Ünite 1:
Sıra Sizde 1
İslâm’ın doğuş yıllarında Arap yarımadası çevresinde hüküm süren devletler
ve aralarındaki ilişkilerin mahiyetini araştırınız.
İslâm’dan önce Arap yarımadası’nın doğu ve kuzeyinde başkenti Irak
bölgesindeki Medâin olan Sâsânî İmparatorluğu hüküm sürmekteydi.
Yarımadanın kuzey ve batısı başkenti İstanbul (Konstantinopolis) olan
Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğu’nun hakimiyetindeydi. Bu iki
imparatorluk dönemin süper güçleri mahiyetinde olup aralarında yüzyıllardır
devam edegelen mücadeleler söz konusuydu. İslâm’ın başlangıç yıllarında
Sâsânîler Kudüs’ü işgal edip Mısır’a kadar ilerlediler (619). Bir süre sonra da
Anadolu üzerinden İstanbul önlerine geldiler (626). Bizans İmparatoru
Herakleios Sâsânî İmparatoru II. Hüsrev’i 627 yılı sonunda Nineva’da
(Ninova) kesin bir yenilgiye uğratarak asırlardır süren mücadeleye son
noktayı koydu. Kısa bir süre sonra başlayan İslâm fetihleriyle Sâsânîler tarihe
karışırken, Suriye, Filistin ve Mısır gibi önemli bölgeleri müslümanlara
kaptıran Bizans ciddi bir güç kaybına uğradı. İslâm’ın doğuş yıllarında
Habeşistan krallığını da hatırlamak gerekir. Nitekim Mekke’de İslâm’ı
yaşama konusunda ciddi sıkıntıyla karşılaşan müslümanlar Habeşistan’a
hicret etmiş ve Necâşî Ashame tarafından himaye edilmişlerdir.
Sıra Sizde 2
İslâm’dan önce Mekke ve Kâbe ile ilgili diğer görevler nelerdir, araştırınız.
İslâm öncesi dönemde daha önce sayılanlardan başka, Mekke ve Kâbe ile
ilgili diğer bazı görev ve hizmetler şöyle sıralanabilir: Sifâre: Elçilik görevi
olup savaş veya diğer zamanlarda Mekke ve Kureyş’in diğer kabilelerle
ilişkileri bu görevi üstlenen kimse tarafından yürütülürdü. Adiyy kabilesi
adına Hz. Ömer müslüman olmadan önce bu görevi yürütüyordu. Emvâlü’lmuhaccere:
Kâbe’ye bırakılan, putlara sunulan hediyelerin korunması.
Kubbe ve einne: Kubbe, savaş zamanı bir çadırın kurularak gerekli
malzemenin toplanması demektir. Einne ise süvari birliğinin komutanlığı
demekti. Meselâ Uhud Gazvesi’nde İkrime b. Ebû Cehil ve Hâlid b. Velîd
müşrik süvari birliğinin kumandanı idiler. Ezlâm: Bu görev fal oklarıyla
ilgilidir. Câhiliye Arapları bir işe karar vermeden önce üzerine “evet”,
“hayır” “yap” , “yapma” gibi ifadeler yazılı fal oklarını çeker ve çıkan oka
göre hareket ederlerdi. Nesî: Takvim hizmetleriyle ilgili bu görev Câhiliye
döneminde kamerî takvimin (ay takvimi) şemsî takvime (güneş takvimi)
uyarlanması suretiyle takvime yapılan müdahaleyi ifade etmektedir. Eşnâk:
Diyet ve cezaların tespit edilip uygulanması görevidir. Hakem ve kâhinlerin
yürüttüğü yargı (tahkîm) görevleri de eklenebilir.
Sıra Sizde 3
İslâm Öncesi dönemde takvim hakkında neler biliyorsunuz. Kamerî aylar
hangileridir?
İslâm öncesi Araplar’da belirli bir takvim kullanılmadığından bazı önemli
olayları tarih başlangıcı olarak kullanmışlardır. Meselâ, Fil Vak’ası ve Velîd
b. Mugîre’nin ölümü bir olayın tarihini belirlemede başvurdukları olaylardır.
Arapların takvimi Ay takvimi idi. Kamerî aylar şunlardır: Muharrem, Safer,
Rebîülevvel, Rebîülâhir, Cemâziyelevvel, Cemâziyelâhir, Receb, Şaban,
Ramazan, Şevval, Zilkade ve Zilhicce. Bunlardan haram aylar Zilkade,
Zilhicce, Muharrem ve Receb ayları olup bu süreçte savaş yapılmaması, kan
dökülmemesi esastı. Kamerî aylar 29 veya 30 gündür.
Sıra Sizde 4
Arabistan’da kurulan diğer panayırlar hangileridir?
