Arap Yarımadasının batı ucunda yer alan bir devlet.
Batısında Kızıldeniz, kuzeyinde Suudi Arabistan, doğusunda Umman, güneyinde Aden Körfezi ile çevrilidir.
Kuruluş - Kuzey Yemen Osmanlı Devleti'nden bağımsızlığı 1 Kasım 1918
- Güney Yemen Birleşik Krallık'tan bağımsızlığı 30 Kasım 1967
- Birleşme 22 Mayıs 1990
Yönetim biçimi:Başkanlık sistemi
Yüzölçümü - Toplam 527968 km² (50.)
203.850 mil²
- Su (%) önemsiz miktar
Nüfus - 2009 tahmini: 23,580,000
Başkent: San'a (1990'da Kuzey Yemen'le Güney Yemen'in birleşmesinden sonra oldu)
Para birimi : Yemen riyali (YER)
Internet TLD: .ye
Telefon kodu: 967
TarihiYemen, M.Ö. 10. yüzyıldan ikinci yüzyıla kadar Saba devletinin hakimiyeti altındaydı. Bundan sonra Yemen birçok krallıklar tarafından idare edildi. Son krallık, Hıristiyan Etiyopyalılar tarafından M.S. 6. asırda yıkıldı.
Yedinci asırda Eshab-ı kiram (ilk iman eden Müslümanlar) kuzeyden gelerek ülkede İslamiyeti yaydılar. On birinci yüzyıla kadar halifeliğe bağlı olan Yemen, küçük sülaleler arasında paylaşıldı. Çeşitli isimler alan, birbirleriyle mücadele eden bu sülaleler, Selahaddin Eyyubi zamanına kadar devam etti. Selahaddin Eyyubi'den sonra hakimiyet uzun zaman devam etmedi. Mahalli sülaleler İskenderiye baharat tacirleri ile Venediklilere memleketlerinde üsler verdiler.
Türkler,Yemen'de ilk defa 11. yüzyıl sonlarında koloni kurdular. Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde başlıyan bu yerleşme ile, Türklerle yerli imamlar arasında mücadele de başladı. Yavuz Sultan Selim Han Mısır Memluklerine 1517'de son verdi. Bunun üzerine Yemen hakimi Baybars,Yavuz Sultan Selim Han adına hutbe okuttu. Baybars öldürülünce Çerkez İskender Bey, Yemen'e hakim oldu. Kanuni Sultan Süleyman zamanında Yemen'de ilk Osmanlı yönetimi başladı (1539). Buraya Yemen Beylerbeyliği adı verildi. Diğer yerlerin de alınması ile Beylerbeyliği hakimiyet sahası genişledi. Yemen Beylerbeyi olan Ferhat Paşa devamlı isyan çıkartan Zeydiler ile uğraştı. Onun yerine Özdemir Paşa tayin edildi. Bundan sonra Osmanlı kuvvetleri ile Zeydilerin mücadelesi devam etti. 1567'de Zeydi imamlardan Mutahhar kendini halife ilan ederek pekçok yer aldı. Osmanlıların yönetiminde sadece Zabeyde kaldı. Osmanlıların Yemen'i tekrar ele geçirme çalışmalarının sonunda 15 Mayıs 1569'da Yemen yeniden Osmanlıların eline geçti. Fakat merkezden uzakta bulunan kabilelerin isyanı durmadı. Bu karışıklık dönemi üç yüz yıl kadar devam etti. On dokuzuncu yüzyılın sonlarında Osmanlı hükumeti Yemen'in elden çıkmaması için burada Yedinci Orduyu kurdu. İngilizlerin bölgeye hakim olmak için çevirdikleri entrikalar, isyanlar ve buraya asker göndermenin güçlüğü sonunda Zeydiler, Yedinci Orduyu yendiler (1905). Sonradan ordu gönderildiyse de isyan eden İmam Yahya, tamamen ortadan kaldırılamadı. Yemen, Birinci Dünya Savaşının sonunda tamamen Osmanlıların elinden çıktı.
