Konu: Dilek (tasarı) kipleri

[Konacık Kursu]

Dilek (tasarı) kipleri 4 grupta incelenir.

1- Gereklilik kipi: Bu kip eylemin yapılması gerektiğini belirtir. Ekleri: -meli/-malı’dır.

Fiil çekimi:
Çalış-malı-y-ım
Çalış-malı-sın
Çalış-malı
Çalış-malı-y-ız
Çalış-malı-sınız
Çalış-malı-lar

 Bu kip eki eylemin yapılmasının gerekli olduğunu, yapılmasının arzu edildiğini belirtir.

Ben ödevimi yapmalıyım. (Ödevimi yapmak zorundayım ya da yapmam gerekir anlamında)
Güzel bir resim yapmalıyım. ( Güzel bir resim yapmak arzusundayım anlamında)

    Gereklilik kip ekini alan fiiller olumsuza çevrilirken fiil kök veya gövdesinden sonra –ma/-me olumsuzluk ekleri kullanılır. Kip eki olumsuzluk ekinden sonra kullanılır.

Eve git-meli-y-im. Eve git-me-meli-y-im.

“mi” soru ekini aldığında:
Eve git-meli-y-im.......................... Eve gitmeliyim. (olumlu)
Eve git-meli mi-y-im?.................... Eve gitmeli miyim? (olumlu soru)
Eve git-me-meli mi-y-im?............... Eve gitmemeli miyim? (olumsuz soru)

“mi” soru eki her zaman ayrı yazılır. “mi”den sonra gelen ekler “mi” ile bitişik yazılırlar.

Okumalı mıyım? Okumalı mısın?

Gereklilik kip eki cümleye olasılık anlamı katabilir.
Arkadaşım sahaya varmış olmalı.

2- Dilek Şart (koşul) kipi:

Cümleye koşul anlamı katan kiptir. Eki: -sa-se’dir.
“Para verirsen sana da bilet alırım.” cümlesinde şarta bağlı bir durum vardır.
“Erken kalkarsan Güneş’in doğuşunu seyredebilirsin.”

Fiil çekimi:
Otur-sa-m
Otur-sa-n
Otur-sa-
Otur-sa-k
Otur-sa-nız
Otur-sa-lar

Dilek şart (koşul) kip eki cümleye istek anlamı da katabilir.
Eve gitsek artık.
Artık burada beklemesek.

3. İstek Kipi:

Eylemin yapılması veya yapılmaması istendiği durumlarda kullanılır.
Eki: -e/-a’dır.
Ben artık eve gideyim. (Eve gitmek istiyorum)
Artık şu işi bitirelim.
Hadi şehri bir gezelim.

Fiil çekim:
Gez-e-y-im
Gez-e-sin
Gez-e-
Gez-e-lim
Gez-e-siniz
Gez-e-ler

İstek kipi eki almış fiilin olumsuzu:
Gezeyim-gezmeyeyim
Gezesin-gezmeyesin
Geze-gezmeye
Gezelim-gezmeyelim
Gezesiniz-gezmeyesiniz
Gezeler-gezmeyeler

    Bu kip eki en çok 1. tekil ve 1. çoğul şahıslar için kullanılır.

Bir de şuraya bakayım.
Şu soruyu çöz de görelim.

4. Emir Kipi:

Eylemin yapılmasını emir şeklinde bildiren kiptir. Birinci tekil ve birinci çoğul şahıs için çekimi yoktur. Emir kipinin eki yoktur.

Hemen eve git!
Derhal dışarı çıkın!
Sakla samanı gelir zamanı.

Fiil çekimi:
(ben)-
(sen)- öğren!
(o)- öğrensin!
(biz)-
(siz)-öğrenin!
(onlar)-öğrensinler!

Emir kipiyle çekilmiş fiilin olumsuzu:
Burada bekle! Burada beklemeyin!
Burada beklesin! Burada beklemesin!
Burada bekleyin! Burada beklemeyin!
Burada beklesinler! Burada beklemesinler!

Emir kipi istek, yalvarma da belirtebilir:

Allah’ım bizi koru! (istek)
N’olursun beni affet! (yalvarma)