Arabistan’ın diğer bölgelerinde kurulan bazı panayırlar da şunlardı: Kuzey
Arabistan’da Hicaz-Suriye kervan yolu üzerinde bulunan Dûmetülcendel’de
rebîülevvel ayında kurulan panayır Arabistan’ın en önemli fuarlarından biri
olup Hicaz ve Yemen’den gelen tâcirler Kureyşli muhafızlar tarafından
korunurdu. Buradan Hasâ’daki Muşakkar’a gidilir, cemâziyelâhirde kurulan
bu fuara deniz yoluyla gelen İranlılar da katılırdı. Receb ayının ilk günü
Muşakkar’dan Umân’daki Suhâr’a hareket edilir, 20-25 receb günlerinde
burada alış veriş yapılır, ardından Debâ panayırına gidilirdi. Umân sahilinde
Hint ve Afrika’ya açılan önemli bir liman kenti durumundaki Debâ’da receb
ayının son günü dönemin en önemli uluslararası fuarlarından biri açılırdı. Bu
panayırda Arap yarımadasının yanısıra Hint ve Çin gibi denizaşırı ülkelerin
malları alınır satılırdı. Hz. Peygamber Suhâr ve Debâ panayırlarına da iştirak
etmiştir. Debâ’dan sonra güney Arabistan’a gidilir ve Mehre’de 15
Şaban’dan sonra açılan Şihr panayırının ardından ramazan ayında kurulan
Aden ve San‘â fuarlarına iştirak edilirdi. Ardından da Râbiye (Hadramût’ta)
ve Ukâz panayırları gelmekteydi.
Ünite 2:
Sıra Sizde 1
İslâm kültüründe Hz. Peygamber’in doğum yıldönümünde yapılan törenlere ve
bu törenlerde okunmak üzere yazılmış eserlere ne ad verildiğini hatırlayınız.
Bu eserlerin en meşhuru olan Süleyman Çelebi’nin Mevlid’inde özellikle kutlu
doğumun anlatıldığı “Vilâdet bahrini” inceleyiniz. Eserin asırlar boyu
müslümanlar tarafından büyük kabul görmesinin sebepleri hakkında fikir
yürütünüz. TDV İslâm Ansiklopedisi’ndeki “Mevlid” maddesini gözden
geçiriniz.
İslâm kültüründe Hz. Peygamber’in doğum yıldönümünde yapılan törenlere
ve bu törenlerde okunmak üzere yazılmış eserlere Mevlid adı verilir. Bu
eserlerin en meşhuru Süleyman Çelebi’nin asıl adı Vesîletü’n-necât
(Kurtuluş Yolu) olan Mevlid’idir. Eser asırlar boyu müslümanlar tarafından
büyük kabul görmüş ve sevilerek okunmuştur. Eserin sade bir Türkçe ile
yazılmış olması, Hz. Peygamber sevgisini samimi ve duygulu bir şekilde
zaman zaman edebî sanatlara baş vurarak anlatması, kısacası sade bir dille
halkın gönül dünyasına hitap etmesi bu ilginin başlıca sebepleridir.
Sıra Sizde 2
Hz. Peygamber’in süt annesi, süt babası ve süt kardeşlerinin İslâm dönemine
ulaşıp ulaşmadıklarını, ulaştılarsa müslüman olup olmadıklarını ve Hz.
Peygamber’in süt annesi Halîme’ye karşı tutumunu araştırınız.
Hz. Peygamber’in sütannesi Halîme, sütbabası Hâris b. Abdüluzza,
sütkardeşleri Abdullah, Üneyse ve Şeymâ İslâm dönemine ulaşmış ve
müslüman olmuşlardır. Peygamber Efendimiz süt annesi Halîme’ye her
zaman vefalı davrandı. Bir defasında Hz. Halîme Mekke’ye gelerek Hz.
Peygamber’i ve Hz. Hatice’yi ziyaret etti. Bu sırada Benî Sa‘d topraklarında
ağır bir kıtlık ve kuraklık yaşadıklarını, birçok hayvanın telef olduğunu
anlattı. Hz. Peygamber Hz. Hatice ile konuşarak ona kırk koyun ve hem
binek olarak hem de eşya taşımada kullanması için bir deve hediye etti. Yine
bir defasında Hz. Halîme Peygamber Efendimizi ziyarete gelmişti. Resûlullah
onu görünce hemen ayağa kalktı: “Anneciğim, anneciğim” diyerek hürmet ve
muhabbet gösterdi. Üzerine oturması için rıdasını yere serdi. İhtiyaçlarını
gidermesi için yardımda bulundu.
Sıra Sizde 3
Hilfu’l-fudûl cemiyeti mensuplarının mazluma yardım noktasında yaptığı başka
faaliyetler nelerdir?
Hilfü’l-fudûl’ün İslâm’dan önce ve İslâm döneminde gerçekleştirdiği bazı
faaliyetler şöyle sıralanabilir: Sümâle kabilesine mensup bir tâcir Mekke ileri
gelenlerinden Übey b. Halef’e mal satmış, fakat parasını alamamıştı. Çaresiz
kalan tâcir Hilfü’l-fudûl’a baş vurunca Übey parayı hemen ödedi. Yemenli
bir tâcir kızı ile birlikte hac için Mekke’ye gelmişti. Şehrin ileri gelenlerinden
Nübeyh b. Haccâc kızı zorla babasının elinden alıp evine götürdü. Adam
çaresizlik içinde Kâbe’ye gidip “Yetişin ey Hilfü’l-fudûl mensupları, yardım
edin!” diye bağırdı. Çok geçmeden hareket mensupları kılıçlarını çekmiş
olarak geldiler ve Nübeyh’in evini sardılar. Nübeyh bu tepki karşısında kızı
babasına teslim etmekten başka bir yol bulamadı. İslâm döneminde Erâş
kabilesine mensup bir tacirin Mekke’ye getirdiği bir deve yükü malı satın
alan Ebû Cehil parasını ödemedi. Ebû Cehil’in Peygamber Efendimiz’e
düşmanlığını bilen bir müşrik alay etmek amacıyla mağdur tâcire o sırada
Kâbe’de bulunan Hz. Peygamber’den yardım istemesini söyledi. Hz.
