Etik kuramları ve bilişim etiği genelde normatif ve uygulamalı etik yaklaşımları çerçevesinde
ele alınmaktadır. Etik kuramlar genel olarak teolojik (sonuçsalcı) ve deontolojik
(sonuçsalcı olmayan) olarak ikiye ayrılmıştır.
Teolojik Kuramlar
Teolojik kuramlar, etik kuramları içerisinde en geniş bakış açısına sahip kuramlardır. Teoloji
kuramlar sonuçsalcılık kuramları olarak da adlandırılmaktadır. Teoloji kelime kökü
Yunanca’da ‘hedef, sonuç’ anlamına gelen telos kelimesinden gelmektedir. Teolojik kuramlar,
olaylara ilişkin sonuçların araçları meşrulaştırdığını öne sürer. Bu bağlamda bir
eylem kendi başına iyi ya da kötü olarak değerlendirilmez. Bu eylemi iyi ya da kötü kılan
şey eylemin sonucu veya sonuçlarıdır. Eğer eylem sonuçta yarar getiriyorsa iyidir. Eylem
sonuçta faydalı ise süreç içindeki bazı kötü şeyler göz ardı edilebilir. Teolojik kuramlar
arasında en çok bilinen kuram faydacılıktır.
Faydacılık doğru ve gerçeği bir eylemin sonucuna göre değerlendiren ve yalnızca sağ-
ladığı ‘fayda’ ölçüsünde bakan bir felsefik kuramdır; ancak, faydacı yaklaşım eylemleri
sonuçları doğrultusunda değerlendirir ve iyi ya da kötü olan olgu eylemlerin sonuçlarıdır.
Bu bakımdan faydacı yaklaşım gerçekçidir diyebiliriz. Birçok kurum ve kuruluş faydacı
yaklaşımı ile yönetilmektedir. Öte yandan, Faydacılık etik olmayan bir takım eylemleri
teşvik etmekle de eleştirilmektedir.
Deontolojik Kuramlar
Etik kuramlar arasında geniş bir bakış açısına sahip olan başka kuramlar ise sonuçsalcı olmayan
kuramlardır. Bu kuramlar için kullanılan teknik kelime ise deontolojidir. Yunanca
‘görev, sorumluluk’ anlamlarına gelen deon kelimesinden türemiştir. Deontoloji genelde
mesleklerle ilgili bilinmesi ve uyulması gereken ahlaki değerler ve etik kuralları üzerinde
durmaktadır. Ayrıca deontoloji, teolojik kuramların aksine eylemlerin sonuçları değil, eylemin
kendisi üzerinde durur. Bu anlayışta eylemlerin cevabı “Eğer herkes böyle yaparsa
ne olur?” sorusunda yatmaktadır. Deontolojide “Sana nasıl davranmasını istiyorsan sen
de öyle davran” önemli bir kuraldır. Bir başka deyişle önemli olan sonuç değildir. Sonuç
olumlu olsa veya fayda sağlasa bile etik ilkeler açısından yanlış olabilir. Buna ek olarak
deontoloji yaklaşımında yaşama, güvenlik, vicdan özgürlüğü, özel yaşama saygı, bilgi
edinme hakkı vb. insan hak ve özgürlüklerine vurgu yapılmaktadır. İnsan hakları evrensel
beyannamesi bu etik anlayışın somut bir göstergesidir.
Deontoji kuramları arasında en çok bilinen kuram Kantçılık’tır. Kantçılık, biçimcilik
veya şekilcilik isimleriyle de anılmakta ve Alman felsefesinin kurucusu Immanuel Kant
(1724-1804) isminden gelmektedir. Kantçılık kuramında, Kant’ın ahlak yasasında koşulsuz
olan ‘kesin buyruk’ dediği (Categorical Imperative) altın kurallara dayanmaktadır. Bu
durumda kişiler ahlaki kurallarını temel alarak ‘iyiyi istemeyi’ bilmeli ve başka insanların
hareketlerine örnek olacak şekilde davranmalı ve yaşamalıdır.
0 Yanıt
4536 Gösterim