Ahlâk, insanın davranış düzenidir; Ahlâk ilmi ve felsefesi ise iyi ve kötü
olması cihetinden insan fiillerini kendisine konu edinir. Buna göre insan, fiil
(davranış) ve iyi-kötü, tanımı gereği ahlâk ilminin ve ahlâk felsefesinin temel
konularını/meselelerini teşkil eder. İnsanın ne olduğu ile ilgili soru, yani
insan kavramı, fiilin mahiyeti ve insan ile irtibatı da, ahlâki fiil kavramını
tahlil ederek belirlenmektedir. Fiil, insanın etrafında olup biten olaylara
bilerek ve farkında olarak müdahale etmesi veya farkında olarak müdahale
etmemesi anlamına gelmektedir. Bu çerçevede bir hareketi veya
hareketsizliği fiil haline getiren unsurun, iradenin, ne olduğu sorusu da
kavramsal bir soru olarak ortaya çıkar. Her istediğimizin olmadığı ve
istemediğimiz bazı olayların zaman zaman bizim elimizle gerçekleşmesi,
kendisi ile birlikte, en azından dışarıdan bakıldığında, bir fiil ile o fiilin
ortaya çıkmasında doğrudan dahli bulunduğu gözlenen insan arasındaki
irtibatı kurmanın mümkün olup olmadığı da kendi başına önemli bir ciheti
açığa çıkarmaktadır. İnsanın elinden çıkan fiillerle irtibatını ele almak, bir
taraftan ıstıtaat-fiil ilişkisi, ama diğer taraftan da insanın irade hürriyetini
konuşmayı zaruri bir hale getirmektedir. Bir fiili bir faile izafe etmek sadece
teorik ve metafizik bir çok meseleyi ortaya çıkarmakla kalmaz, aynı zamanda
insanın fiillerinden sorumlu olup olmadığı gibi bir meseleyi de ortaya çıkarır.
Sorumluluk kavramı, bu sebeple ahlâkın önemli kavramlarından birisidir.
Sorumluluk, ancak içeriği belli bir talep söz konusu ise mümkün olduğu için,
vazifeyi ve teklifi (yükümlü kılmayı) iktiza eder (gerektirir). Hiçbir vazifesi
ve mükellefiyeti olmayanın herhangi bir sorumluluğu da olmaz. Bu ise vazife
kavramını daha yakından tahlil etmeyi gerektirmektedir. Bir vazifesi olan
insan, bunu ifa etmekle sorumlu ise, bu sorumluluğu ifa etmesi veya
etmemesi arasında, neticeleri açısından bir fark olması gerekmektedir. Bu
sebeple vazife ve sorumluluk fikri, zorunlu olarak bir yaptırım içermektedir.
Ahlâki vazifelerle irtibatlı yaptırımın ne olduğu meselesi, daha doğrusu
“ahlâki yaptırım” kavramı da ahlâk düşüncesinin önemli bir unsurudur.
Bütün bu kavramların hakkında olduğu fiilin, ahlâkın konusu haline gelme
ciheti, yani iyi veya kötü olup olmadığı ve buna bağlı olarak iyilik ve kötülük
kavramları da, ahlâk düşüncesinin en temel kavramlarıdır. Daha farklı bir
şekilde bu iki terimin ahlak alanını tanımladığı söylenebilir.
0 Yanıt
1517 Gösterim