Peygamber tacirle birlikte Ebû Cehil’in evine kadar gitti ve sonucu merakla
bekleyen müşrikin şaşkın bakışları arasında tacirin hakkını ondan aldı.
Zübeyd kabilesinden bir tâcir üç deve yükü malını satmak için Mekke’ye
geldi. Ebû Cehil tacirin malına oldukça düşük bir fiyat biçtiği gibi diğer
tüccarların ondan alış veriş yapmasına engel oldu. Durumdan haberdar olan
Hz. Peygamber üç deve yükü malı tacirin istediği fiyattan satın aldı.
Ardından çarşıda Ebû Cehil’i bularak Hilfü’l-fudûl’u hatırlattı ve aynı şeyi
bir daha yapmaması için kendisini uyardı.
Sıra Sizde 4
Hz. Peygamber’in Hz. Hatice’nin dışındaki hanımlarından dünyaya gelen
çocukları var mıdır?
Hz. Peygamber’in Medine döneminde evlendiği Hz. Mâriye’den İbrahim adlı
oğlu dünyaya gelmiş (Zilhicce 8/Mart 630) ancak iki yaşına varmadan vefat
etmiştir. Hz. Peygamber’in İbrahim dışındaki bütün çocukları Hz. Hatice’dendir.
Sıra Sizde 5
Hz. Peygamber’in hayatını ve şahsiyetini, tebliğ faaliyetlerini, siyasi ve askeri
mücadelelerini konu alan bilim dalına ne ad verilir? Bu alanda yazılan temel
kaynaklar hangileridir, araştırınız. Bu eserlerde Hz. Peygamber’in risâlet
öncesi hayatına ne kadar yer verildiği konusunda fikir edinmeye çalışınız.
Hz. Peygamber’in hayatını ve şahsiyetini, tebliğ faaliyetlerini, siyasi ve
askeri mücadelelerini konu alan bilim dalına Siyer ve Megâzî (veya kısaca
Siyer) adı verilir. Bu alanda yazılan temel kaynaklardan bir kısmı şunlardır:
İbn İshâk’ın asıl adı Kitâbü’l-Mübtede’ ve’l-meb‘as ve’l-megâzî olan
Sîretü İbn İshâk, İbn Hişâm’ın es-Sîretü’n-Nebeviyye, Vâkıdî’nin
Kitâbü’l-Megâzî, Süheylî’nin İbn Hişâm şerhi er-Ravzu’l-ünüf, Ebü’lFerec
İbnü’l-Cevzî’nin el-Vefâ bi ahvâli’l-Mustafâ, İbn Seyyidinnâs’ın
‘Uyûnü’l-eser fî fünûni’l-megâzî ve’ş-şemâil ve’s-siyer, Makrîzî’nin
İmtâ‘u’l-esmâ‘, Ahmed b. Muhammed el-Kastallânî’nin el-Mevâhibü’lledünniyye,
Şemseddîn eş-Şâmî’nin Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd,
Diyarbekrî’nin Târîhu’l-hamîs Nûreddîn el-Halebî’nin es-Sîretü’lHalebiyye
adlı eserleri. İbn Sa‘d’ın et-Tabakâtü’l-kübrâ adlı eserinin ilk iki
cildi ve Belâzürî’nin Ensâbü’l-eşrâf adlı eserinin ilk cildi de Siyer’dir.
Ünite 3:
Sıra Sizde 1
Hz. Peygamber’in ilk vahiy tecrübesinde yaşadığı tereddüdün sebeplerini
açıklayınız.
Hz. Peygamber’in yaşadığı toplumun peygamberlik kurumu ve vahiy
hakkında pek bilgisi yoktu. Mekkeli müşriklere göre insanlar Allah’ın elçisi
olamazlar. Zira insan ile Allah arasında ilişki kurulamaz. İnsanlarla Allah
arasındaki ilişkiyi farklı bir varlık düzeyine sahip olan yarı tanrısal varlıklar
olan putlar yapabilirlerdi.
Mekkelilerin bilgi sahibi olmadığı bir konuda Hz. Muhammed’in
tereddütler yaşaması kaçınılmazdı. Ancak kısa sürede yaşadığı tecrübenin
mahiyetini kavramaya başladı.
Sıra Sizde 2
Mekke müşriklerinin peygamberliğin hemen başında Hz. Peygamber’i etkisiz
hale getirmemelerinin sebebini açıklayınız.
Hz. Peygamber’in getirdiği dinin tebliğ edilmesi zamana yayıldığı için
müşrikler, doğurduğu sonuçları hemen kestiremediler. Öte yandan kabileci
toplum içinde Hz. Muhammed’e hemen müdahele etmek de pek mümkün
değildi. Zira ailesinin desteği müşriklerin diledikleri zaman ona fiilî saldırıda
bulunmalarını engelliyordu.
Sıra Sizde 3
Hz. Peygamber’in Mekke müşriklerine yeni dini anlatırken karşılaştığı baskıları
etkisiz hale getirmek için aldığı tedbirleri açıklayınız.
