Alm. Altersschwaeche, Fr. demence, İng. dotage.
Bilhassa yaşlılıkta tedrîcen (yavaş yavaş) meydana gelen ve aklî gerilemeyle orantılı bir hâfıza kaybı.
İhtiyârlık bunaması (dementia senilis); 65-70 yaşlarında, evvelâ zekâ melekelerinde durgunluk, bencillik, korkular, kavgacılık, huzursuzluk, cinsî arzularda artma ile başlar. Yeni öğrenilen hâdiselerin unutulması ile başlayan hâfıza kusuru, gittikçe artar. Hiç tanımadığı kimseleri tanıdığını zanneder, tanıdığı kimseleri tanıyamaz. Masal uydurma gibi hâfıza yanılmaları olabilir. Özellikle karışık fikrî çalışmalarda ve sentez kâbiliyetinde bozukluk ön plândadır. Cimrilik, sıhhatine fazla düşkünlük, çocuklaşma, bâzan şüphecilik, uykusuzluk görülebilir.
Özellikle etkilenen bölgeler hafıza, dikkat, dil ve problem çözme alanlarıdır. Durumun ileri aşamalarında kişi zaman, yer ve kişi oryantasyonunu kaybeder. Artık hangi gün, hangi ay, hangi yıl olduğunu hatırlamaz, nerede olduğunu bilmez ve çevresindekileri, hattâ yakınlarını tanıyamaz olur.
Muâyenesinde zayıflama, el-dil-baş titremeleri, yutkunma bozukluğu, âni ağlama-gülme, monoton konuşma bulunabilir. Bâzan yatağının içine idrar ve gaitasını yapar, hattâ onlarla oynar.
Beyin tedkiklerinde, beyinde atrofi (küçülme) ve hücrelerde dejenerasyon tesbit edilir. Sebep olarak arterioskleroza (damar sertliğine) bağlı demansların yüzdesi çok fazladır. Sonra Alzheimer, Pick, Jacob hastalıkları önemli yer tutar. MİD denilen Multiple İnfarcts Disease % 15 sebep olarak görülmektedir. Parkinson hastalığı, beyin tümörleri, kafa travmaları (çarpma, zedelenme) beyin iltihapları, karaciğer-böbrek-akciğer hastalıklarının tesiri, hormonal ve kan hastalıkları, zehirlenmeler, sıcak çarpmaları, elektrik şoku da sebepler arasındadır. Beyin tedkiklerinden CT (Bilgisayarlı Tomografi), PET (Positron Emission Tomography), MRI (Magnetic Resonance Imaging) ile beyin atrofileri net olarak gözlenebilmektedir.
Tedâvi: Sebebe yönelik olmalıdır. Tansiyon kontrolu, beyin canlandırıcı ilâç ve vitaminler, sâkinleştiriciler faydalı olabilir. Dünyâ çapında önemli sosyal ve tıbbî bir meseledir. Âilenin hastaya koruycu bir fizîkî ve sosyal çevre temin etmeyi benimsemesi ile mümkündür. Hastanın hareket etmesi, âilenin sosyal hayâtı içinden çıkartılmaması, bedenî ihtiyâçlarının temini esastır. Bu da sevgi ve yakınlık ile mümkündür. Uygun bir psikolojik destek tedâvisi ve hastanın çevresinde rahatlatıcı, estetik değişikliklerin yapılması, bâzan şaşılacak iyileşmelere sebep olabilmektedir.
nsan Belleğinin Normalden Demansa Kadar Evreleri:
1. Normal
2. Basit unutkanlık
3. Hafif Bellek Bozukluğu
4. Demans
Demans; ilerleyici ve ölümcül bir hastalıktır. Hafızada bozukluk, günlük yaşam aktivitelerinde ilerleyici gerileme, çeşitli psikiyatrik semptomlar ve davranış bozukluklarıyla karakterizedir. Alzheimer hastalığı demansın en sık nedenidir.
Alzehimer hastalığı genetik bir hastalıktır. Genetik yatkınlığı olan kişilerin hastalık için riski yüksektir. Ancak bazı faktörlere sahip olanlarda hastalık daha yüksek oranlarda görülür.
Risk Faktörleri:
• İleri yaş
• Ailede Alzheimer hastası olması
• Bazı yatkınlık genlerine sahip olma
• Düşük eğitim seviyesi
• Ciddi kafa travması geçirmiş olmak
• Kadın cinsiyet
• Depresyon
• Aluminyum, bakır,demir,çinko gibi ağır metallerle intoksikasyon
• Hipertansiyon
Demans yaşlılarda sık görülen bir sorundur. Altmış beş yaş üzerinde %5, seksen yaş üzerinde %50 oranında görülür. Hastalık başlangıçta sinsi bir unutkanlıkla başlayabileceğinden yaşlılıkta izlenen unutkanlık normal olarak görülmemelidir.
Alzheimer ilerleyici bir hastalıktır. Günümüzde mevcut olan ilaçlar ile erken yakalanan vakalarda son noktaya gidiş süresi uzatılmakta, hastanın öz bakım süresi uzatılıp bakıcı yükü azaltılmaktadır.
