Eski çağlardan beri devam eden bu arayış ve düşünüş hâlâ devam etmekte ve devam edecektir; yani insanlık felsefe yapmaktan asla geri kalmayacaktır.
Eskiden felsefe bütün bilimleri içine alıyordu; diğer bilimleri ondan ayırmak veya ayrı düşünmek mümkün değildi. Onun için eski çağ filozoflarının bir çoğu sadece felsefe ile değil, onun yanında matematik, mantık, tabiat, fizik musiki, tıp vs. gibi bilimlerde söz sahibi idiler. Daha sonra ilimler Felsefeden ayrılarak kendi alanlarını ve bu alanda geçerli olan prensipleri belirlediler. Böylece ilimler belli bir tasnife tabi tutulurlar. Fakat felsefe daima meşruiyetini devam ettirmiştir.
Metafizik Nedir?
Metafizik, sadece akıl yoluyla kavranan bir varlık sahasıdır. Ne duyular ne de deneyin bu sahada bir rolü olamaz. Buna rağmen Metafizik felsefenin en mühim disiplinlerinden biridir. Kelime olarak “fizikten sonra” manasına gelmektedir. Böyle bir lügat anlamı daha sonraları bir teknik terim haline gelmiş ve maddi olmayan varlık’ın ilmine isim olmuştur. Böylece maddenin özünü sembolleştiren her türlü kavramın (mesela cevher, zât yahut öz, töz veya substance, usia vs.) bu ilimde tartışılan konuların halinde gelmiştir.
Üzerinde yaşadığımız dünyayı ve kainatı fizik-metafizik veya ilmî-felsefî olarak sınıflandırabilir, değerlendirebiliriz. Bunlardan birincisi, duyularla algılanabilenin, görünenin, gerçeğin adı, ikincisi hissi olmayanın, gizli olanın, idealin adıdır. İşte bizim konumuz bu ikincisi, hissî olmayanın ilmi yani Metafiziktir.
Bu kelime ile ontoloji arasındaki ilgi açıktır; her ikisinin tanımı aynı konuları kapsar ve şöyle denir: ontoloji veya varlık bilimi veyahut genel Metafizik.1 İlim olarak ortaya arayış çıkışından beri Metafiziğin hem taraftarları hem de karşı olanları olmuştur. Sözgelimi Viyana ekolü karşı çıkmış ve Hobbes onu “boş ve karanlık” bir araştırma olarak değerlendirmiştir.
Etimoloji ve Tarihçe
Metafizik terimini ilk olarak Aristo’nun eserlerini kendine göre düzenleyen Yunan Peripatetik filozof Rodoslu Andronicus’un, MÖ 70 civarında Roma’da kullandığı sanılıyor. Onun düzenlemesine göre, asil adi ilk Felsefe veya Teoloji olan risale, Fizik risalesinden sonra gelmekteydi.
Böylece de, ilk Felsefe meta (ta) physica, ya da fiziği izleyen, olarak biline geldi ve zamanla kısaltılarak metafizik oldu. Aristo’nun Metafiziğindeki konular (cevher, nedensellik, var olmanın mahiyeti, ve Tanrının varlığı) yüzyıllarca metafiziksel spekülasyonların içeriğini belirledi. Metafizik Ortaçağın skolastik filozofları arasında transphysical (fizik ötesi) bilim olarak bilinirdi. Bunun nedeni de onların, bir öğrencinin fiziksel dünyadan algıların ötesindeki dünyaya metafizik vasıtasıyla felsefi olarak geçiş yapabileceğine inanmalarıydı.
13. yüzyıl skolastik filozof ve ilahiyatçısı Aziz Thomas Aquinas, metafiziğin amacinin, sonlu ve algılanabilir varlıkların nedensel açıdan incelenmesi yoluyla Tanrının tanınması olduğunu bildirdi. 16. yüzyılda bilimsel araştırmaların yükselişiyle birlikte bilim ve imanın uzlaştırılması gittikçe önem kazandı.