Yahya ile Suudi Arabistan Meliki Abdülaziz ibni Suud arasındaki anlaşmazlık, 1934'te ihtilaflı Asir bölgesinin resmen Suudi Arabistan'a verilmesiyle sona erdi. Bundan sonra Yahya kendini melik ilan etti. 1948'de bu öldürülünce yerine büyük oğlu Ahmed geçti. Zeydi İmam Ahmed zamanında Rusya ve Çin ile yakın münasebet kuruldu. Mısır ve Suudi Arabistan ile ittifak yapıldı. 27 Eylül 1962'de Ahmed ölünce yerine oğlu Muhammed el-Bedr geçti. Fakat bunun tahta çıkmasından birkaç gün sonra askeri bir darbe yapılarak cumhuriyet ilan edildi. Darbe lideri Mısır'dan yardım alan Abdullah el-Sallal idi. El-Bedr dağa kaçtı ve burada kabile halkları kraliyet kuvvetlerine katıldı. Bunlar ve cumhuriyet kuvvetleri arasında iç savaş başladı. Mısır birlik gönderdi ve Suudi Arabistan el-Bedr taraftarlarına yardım etti. Savaş sırasında 150.000 civarında can kaybı oldu.
Diğer tarafta İngiltere'nin hakimiyeti altında Güney Yemen'de 1963'te bağımsızlık hareketleri başladı.Milli Kurtuluş Cephesi (MKC) ve Mısır'ın desteklediği işgal altındaki Güney Yemen Kurtuluş Cephesi İngiltere'ye ve bunun himayesi altındaki yöneticilere karşı bir gerilla savaşını başlattılar. İki grup daha sonraları iktidar için birbirleri ile mücadele ettiler ve MKC mücadeleyi kazandı. 30 Kasım 1967'de Güney Yemen bağımsızlığını ilan etti. MKC 'nin solcu kanadı iktidara hakim oldu. ABD ile münasebetlerini keserek yardım için Çin ve SSCB ile temaslar kurdu. Bu sırada Arap-İsrail Savaşında bozguna uğrayan Mısır, birliklerini Kuzey Yemen'den çekti. Kasım 1967'de kansız bir darbe ile Sallal hükumeti devrildi. Nisan 1970'te Yemen ve Suudi Arabistan arasındaki anlaşma ve Yemen hükumet kademelerinde birçok Melik taraftarlarının tayin edilmesi ile anlaşmazlıklar sona erdi. 1972-1973'te Yemen demokratik Halk Cumhuriyeti ile bazı sınır çarpışmaları oldu.
13 Haziran 1974'te Albay İbrahim el-Hamidi'nin başkanlığındaki bir askeri grup hükumet yönetimini ele geçirdi. Hamidi, Suudi Arabistan ve ABD ile sıkı münasebet içine girdi. Fakat 1977'de öldürüldü.
Haziran 1978'de kanlı bir darbeden sonra Güney Yemen'de, Suudi Arabistan, Umman ve ABD ile münasebetleri geliştirmeye çalışan başkan Salman Raboya idam edildi. Yeni yönetici grup, Kuzey Yemen tarafından başkanın öldürülmesinden sorumlu tutuldu. İhtilalciler, Kuzey Yemen ile diplomatik ilişkileri kestiler ve 24 Şubat 1979'da savaş açtılar. Arapların sür'atle arabuluculuk yapması neticesinde ateşkes imzalandı ve kuvvetlerin karşılıklı olarak geri çekilmesi sağlandı. 29 Mart'ta, Kuzey ve Güney Yemen iki ülkenin birleşmesi hakkında anlaşma imzaladı. Bu anlaşma ancak 22 Mayıs 1990'da gerçekleşti.
1986 senesinde başlayan Güney Yemen'deki sosyalistlerin birbirleriyle çatışmaları sonunda ılımlı eğilimleriyle tanınan Ali Nazır Muhammed 40 bin taraftarıyla Kuzey Yemen'e sığındı. Bir süre sonra da Güney Yemen hükumeti Kuzey Yemenle birleşme kararı aldı. 22 Mayıs 1990'da iki devlet resmen birleşti.