Unutkanlığın altından öncelikle sıklıkla modern yaşam tarzının getirdiği ruhsal sıkıntılar ve hastalıklar (depresyon, anksiyete, uyum bozukluğu gibi) aranmalıdır. Bazı vitamin eksiklikleri (B12 ve folat) ve guatr bezi bozuklukları da unutkanlığa neden olabilir ve araştırılması gereklidir.
Demans hastaları genel olarak erken, orta ve ileri olmak üzere üç evreye ayrılır. Hastalar zaman içerisinde erken evreden ileri evreye ilerlerler. Evreler arası geçiş süreleri hastadan hastaya farklılık göstermekle birlikte ortalama 2-5 yıldır. Alzheimer hastalığında başlangıçta hafif bir unutkanlık vardır. Örneğin hasta randevularını, yemeğin altını, bakkaldan alacaklarını unutmaya, namazda rekâtları karıştırma, duaları unutma başlamıştır. Alışveriş listesi, yapılacak işler listesi gibi listeler yapılmaya başlanır. Zamanla unutkanlık giderek artar ve hasta yeni olayları hiç kaydedemeye başlar. Örneğin beş dakika önce sorduğu soruyu tekrar tekrar sorabilir. Torunlarının isimlerini unutabilir. Koyduğu eşyaların yerini hatırlamaz.
Yeni bilgileri öğrenmekte, kaydetmekte ve hatırlamakta güçlük çeker. Buna karşın hasta geçmişini özellikle de gençliğini şaşırtıcı bir ayrıntıyla anlatabilir. Yani yakın hafıza bozukluğu söz konusudur.
Erken Evre
• Unutkanlık, kelime bulmada zorluk
• Kişilik değişikliği
• Hesaplamada zorluklar
• Eşyaları kaybetme, yerini karıştırma
• Soru veya cümlelerin tekrarı
• Kişi, yer ve zaman kavramının karıştırılması
Orta Evre
• Bellek kaybında artış
• Uygunsuz kelime kullanma
• Basit bakım yetenekleri kaybolur
• Kişilik değişikliği, gece-gündüz ayırımının kaybı
• Uzak akraba, arkadaş hatırlayamama
• İletişim zorluğu
• Aşırı sinirlilik, amaçsız gezinme, hayal görme
İleri Evre
• Beslenmede yetersizlik
• İdrar ve dışkı kaçırma
• Hareket yeteneğinde kayıp-yatağa bağımlılık
• Son dönemde tüm hareket, konuşma ve yeme fonksiyonlarının kaybı.
Demanslı hastalarda unutkanlık dışında davranış bozuklukları da görülebilir. Hastalar daha önceden olmayan bir şekilde içlerine kapanabilir, isteksiz, şevksiz görülebilirler. Uykusuzluk veya tam tersi uykuya düşkünlük başlayabilir. Hastalar uğraş ve hobilerini terk edebilir. Hasta televizyon seyretmek, kitap gazete okumak, komşuya gitmek gibi daha önce yapılan faaliyetlere ilgisiz kalabilir. Hasta yakınları artık onu tanıyamadıklarından şikayet ederler (Benim annem böyle değildi, babam böyle yapmazdı gibi). Eskiden çok güzel yemek yapan kişi, lezzetsiz yemekler yapabilir. Karmaşık alet kullanımı zorlaşır. Para hesabında güçlük olabilir. Bankamatikten para çekmek, fatura yatırmak hastalar için zor veya yapılamaz işler haline gelebilir. Bunlar ile beraber bir takım psikiyatrik bulgular da olabilir. Hastalar olmayan şeylerden bahsedebilir, onları gördüğünü, işittiğini söyleyebilir. Akrabaları dahil herkesten şüphelenmeye başlar. Yakınlarını hırsızlıkla, kendini aldatmakla suçlayabilir.
Fonksiyonel ve Davranış Problemleri
• Yüksek dereceli günlük yaşam aktivitelerinde bozulma (çek yazma, toplu taşıma araçlarını kullanma)
• Temel günlük yaşam aktivitelerinde bozulma (yemek yeme, giyinme, tuvaleti kullanma)
• Ruhsal durum değişiklikleri, erken evrede içe kapanma, donukluk.
• Orta ve ileri evrede hayal görme, şüphecilik, aşırı sinirlilik hırsızlıkla, kendini aldatmakla suçlayabilir.
Demans Hastasında Sağlığı Koruma Önlemleri
• Düzenli egzersiz
• Diğer medikal hastalıkların takibi
• Yıllık influenza aşısı, 5 yılda bir pnömokok aşısı
• Ağız ve diş hijyeni
• Gözlük gereksinimi
• İşitme problemleriyle başa çıkma
İleri evrede:
∗ Beslenme desteği
∗ Su ihtiyacının karşılanması
∗ Deri bakımı
Demans kişinin değil, ailenin hastalığıdır. Demanslı hastaların yakınlarına da büyük görev düşmektedir.
Bakım Verenlere Düşen Görevler
• Hastanın bakımı
• İlaçlarının verilmesi
• Destek tedavilerinin uygulanması
• Hastanın genel sağlığı ve hayat kalitesinin sağlanması
• Ev içinde güvenliliği sağlamak
• Maddi işlerde yardım
• Bakıcı tükenmişliği yaşamamak için sosyal dayanışma ve destek
Kaynak: Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
0 Yanıt
2185 Gösterim