Hz. Peygamber, tebliği engellenme çabalarını boşa çıkarıcı önlemler almaya
gayret etmiştir. Büyük ölçüde mücadelenin şeklini ve boyutunu müşriklerin
tutumu belirlemiştir. Zira Allah’ın Elçisi, yeni dini insanlara duyurmaktan
başka bir amaç gütmüyordu. Ancak müşrikler bunu engellemeye kalkışınca
onların çabalarını etkisiz hale getirmek için karşı hamleler geliştirmiştir.
Örneğin baskılar artınca Mekke’de Müslüman olan insanların yaklaşık
yarısını Habeşistan’a göndermiş; iletişim kanalları kapatıldığı için Mekke
dışında inançlarını yaşayabilecekleri ve tebliğ yapabilecekleri bir ortam
oluşturma arayışına girmiştir. Daha sonra Tâif’e giderek yeni bir davet
çevresi oluşturmak istemiş ancak umduğunu bulamamıştır. Hz. Peygamber’in
Müslümanları Medine’ye göndermesi ve daha sonra kendisinin de hicret
etmesi bu mücadelenin bir parçasıdır.
Ünite 4:
Sıra Sizde 1
Hicret sırasında Medine’nin sosyal ve siyasî yapısı hakkında genel bir
değerlendirme yapınız.
Hz. Peygamber Medineye hicret etmeden önce orada, Kaynukâ, Kurayza ve
Nadîr Yahudileri ile Evs ve Hazrec kabileleri yaşıyordu. Kabile kuralları
geçerli idi. Bu beş gurubu içine alan bir siyasî birliktelik yoktu.
Sıra Sizde 2
Hz. Peygamber toplumu teşkilatlandırmak için hangi adımları attı?
Hz. Peygamber toplumu teşkilatlandırmak için muhacirlerle ensarı kardeşlik
akdiyle birbirlerine yakınlaştırdı, Medine toplumu oluşturmak için “Medine
Belgesi” dediğimiz bir antlaşma yaptı ve mescitler inşa etti.
Sıra Sizde 3
Hz. Peygamber, Kureyş’ı barışa zorlamak için nasıl bir yol izledi?
Hz. Peygamber, Kureyş’ı barışa zorlamak için onların ticaret gelirlerini
azaltıp zayıflatmak istedi. Bunun için kervanlarını tedirgin etmeye ve onlara
Medine ile iyi geçinmekten başka yol bırakmamaya gayret etti.
Sıra Sizde 4
Bedir savaşında Müslümanların başarılı olması için önceden neler yapıldı?
Bedir savaşında Müslümanların başarılı olması tesadüfî değildir. Hz.
Peygamber, Bedir savaşı öncesinde o bölgedeki bazı kabilelerle antlaşmalar
yaptı. Bölgeye en az sekiz askerî sefer düzenledi. Savaşı iyi planladı ve
yönetti.
Sıra Sizde 5
Hendek savaşında düşmanın kuşatmayı kaldırmasının sebepleri nelerdir?
Müslümanların güçlü savunma yapması, hac mevsiminin yaklaşması,
ordunun erzakının bitmesi, fırtına çıkması, düşman saflarında bulunan bir
kabile başkanının gizlice Müslüman olması gibi sebepler sayılabilir.
Ünite 5:
Sıra Sizde 1
Hudeybiye Antlaşması’nın Müslümanlar açısından sonuçlarını tesbit etmeye
çalışınız.
Medine İslâm Devleti, Mekke tarafından resmen tanınmıştır. Mekke’nin
müttefikleri yalnız bırakılmış, bundan istifadeyle Hayber fethedilmiştir. Kazâ
umresi yapılmış, İslâm’ın yayılışı hızlanmıştır. Sulhun bozulması üzerine
Mekke fethedilmiştir
Sıra Sizde 2
Hz. Peygamber’in hükümdarlara gönderdiği davet mektuplarını, davetinin
bütün insanlığı içine alması açısından değerlendiriniz ve mektuplarda dile
getirilen hususları inceleyiniz.
Hz. Peygamber mektuplarında kendisinin bütün insanlığa gönderilmiş bir
peygamber olduğunu ifade ettikten sonra, muhataplarını Allah’ın birliğini ve
kendisinin O’nun peygamberi olduğunu kabul etmeye çağırıyordu. Davetini
kabul etmedikleri takdirde, kendi günahları yanında halklarının
günahlarından da sorumlu olacaklarını hatırlatıyordu.
Sıra Sizde 3
Mekke’nin kan dökülmeden fethedilmesinin sebepleri ve Mekke müşriklerinin
affedilmesinin hikmeti arasındaki alakayı açıklayınız.
Hz. Peygamber, Mekkeliler’in bir savaşa kalkışmalarını önlemek için savaş
hazırlıklarını son derece gizli tumuş ve Mekke civarına geldiği halde
Mekkeliler’in haberi olmamıştır. Onun gayesi kan dökmeden insanların
hidayete ulaşmasını sağlamaktır.
Sıra Sizde 4
Tebük seferi hazırlıklarında yürütülen kampanyayı değerlendiriniz.
Müslümanların duyarlılığı ve samimiyetine karşılık münafıkların hazırlıkları
sabote etmeye yönelik çalışmalarını gözden geçiriniz.
