Alm. Gesteinsspalte (f), Fr. Faille (f), İng. Fault.
Kırık, fay olarak da bilinir, kıvrılmalar sonucu oluşan kırılmalarda gözde fark edilebilecek ölçüde bir kayma bir yer değiştirme meydana gelmesi sonucu oluşur.
Kırıkların uzunlukları boyunca jeolojik tabakalar iki ayrı blok halinde yer değiştirir. Bir kırığın fay olabilmesi için fay aynası, tavan ve taban blokları ve atım'a gerek vardır.
Yerkabuğunda yukarıdan aşağı çatlak ve kırılma yüzeyleri boyunca, gözle fark edilebilecek ölçüde bir kayma, yer değiştirme bölgesi.
Kayma hareketinin meydana getirdiği düzleme “fay düzlemi” veya “fay aynası” denir. Bu düzlem üzerinde çoğunlukla ve sürtünme sebebiyle, kayma kertikleri husule gelir. Bunlar kaymanın yönünü tâyine yararlar. Fay bölgesinde yatay tabakaların cinsi kesikli bir değişikliğe uğrar.
Fay düzlemi, tabaka gibi, doğrultu ve eğimi ile belirtilir. Fayın doğrultusu, fay düzleminin yatay düzlemle yaptığı ara kesittir. Eğimi ise, fay düzlemi ile yatay düzlem arasındaki açı olup, değeri doğrultuya dikey bir düzlem üzerinde ölçülür. Fay düzleminin yeryüzüyle yaptığı ara kesite de “fayın izi” veya “fay çizgisi” (fault trace) denir.
Fay düzleminin alt kısmında değişik kalınlıkta, fay breşi veya milonit zonu teşekkül eder. Bu kısım birbirine nazaran yer değiştiren iki blok arasındaki kayaların mekanik olarak parçalanmaları ile meydana gelir ve çok defa yeni minarellerin teşekküllerine veya yeraltı suyunun yeryüzüne çıkmasına elverişli bir ortam teşkil eder.
Fay düzlemi tam dik olmadığı zaman bu düzlemin üstünde bulunan parçaya “tavan bloku” (hanging wall), altında bulunan kısma da “taban bloku” (foot wall) denir. Bu iki blok arasındaki kaymanın miktarına da “atım” veya “röje” adı verilir. ab uzunluğuna “eğim atımı” (slip), ac’ye “dikey atım” ve cb’ye “yatay atım” denir. Eğimi 45°’den fazla olan faylara “büyük açılı”, 45° den küçük olanlara ise “küçük açılı” faylar adı verilir.
Fay çeşitleri:
Fayların geometrik sınıflandırması atım yönlerine göre yapılır ve eğim atımlı, doğrultu atımlı ve yan atımlı olmak üzere, başlıca üç gruba ayrılır.
Eğim atımlı fay, normal ve ters olmak üzere ayrıca iki sınıfa ayrılır.Normal fayda tavan bloku, taban blokuna nazaran, fay düzleminin eğimi boyunca aşağı doğru kayar ve bu suretle iki blok birbirinden uzaklaşır. Birisi aşağıda (aşağı blok), diğeri yukarıda (yukarı blok) kalır.Ters fayda tavan bloku, taban blokuna nazaran, fay düzleminin eğimi istikametinde, fakat aksi yönde, yukarı doğru kayar ve bu suretle iki blok birbirine yaklaşır. Biri diğerinin üzerine abanır. Fay düzleminin eğimi 45°den az olduğu takdirde,ters fay’a bindirme veya sariaj (Overthrust), boyuna düzlemi yatay veya yataya yakın olduğu zaman ise, örtme denir.
Doğrultu atımlı fayda blokların birbirine nazaran izafi hareketleri fay düzleminin doğrultusu boyuncadır. Bu fay neticesinde iki blok, yatay istikâmetinde birbirinden uzaklaşır. Bloklardan birisi üzerinde duran ve diğer bloka bakan bir kimseye göre, karşı blokun sağa veya sola doğru kaymış olmasına nazaran, fay, sağ yönlü veya sol yönlü ismini alır.
Faylar çevrenin yapısına bağlı olarak da sınıflandırılır ve bir takım gruplara ayrılır. Şöyle ki:Tabaka veya foliasyon doğrultusuna paralel olanlara doğrultu fayları denir. Bunların eğimleri tabakalaşma yüzeyine paralel değildir. Tabaka faylarında ise fayın doğrultu ve eğimi tabakalaşmaya paraleldir. Fayın doğrultusu tabaka eğimi yönünde veya bu yöne paralel olduğu hallerde eğim fayından söz edilir. Bunlar aynı zamanda enine faylardır. Diagonal faylar, tabaka doğrultularına nazaran eğik veya oblik olarak gelişmiş faylardır.
Boyuna faylar, çevrenin yapı elementlerine oldukça paralel bir şekilde gelişmiş olanlardır. Enine faylar ise çevrenin tektonik elementlerine, bilhasa kıvrım eksenlerine dik veya dike yakın doğrultuda olan faylardır. Tektonik elementlere paralel olanlara paralel faylar, kademeli olarak sıralanmış olanlara da kademeli faylar denir. Kenar fayları ve ışınsal faylar ise, çoğunlukta kubbe şeklindeki mağnetik kütlelerde, tuz damlalarında ve kapalı antiklinallerde gelişirler. Fayların alçak yerleri “Graben”, yüksek yerleri “Horst” ismini alır.
0 Yanıt
4054 Gösterim