Mısır’da İslâm sanatının erken örneklerini veren Tolunoğulları ve
Akşitler’den daha önce bahsedilmişti. Bundan sonra Fâtımîler Mısır’a uzun
süre hâkim oldular. Onlara son veren Eyyûbîler ise Zengîler ve Büyük
Selçuklu mimarisini Mısır’a getirdiler. 1250’de Türk Memlükleri devrinde
ise Mısır ve özellikle Kahire, Türk mimarisi geleneklerine bağlı eselerle
zenginleşmiştir.
Türk Memlükleri geleneklere bağlı kalmışlar, Anadolu Türk
mimarisi, Büyük Selçuklu ve Zengî sanatı, Türkistan, Semerkant ve Buhara
çevrelerindeki yüksek kasnaklı türbelerle devamlı bağlantılar kurarak yeni,
orijinal bir üslûp geliştirmişlerdir. Memlük devri mimarisi geniş ve çok
fonksiyonlu külliyelerde ifadesini bulur. İlk orijinal eserler Baybars
devrindedir.
1266-1269 yıllarında yapılan bu devrin tek bağımsız camisi
Kahire’de Baybars Camii’dir. Kareye yakın büyük ölçüdeki yapı geniş bir
avluyu çevreleyen neflerden meydana gelir. Kıble yönünde altı nef, karşıda
iki, yanlarda üçer nef vardır. Mihrap önünde üç nef boyunca, üç yönde üçer
açıklıkla büyük kubbe yer alır. İsfahan Mescid-i Cuması’nda, Melikşah
kubbesinin planını tekrarlayan kubbe ve cami harap haldedir. İran,
Azerbaycan, Suriye ve Mısır’da gelişerek devam eden bu kubbe plan
formunun Mısır’daki temsilcisi olan bu yapıdan başka Sultan Baybars, köprü,
su maksemi (Kantara), Abbâsî halifelerinin türbeleri ve İskenderiye’de
Kasrü’l-Übeyr gibi önemli eserler de yaptırmıştır. Onun devrinden Zâhiriyye
Medresesi yıkılmıştır.
Diğer Memlük eserleri hep “külliyeler” şeklinde ele
alınmış, bunlarda medrese ve türbe üzerinde daha çok durulmuş, cami ise
medresenin büyük eyvanında yer almıştır. Sultan Kalavun Medresesi, 1285’te tamamlanmıştır. Bütün bir mahalleyi içine alan bu medrese mâristan
(hastahane), türbe ve medreseden meydana gelir. Zengî mimarisinden gelen
birtakım süsleme özellikleri yanında, mâristan fikri de Nûreddin Zengî’nin
mâristanına tarihî bir olayla bağlıdır. Aynı şekilde selsebilli havuzlar görülür.
Oğlu Nâsır Muhammed’in Nâsıriyye Medresesi Mısır’da ilk defa ele alınmış
dört eyvanlı ve dört mezhep için kurulu bir medresedir. Türbe doğuda yer
alır. Bundan sonra Türk Memlükleri’nin ikinci üslûp devri başlar. Bunun en
iyi temsilcisi Kahire’de Sultan Hasan Medresesi ve Külliyesi’dir. 1356-1362
arasında tamamlanan büyük ölçüdeki yapı bir kale manzarasıyla şehirde
hâkim bir görünüşe sahiptir. Çok katlı pencere düzenine sahip cephenin bir
kenarına yerleştirilen anıtsal Selçuklu portalleri örneğine bağlı mukarnas nişli
girişi, karakteristik bir özelliktir. Dört eyvanlı bir avlu esastır. Aslında dört
minareli olarak düşünülmüş bir yapıdır. Türbe, kare kitlesi ve kubbesiyle
cami eyvanının önünde taşkın bir görünüşe sahiptir. XIV. yüzyılın
sonlarından başlayıp 1517’de Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı fethine kadar
süren Çerkez Memlükleri devrinde de Türk mimarisi özellikleri devam etmiş,
özellikle türbelerde Türkistan türbeleriyle şaşırtıcı bir benzerlik ortaya
çıkmış, yüksek kasnaklar ve çift kubbeler görülmüştür. Külliye mimarisi de
bu arada devam etmiştir.
Kahire’de Memlüklü Türbeleri
Kahire’de Sultan Hasan Mederesesi
0 Yanıt
1866 Gösterim