Başlangıçta bazılarında bir isteksizlik gözlense de, ashabın tamamı
kampanyaya katılmış, az veya çok ellerinden gelen yardımı yapmıştır. Buna
karşılık münafıklar, mü’minlerin arasına nifak sokmak ve onları seferden
vazgeçirmek için çalışmışlardır.
Sıra Sizde 5
Arabistan’ın çeşitli bölge ve yörelerinde yaşayan kabilelerin, birbirleriyle
yarışırcasına Medine’ye siyasi heyet göndermelerinin sebeplerini araştırınız.
Medine İslâm devletinin Arabistan’da rakipsiz bir siyasi ve askeri güç haline
gelmesi, bu kabileleri onunla ilişki kurmaya sevketmiştir. Bunun dışında
kalmayı kendileri için önemli bir tehdit olarak görmüşlerdir.
Sıra Sizde 6
Bazı sahtekarların peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkışlarının sebeplerini
bulmaya çalışınız. Kabilecilik taassubunun onların taraftar bulmasındaki
etkisini inceleyiniz.
Peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkan bu şahıslar, Hz. Peygamber’in tevhid
mücadelesini örnek alarak, onu taklit etmek suretiyle makam ve mevki sahibi
olmak istemişlerdir. Kabilecilik taassubu, bu sahtekarların kendi kabileleri ve
akraba kabilelerden destek almalarına yardımcı olmuştur. Sahtekar
olduklarının bilinmesi dahi bu desteği engelleyememiştir.
Ünite 6:
Sıra Sizde 1
Peygamber Efendimizin hilyesi ve gündelik hayatındaki tutum ve
davranışlarıyla ilgili bilgiler sadece adı şemâil ve hilye olan kitaplarda mı yer
alır?
Peygamber Efendimizin fizikî özellikleri ve gündelik hayatıyla ilgili bilgilere
hilye ve şemâil kitaplarından başka diğer Siyer kaynaklarında da rastlanır. Bu
bilgiler, genellikle Peygamberimizin vefatı anlatıldıktan sonra onun ahlâkî
şahsiyetine ayrılan kısımlarda yer alır.
Sıra Sizde 2
Peygamberimiz gündelik hayatında şaka yapar mıydı? Bir örnek verebilir
misiniz?
Hz. Peygamber, güleryüzlü olup herkesle diyaloğa açıktı. O, dini ve
ibadetleri hafife alan söz ve şakaları doğru bulmaz, sevgi ortamını
yaygınlaştırıcı nitelikte güzel şakaları onaylardı. Nitekim bir gün Hz. Zübeyr
b. Avvam’ın annesi Safiyye hanım, cennete girebilmek için dua isteyince Hz.
Peygamber şaka ile, “yaşlılar cennete giremez” diye takıldı. Bunu ciddi
zanneden yaşlı hanım neredeyse ağlayacaktı. Hâlbuki Yüce Allah, yaşlı
hanımları, gençlik yaşlarına indirip cennetine öyle alacaktı. Safiyye hanıma
bu açıklama yapılınca çok sevindi.
Sıra Sizde 3
Hz. Peygamber’in görev verdiği bazı gençlerin o sırada kaç yaşında oldukları
hususunda birkaç örnek veriniz.
Rivayete göre Amr b. Hazm Necran’a vali tayin edildiğinde on yedi
yaşındaydı. Mekke fethi sırasında müslüman olan ve ardından şehrin
valiliğine getirilen Attâb b. Esîd’in yirmi yaşlarında olduğu kaydedilir.
Yemen’e yönetici, kadı ve vergi tahsildarı olarak gönderilen Muâz b. Cebel
yirmi üç yaşındaydı.
Sıra Sizde 4
Peygamberimizin, özürlülere, yönetimde önemli sorumluluklar vermesine bir
örnek gösterebilir misiniz?
Hz. Peygamber Medine’den ayrıldığında bazan görme özürlü olan müezzini
Abdullah b. Ümmü Mektûm’u Medine’ye vekil bırakmıştır. Bu görevin
kendisine on üç defa verildiği kaydedilmektedir.
Sıra Sizde 5
Peygamberimiz zamanındaki silahlar nelerdir, araştırınız?
Hz. Peygamber döneminde zırh, miğfer, kalkan, ok, yay, kılıç, mızrak, kargı,
mancınık ve debbâbe gibi savaş âlet ve araçları kullanılırdı.
Ünite 7:
Sıra Sizde 1
Arap kabileleri niçin irtidat etmişlerdir, araştırınız?
İslâm’ı kabul etmiş bulunan Arap kabilelerinin daha sonra bundan
vazgeçmelerinde öncelikli olarak onların kalplerinin yeni dine ısınamadığını
söylemek mümkündür. Ayrıca kabile bağımsızlığına aşırı düşkün olan
Araplar, Hz. Peygamber’in vefatıyla birlikte daha önce bağımlı oldukları
Medine idaresine karşı isyan ederek eski bağımsız konumlarına geri dönmek
istemişlerdir.
Sıra Sizde 2
Hz. Ebû Bekir döneminde Kur’ân’ın toplanması konusunu araştırınız
Kur'ân'ın kitap haline getirilmesinde ridde olaylarının bastırılması esasında
meydana gelen savaşların önemli rol oynadığı görülür. Bilhassa Müseylime
ile yapılan savaşta çok sayıda hafızın şehit olması, Müslümanları Kur’ân’ın
kaybolması hususunda endişelendirmişti. Bunun üzerine özellikle Hz.