Akademik Anlam
Metafizik, geleneksel olarak, görünen-görünmeyen tüm gerçekliğin esas mahiyetini anlamaya çalışan felsefi bir alandır. Metafizikçi, ilahi, insani veya başka ne türlü olursa olsun, her şeye uygulanabilecek en temel, esas itibariyle en basit ve her şeyi kapsayan bir tanımlama peşindedir.
Bu geleneksel ve felsefi anlamda birine metafizikçi demek, onun her şeyin neden, öz ve mahiyetini anlamaya çalışan biri olduğunu söylemekle ayni anlamdadır. Bu anlamda fizikçiden tek farkı, fizikçinin bu kavramları açıklamak için gözlenebilen, ölçülebilen ve denenebilen nicelikler araması, metafizikçinin ise sadece bunlara bağlı kalmayıp fiziksel alemin ötesindeki, gözlenemeyen, ölçülemeyen ve denenemeyen açıklamaları da kabul etmesidir.
Bu da fizikçinin metafiziksel açıklamaları kabul etmeyeceği fakat metafizikçinin fiziksel açıklamaları kabul edebileceği anlamına geliyor.
Böyle bakınca, madde ve hareketten başka bir şey yoktur diyen eski materyalistler ve her şeyin cansız ve deneyim kazanamayan enerjiden ibaret olduğunu söyleyen yeni materyalistler kadar, ideler veya zihin ya da ruhtan başka bir şeyin var olmadığını benimseyen idealistleri de metafizikçi kategorisine sokmak yanlış olmaz.
John Locke’de Metafizik
Bilgi teorisini, bilgi üzerindeki araştırmaları başlı başına bir felsefe dalı olarak ilk defa gerçekleştiren Locke olmuştur, Locke her türlü Metafizik savı bir yana bırakıp doğrudan doğruya bilginin yapısını ele alan, ilk filozoftur. Ve bu araştırmayı da “Essay”sinde ele almıştır.2 “İnsan Anlığı Üzerinde Bir Deneme”nin konusu ve amacı, Locke’un kendi sözleriyle: “İnsan bilgisinin kökü, kesinliği ve genişliği üzerine bir araştırmadır.
Leibniz’in Metafizik Anlayışı
Leibniz önce, bu dünyadaki kötülüğün, günahın Metafizik bir gerçek olduğunu reddeder. Yanlış doğrunun eksikliği olduğu gibi, monadlardaki pasiflik de aktifliğin eksikliğinden ileri gelir; günah, bulanık ve karışık tasarımların oluşturduğu bir tutku durumunun sonucudur. Kötülüğü “fizik”, “moral” ve “Metafizik” kötülükler diye üçe ayıran Leibniz, gerek fizik kötülüğün gerekse moral kötülüğün köklerini “Metafizik Kötülük”te bulur.
Başka bir deyişle: fizik ve moral kötülükler, sonlu monadların karışık ve bulanık tasarımları ile bunların oluşturduğu durumlardan ileri gelir; fizik ve moral kötülükler Metafizik eksikliğin bir sonucudurlar. Yalnız, bu Metafizik eksiklik pozitif bir şey olmayıp yetkinliğin derece derece eksik olmasıdır. Pozitif olarak var olan yalnız yetkinliktir. Acı olmasaydı haz olmazdı. Günah olmasaydı sevap da olmazdı; yetkin olmayış yetkin olmanın koşuludur. Tek tek monadlara baktığımızda, diyor Leibniz, bunların hep yetkin olmadıklarını görürüz.
Tanrı bir dünya oluşturacaksa-etkinliğini göstermek için oluşturması gerekirdi-bunun sonlu varlıklardan kurulması bir zorunluluktu. İşte sonlu varlıların eksik oluşları, yetkin olmayışlar “Metafizik kötülük”tür. Tanrı dünyayı oluştururken mutlak olarak özgür değildi, sonsuz bilgeliğinin olanaklarına bağlıydı.
