için kendi kabiliyetine güvenen yorumcunun varlık hakkında daha fazla bilgiye ihtiyacı vardır
*bu konuda yetersizlik müfessiri öznel tecrübe bakımından etkilemektedir
*doğal olarak bu da kuran yorumunda farklılığa yol açmaktadır
2-insanların farklı medeniyet, kültür, çevre ve ortamlarda sahip oldukları bilinç farklılığı da kuran yorumcusunun öznel anlayışında etkili bir unsur olarak görünmektedir
3-ilk dönemlerden itibaren kuran tefsirinde başlıca iki eğilim vardı
*bunlar nakli ve akli yaklaşımdır
*bu olgu farklı anlayışların ortaya çıkmasına
*çeşitli itikadi ve fıkhi mezheplerin doğmasına
*diğer taraftan da aynı mezhep içerisinde yer alan alimlerin farklı tercihlere yönelmelerine yol açmıştır
4-bilindiği gibi insan, olgular dünyasında yaşamaktadır
*yani insan bulunduğu dünyaya ve yaşadığı çevreye aittir
*bu sebeple içinde var olduğu anlam dünyasından koparak yorumda bulunamaz
*tarihte ortaya çıkan hemen her düşünce ekol ve grubu, kendi fikrini kurana onaylatmak için öncelikle ona başvurmuştur
*işte bu anlayış ve genel kabul kuranın anlaşılması ve yorumlanmasında öznel düşüncenin doğmasına yol açmıştır
5-islam düşünce tarihi boyunca çeşitli ilim dallarına mensup din bilginlerinin, kuran nasslarını yorumlama konusunda farklı bakış açısı benimsedikleri anlaşılmaktadır
*bu gruplar içerisinde kesinlikle kabul edilmeyecek nitelikte olanı, kuran nasslarının zahiri tarafını hiç dikkate almayarak ualnızca batıni yönüne itibar etmeye aşırı yorum denir
*bazı şii müfessirlerinin kendilerine düşman olan insanlardan kinaye olarak algılamaları
*ihvan-ı safa'nın cehennem azabını bilgisiz insanların bu dünyada çekmiş oldukları cehalet kaynaklı elem ve acılardan ibaret görmesi aşırı yoruma örnektir
*metinlerin gerçek anlamlarının zahirde değil batında saklı olduğunu ileri sürerek, tüm kuran nassları bu mantık doğrultusunda yorumlamaya çalışan batıniyye mezhebidir
*mesela batınniyye'nin özgün mezhep formu olan ismailiyye'ye göre namazın içsel anlamı, gerçekte imamla yani devlet başkanı ile bütünleşmektir
*zamanının imamından yana şüphesi olan kimsenin kesinlikle namazı kabul değildir
*aynı zamanda oruç da zahir ehli arasında susmak, sırları onlardan saklı tutmak gibi anlamlar vermiştir
Tefsirin Diğer İslami İlimlerle İlişkisi
*islami ilimler, müslümanların kuran anlamak üzere geliştirmiş oldukları dini ilimlerdir
*bunlar tefsir, hadis, fıkıh, kelam, siyer, tarih ve ahlak ilminden ibarettir
*bütün bu ilimlerin kaynağı kurandır
*en önemli görevi üstlenen tefsir ilmidir
*tefsir kelam ve fıkıh ilminede malzeme sağlamıştır
*tefsir dilsel ve tarihsel incelemesinden çıkardığı sonuçları ele alıp yorumlar
*kelam müslümanlara Allah, ahlak, siyaset vb. alanlarda hükümler üretir
*fıkıh kitap, sünnet ve icma gibi kaynaklardan kıyas yoluyla elde ettiği neticeleri müslümanlara sunmaktadır
*tefsir ne kadar sözü edilen bu iki ilim dalı için malzeme temin etmiş olsa da normatif (kural oluşturan) bir yapıya sahip olmadığı için hiçbir zaman kural koymamıştır
0 Yanıt
1635 Gösterim