Ömer'in ısrarlarıyla halife Hz. Ebû Bekir, sahâbeden Zeyd b. Sâbit
başkanlığında bir kurul oluşturup Kur'ân'ın dağınık olarak bulunan
nüshalarını bir araya toplamış ve bir kitap haline getirilmesini sağlamıştır. Bu
Mushaf, vefat edinceye kadar Hz. Ebû Bekir'in yanında kalmıştır. Daha sonra
Hz. Ömer’e intikal etmiş, onun ölümünden sonra da Resûl-i Ekrem’in hanımı
Hz. Hafsa’da kalmıştır.
Sıra Sizde 3
Hz. Ebû Bekir döneminde Irak fetihlerinin sebepleri nelerdir?
Bu dönemde asıl hedef Sâsânî İmparatorluğu idi. Çünkü bu büyük devletle
hesaplaşma gerçekleştirilmeden Müslümanların Arabistan’ın doğusuna
ilerlemeleri mümkün değildi. Bu sebeple öncelikli olarak Sâsânîler’in öncü
birliği konumunda bulunan Hîre topraklarının hâkimiyet altına alınması
gerekiyordu. Ayrıca Irak topraklarında pek çok Arap kabilesi de yaşadığı için
onlarla kurulacak bir ittifak, Müslümanların Farslılara karşı ellerini daha da
kuvvetlendirecekti. Dolayısıyla Müslüman fâtihler, Araplarla Farslılar
ararındaki tampon bölgeyi ele geçirebilmek için Irak topraklarına doğru
harekete geçtiler.
Sıra Sizde 4
Hz. Peygamber’in ashâbıyla gerçekleştirdiği istişârelere örnek veriniz.
Hz. Peygamber vahiyle kendisine bildirilen durumlar dışında bütün
faaliyetlerinde ashâb ile istişarede bulunmuştur. Bu hususta ilk akla gelen
örnekler, Bedir savaşı yerinin tespiti ve savaş sonucunda düşman esirlerine
nasıl muamele edileceği hususu, Uhud savaşında çoğunluğun görüşüne
uyularak meydan savaşına karar verilmesi gelir. Allah Resûlü ayrıca Hendek
savaşındaki yeni savunma sistemi olan hendek kazılmasını da yine ashâbıyla
gerçekleştirdiği istişareden sonra karara bağlamıştır.
Sıra Sizde 5
Ahidnâme-i Sıddîk adı verilen, Hz. Ebû Bekir’in kendisinden sonra yerine
gelecek şahsı belirleyen vasiyetnâmesinin metni hakkında bilgi edininiz.
Hz. Ebû Bekir’in, vefatından önce Hz. Ömerle ilgili vasiyeti şöyledir: “Bu,
Ebû Bekir b. Ebû Kuhâfe’nin dünyadan ayrılırken son deminde, âhirete
giderken ilk anında, kâfirin iman ettiği, günahkârın tevbe ettiği ve yalancının
doğru söylediği bir anda yaptığı ahiddir. Ben, Ömer b. Hattâb’ı kendime
halef tayin ediyorum. Onu dinleyip itaat ediniz. Ben bu davranışımla
Allah’a, Rasûlü’ne, dinime, kendime ve size iyilik dilemiş bulunuyorum.
Ondan umduğum ve beklediğim, adaletli davranmasıdır. Aksi hareket
ederse, herkes iyi veya kötü, yaptığının karşılığını elbette bulur. Ben iyilik istiyorum.
İleride ne olur onu bilemem. Zulmedenler, başlarına neler geleceğini
tahmin ederler. Allah’ın selâmı ve rahmeti üzerinize olsun”. ( Taberî, III, 429;
İbnü’l-Esîr,II,292).
Ünite 8:
Sıra Sizde 1
Hz. Ömer Müslüman olduktan sonra neler yapmıştır?
Müslüman olduğunu herkese ilan etti. Müslümanlar, Kâbe’de topluca ibadet
yapabildi. Medine’ye hicret etti ve aktif olarak olayların içinde yer alarak her
zaman Hz. Peygamber’e yardım etti.
Sıra Sizde 2
Hz. Ömer nasıl halife seçildi?
Hz. Ebû Bekir kendisinden sonra Hz. Ömer’in halife olması konusunda bazı
kimselerle konuştu. Onların görüşlerini aldıktan sonra Hz. Ömer’i
kendisinden sonra halife tayin ettiğine dair Hz. Osman’a bir mektup
yazdırarak halka okuttu. Halkın da bunu kabulüyle Hz. Ömer ikinci halife
oldu.
Sıra Sizde 3
Köprü savaşında Müslümanlar niçin yenildi?
Komutan Ebû Ubeyd nehri karşıya geçince geri çekilme hattını tehlikeye attı.
İslam ordusu karşılarında filleri görünce atlar ürktü ve geri çekilme hattı da
olmadığı için ordu yok edildi ve savaşı Müslümanlar kaybetti.
Sıra Sizde 4
Hz. Ömer döneminde vilayetlerde valinin yanında hangi görevliler bulunurdu?