Immanuel Kant’ın Metafizik Anlayışı
Deneye dayanmayan Metafiziğin yargılarının hepsi a priori’dir. Ama Metafizikte de –matematik ve fizikte olduğu gibi- gerçek bilgilere varmak istersek, yalnız kavram çözümlemelerinde kalmamalı, sentetik yargılarımız da olabilmelidir.
Şimdi Metafizikte bu gibi sentetik a priori yargılar mümkün mü? İşte Kant için bütün dava buradadır. Çünkü “Salt Aklın Kritiği”nin ana problemi, “Metafizik mümkün müdür?” sorusudur. Kant’a göre gerçi “doğal bir Metafizik” vardır; istesin istemesin insanın aklına Metafizik nitelikte bir takım sorular dadanır; ama bilimsel bir metafiziğe henüz varılamamıştır. Bu son düşünceleri Kant, “Salt Aklın Kritiği”nin araştırdığı konuları özetleyen şu üç soruda toplar:
1-“Metafizik nasıl mümkündür?”
2-“Doğa bilimi nasıl mümkündür?
3-“Bir bilim olarak Metafizik nasıl mümkündür?”
Sonuncu soruda Kant’ın demek istediği, Metafiziğin bir bilim olması mümkün müdür? Ya da tıpkı matematiğin ve fiziğin olduğu şekilde bilimsel olan bir metafizik olabilir mi? Buna göre, Metafiziği güvenilir bir temele dayatmak için Kant’ın giriştiği iş, çok basit bir adımla başlıyor; çünkü bu güç problem tek bir formüle bağlanmaktadır: A priori olan sentetik yargılar nasıl mümkündür?
Kant (Leibniz-Wolf) Metafiziğini şöyle eleştirir. “Duyular-olmayan”ın, “duyular-üstü”nün bir bilimi olmak istek ve iddiasında olan bu Metafiziğin üç ana konusu vardır: Ruh, Evren ve Tanrı. İşte Kant da, Metafiziği incelerken bu üç konunun eleştirisini yapmaktadır.
Onun burada göstermek istediği şudur: Akıl ile aklın sonuç çıkarmaları ve metafizik arasında içten bir bağlantı vardır. Çünkü akıl, yapısı gereği Metafiziğin üç büyük konusu ile ilgili olan bir takım sonuçlar çıkarır. Şimdi Kant’a göre, sağlam bilgi ancak deney verileri ile a priori form öğelerinin karşılaştıkları, birbirleriyle kaynaştıkları yerde meydana geliyordu. Bundan dolayı, Metafizik de anlığın başlatmış olduğu “birleştirmeyi” sonuna kadar götürürse –istediği de budur- olumlu bir şey yapmış olur. Kant, böyle bir şeyi denemek, insan aklının yapısı gereğidir der ve metafiziğin insanda “doğal bir yatkınlık” olarak bulunduğunu söyler.
“Salt Aklın Kritiği”nin gözönünde bulundurduğu başlıca bir iş, rationalist Metafiziği eleştirmekti. Bu eleştirmenin sonunda Kant’ın Metafizik karşısındaki durumunun ne olduğunu bilmek istersek, şunu söyleyebiliriz: Metafizik deyince, “duyular üstü”nün bilinmesini anlarsak, böyle bir şeyi düşünmek isteğini Kant yersiz bulmaz. Ona göre, Metafizik insan için doğal bir istidattır, bu yapısı insanı zorunlu olarak Metafizik sorulara sürükler.
Ancak, son sözü söylemeyi bu doğal Metafiziğe bırakmamalı, bilim niteliğinde olan bir Metafiziğe varmaya çalışmalıdır. Bilimsel bir Metafiziğin olup olmayacağı konusunda, Kant’ın birbirleriyle tam olarak denkleştirilemeyen iki davranışı var:
Bir yandan Metafizik düşmanı bir anlayış, öbür yandan da pratik akıl temeli üzerinde akıl bakımından zorunlu olan yani bir Metafizik kurma denemesidir.
2 Yanıt
4433 Gösterim