Vilayetlerde valinin yanında kâtip, divan kâtibi, haraç âmili, sâhibü’ş-şurta,
beytülmal âmili ve ordu kumandanı gibi devlet görevlileri bulunuyordu.
Sıra Sizde 5
Hz. Ömer’in ictihatlarına başka örnekler veriniz.
Meselâ, Hz. Ömer müellefe-i kulûbun zekât hissesini İslâm’ın artık
güçlendiğini ifade ederek vermemiş, Ehl-i kitap kadınlarla evlenmeyi tasvip
etmemiştir.
Ünite 9:
Sıra Sizde 1
Hz. Osman’ın Hz. Peygamber’e akrabalığı ve ashap arasındaki konumunu
tesbit etmeye çalışınız.
Hz. Osman Hz. Peygamber’in halasının torunudur ve baba tarafından soyları
da Abdümenâf b. Kusay’da birleşir. Aynı zamanda iki kızından damadıdır.
İlk Müslümanlardan olan Hz. Osman, Hz. Peygamber’in cennetle
müjdelediği on sahâbiden (aşere-i mübeşşere) biridir. Güzel ahlâkı, takvası ve
ilmiyle temayüz etmiş, bütün ashabın zevgi ve takdirlerini kazanmıştır.
Sıra Sizde 2
Abdurrahman b. Avf’ın, halife olarak Hz. Osman’ı tercih etmesinin sebeplerini
bulmaya çalışınız.
Abdurrahman b. Avf üstlendiği hakemlik görevini kendisi için büyük bir
sorumluluk saymış ve bunu hakka uygun adil bir şekilde yerine getirebilmek
için elinden gelen gayreti göstermiştir. Görüşmelerini yürütürken ve kararını
verirken Allah rızasını ve müslümanların hayrını dikkate almıştır. Yaptığı
temayül yoklamasında Hz. Osman’ın daha fazla tercih edildiğini görmesi,
her iki adaya sorduğu soruya Hz. Ali’nin şartlı cevap vermesine karşılık Hz.
Osman’ın kesin ve net bir cevap vermesi, kendisini etkilemiş olabilir.
Sıra Sizde 3
Ülkedeki birlik ve beraberliğin, fetihlerin devamı üzerindeki etkisini
değerlendirmeye çalışınız.
Bir ülkede birlik ve beraberlik ruhu hâkim ise, o ülke dışa karşı güçlüdür. O
ülkenin halkı, vatan müdafasını ve saldırgan düşmana karşı mücadeleyi
kendisi için en ulvî görev olarak bilir. Hz. Osman dönemini dikkate
aldığımızda, iç barışın ve huzurun hâkim olduğu ilk altı yılda, önemli fetihler
gerçekleştirilmiştir. İç karışıkların başlaması ise fetihleri önce yavaşlatmış,
ardından bütünüyle sona erdirmiştir.
Sıra Sizde 4
Hz. Osman’a karşı başlatılan muhalefet hareketinin ana merkezlerini ve
liderlerini değerlendirmeye çalışınız.
Hz. Osman’a karşı yürütülen yıkıcı hareketin ana merkezleri, Hz. Ömer
zamanında cephelere yakın noktalarda askerî maksatla kurulan Kûfe, Basra
ve Fustât şehirleridir. Bu merkezlere yerleştirilen Arap kabilelerinden
bazıları, İslâm ülkesinin idaresinde hak iddiasında bulunmaya başlamıştır.
Hareketin öncülerinden bazıları, Eşter en-Nehaî gibi kabile liderleridir.
Muhammed b. Ebû Bekir ve Muhammed b. Ebû Huzeyfe gibi Hz. Osman’a
olan şahsi kırgınlıkları sebebiyle hareketin güçlenmesine katkıda bulunanlar
olmuştur. En önemli lider, şüphesiz Müslümanlar arasında baş gösteren
ihtilafları müslümanları bölme maksadıyla kullandığı anlaşılan Abdullah b.
Sebe’dir.
Sıra Sizde 5
Hz. Osman’a karşı ayaklanmanın sebeplerini inceleyiniz. İsyanın görünen
sebepleri yanında, bu sebepler altında gizlenen gerçek sebeplerini tesbit edip
değerlendirmeye çalışınız.
İlk dönem İslam Tarihi kaynaklarındaki rivayetler, Hz. Osman’a karşı
yürütülen hareketin sebepleri olarak, halife ve valilerinin bazı uygulamalarını
göstermektedir. Bunların başında, Hz. Osman’ın önemli devlet görevlerini
akrabalarına tahsis etmesi, onlara veya diğer akrabalarına devlet hazinesinden
büyük miktarlarda bağışlarda bulunması; kendisini eleştiren Ebû Zer el-Gifârî
gibi ileri gelen sahâbîleri cezalandırması; muhacirlerden Kureyş ileri
gelenlerinin Medine’den ayrılıp fethedilen bölgelerdeki şehirlere
yerleşmelerine izin vermesi, oralarda çok miktarda mal mülk edinmelerine
göz yumması vb. uygulamaları gelir. Ancak karışıklıkların yaşanması ve
isyanda, fetihlerin durmasıyla ortaya çıkan ekonomik kriz, Hz. Osman’ın
temsil ettiği Kureyş hâkimiyetine karşı başlatılan kabilecilik hareketi ve bu
karışıklıklardan istifade edip müslümanları birbirine düşürmeye çalışan İbn
Sebe’ gibi kimselerin çalışmalarının etkili olduğu anlaşılmaktadır.
Sıra Sizde 6
Hz. Osman’ın şahsiyetinin temelini oluşturan ahlâki özelliklerini
değerlendiriniz
Hz. Osman halim-selim, nazik ve mahçup bir tabiata sahip, çok merhametli
ve son derece cömert bir şahsiyetti. Onun en meşhur vasfı ise, engin bir hayâ
duygusuna sahip olmasıydı. Takvâ ve ilim bakımından önde gelen sahâbiler
arasındaydı.
Ünite 10:
Sıra Sizde 1
Hz. Ali’nin hilâfetine karşı Ashâbın tutumu hakkında bilgi veriniz.
Hz. Ali halife olduğunda toplumun yapısına uygun olarak Ashâbın tutumunu
üç farklı kategoride değerlendirmek mümkündür. Ashâbın önemli bir bölümü
Hz. Ali’ye biat ederek onunla birlikte hareket ettiler. Bazıları Hz. Osman’ın
katillerinin cezalandırılmasını istedikleri için ya da Hz. Ali’nin iktidarına
karşı olmaları sebebiyle muhalif grupta yer aldılar. Bazı Sahabîler ise fitneye
bulaşma kaygısıyla dönemin siyasî çatışmalarından uzak kalmayı tercih
ettiler.
Sıra Sizde 2
Hz. Âişe’nin Hz. Ali’ye karşı çıkmasının sebeplerini anlatınız.
Hz. Âişe, Hz. Ali’ye karşı çıkışının temel gerekçesini Hz. Osman’ın
katillerinin cezalandırılması talebine dayandırıyordu. Her ne kadar Hz.
Osman hayattayken kendisi de onu eleştirenlerden ise de bu durum Hz.
Osman’ın suçluluğu tespit edilmeden infaz edilmesini haklı çıkarmaz. Bu
sebeple Hz. Âişe, Hz. Osman’ın öldürülmesini bir fitne olarak
değerlendirmiştir. Öte yandan Hz. Ali’nin, Hz. Osman’ın öldürülmesinde
parmağı olanların baskısıyla hilâfete getirilmesi, onun hilâfete geliş tarzının
tartışılmasına sebep olmuştur. Bu durumun da Hz. Âişe’yi rahatsız ettiği
anlaşılmaktadır.
Sıra Sizde 3
Hz. Ali’nin ordusunun büyük çoğunluğunun tahkim taraftarı olmasının
sebeplerini anlatınız.
Hz. Ali’nin ordusunda bulunan askerler, Medine, Basra ve Kûfe gibi
eyaletlerden toplanmıştı. Bunlar, Cemel savaşında din kardeşleriyle, hatta
bazıları akrabalarıyla savaşmak zorunda kalmışlardı. Ancak giriştikleri
savaşların Müslümanlara zarar verdiğini görmüşlerdi. Üstelik Sıffîn
savaşında da aynı kabilelerden insanların karşı karşıya gelerek savaşmak
zorunda kaldıkları görülmüştü. Yaşanan süreçte iç çatışmaların ümmete zarar
vermesinden başka bir şey elde edilememişti.
Sıra Sizde 4
Hâricîlerin Hz. Ali’ye karşı çıkmalarının sebeplerini açıklayınız.
Hâricîler, keskin çözümlerden yana, gerektiğinde şiddet kullanmaktan
kaçınmayan bir karaktere sahiplerdi. Kur’ân’a bağlılıkta sert bir tutuma sahip
olmakla birlikte, bakışları yüzeyseldi. Kur’ân’ın literal anlamına sıkı sıkıya
bağlıydılar. Kur’ân’da gördükleri bir nassı uygulamada katı bir anlayışları
vardı. Aralarında Hz. Peygamber’le uzun süre kalmış; onun Kur’ân
anlayışından ve yaşayışından etkilenen pek kimse yoktu.
Genellikle Hâricîlik düşüncesi Kuzeyli Araplar arasında yaygındı. Bu da
Hâricîlik fikrinin dönemin kabile çatışmalarından bağımsız ele alınmaması
gerektiğini göstermektedir.
Sıra Sizde 5
Hulefâ-yi Râşidîn teriminin manasını araştırınız. Hilâfet yıllarına göre bir
kronoloji oluşturunuz.
İslâm tarihinde Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir’e biat
edilmesiyle başlayan, Hz. Ömer ve Hz. Osman’ın hilâfetiyle devam edip Hz.
Ali ve Hz. Hasan ile sona eren döneme Hulefâ-yi Râşidîn dönemi denir.
Hulefâ, halîfe kelimesinin, râşidîn ise “doğru yolda olan, doğruya ve hakka
sımsıkı sarılan, kemâle ermiş” anlamındaki râşid kelimesinin çoğuludur.
Dönemin kronolojisi şöyledir:
Hz. Ebû Bekir ............................. 11/632 (2 yıl)
Hz. Ömer .................................... 13/634 (10 yıl)
Hz. Osman .................................. 23/644 (12 yıl)
Hz. Ali ........................................ 35/656 (5 yıl)
Hz. Hasan .......................40-41/661-661 (6 ay)
0 Yanıt
2115 Gösterim