Fiziki YapıYemen'in kuzey kesiminde dar bir kıyı ovası vardır. Tihoma adı verilen kıyı ovası, Kızıldeniz'den iç kesime doğru 32 ila 48 km kadar uzanır. Kıyı boyunca az sayıda da olsa yer yer vahalar bulunur. Kıyı şeridinin doğusunda yüksekliği 1200 ile 3600 m arasında değişen yaylalar yer alır. Yaylaların sathı vadilerle bölünmüştür. En önemli vadileri kuzeyden güneye doğru Cauf, Surdud, Abrad ve Zabit vadileridir. Bu vadiler yağmurlu mevsimlerde dolmakta, diğer zamanlarda kurumaktadır. Ülkenin en yüksek noktası San'a şehrinin batısında yer alan 3760 m yüksekliğindeki Hadur Dağıdır.
Ülkenin güney toprakları kıyıda bir kum ve volkanik dağ şeridi halindedir. Bu dar kıyı ovasından itibaren yükselen dağ silsileleri yatay olarak yükselen bir yaylaya doğru uzanır. Dağların yüksekliği 2438 metreye kadar ulaşır ve doğuya doğru alçalır. Ülkenin kuzeydoğu kesiminde arazi Suudi Arabistan'ın Rubülhali Çölü ile birleşir. Dağları ve yaylaları kesen vadiler yağmurdan sonra dolan kuru nehir yatakları halindedir. Bu bölgenin önemli vadileri Hadramut, San'a ve Tibban vadileridir.
İklimBirleşik Yemen Arap Cumhuriyetinde iklim sıcak ve kuraktır. Yağış miktarı senede 400 ile 800 mm arasında değişir. Yaylalarda yazlar nisbeten mutedil sıcaklıkta kışlar ise soğuktur. Temmuz ayında yaylalardaki ortalama sıcaklık 21°C civarındadır. Yazın Hint Okyanusundan esen rüzgarlar yağmur getirir. Ülkenin kuzeydoğusu muson rüzgarlarının etkisine girdiği zamanlar nisbeten serin olur.
Tabii KaynaklarKıyı şeridi vahalar bulunan yerler hariç kumlarla kaplıdır. Yaylalar muson rüzgarlarının getirdiği yağmur sayesinde yeşilliktir ve burada hayvancılığın gelişmesine sebeb olmuştur. Ülkenin Suudi Arabistan sınırına yakın yerleri çöl ile kaplı olup, buralarda hemen hemen hiç bir bitki örtüsüne rastlanmaz. Maden olarak ülkede sadece tuz işletilmektedir.
Nüfus ve Sosyal Hayat12 milyon nüfuslu Yemen'de kilometrekareye yaklaşık 23 kişi düşer. Diğer Araplardan farklı olarak Yemenliler yerleşik hayat sürerler ve çok azı göçebedir. Ayrıca bunların çoğu bozuk Zeydi fırkasına mensupturlar. Kıyılarda yaşıyan halkın çoğunluğu Şafii mezhebinde Sünni Müslümanlardır. Halkın tamamına yakını Arapça konuşur. Ülkede az sayıda zenci, Hindu bulunmaktadır. Okuma-yazma oranı oldukça düşük olup %12 civarındadır. Önemli şehirleri Aden, San'a, Hudeyde ve Taiz'dir.
DemografiYemen'de yaşayan halka Yemenli denir. Ülkenin toplam nüfusu 25 milyon kişi civarında olup diğer başlıca etnik kökenler Güneybatı Asya ve Afrika'dan çalışmaya gelmiş kişilerden oluşmaktadır. Nüfusun büyük bir çoğunluğu Müslüman olan ülkenin %45 ini Zeydiyye mezhebindekiler,%55 ini Şafi Mezhebinden olanlar oluşturur.
Okur-yazar nüfus oranı ise yüzde 50'dir.
Siyasi HayatYemen Cumhuriyetle idare edilen bir devlettir. Devletin yüksek idari organları, Danışma Meclisi ve Başkanlık Konseyidir. Danışma Meclisi üyelerinin çoğu doğrudan doğruya halk tarafından seçilir. Başkanlık Konseyi üyelerini meclis seçer. 22 Mayıs 1990'da Güney Yemen ile Kuzey Yemen'in birleşmesi üzerine Devlet Başkanlığına Kuzey Yemen Cumhurbaşkanı General Ali Abdullah Salih seçildi. Başkan yardımcılığına ise Güney Yemen Sosyalist Partisi Genel Sekreteri Ali Salem el-Beyd getirildi.
EkonomiYemen'de ekonomi esas itibariyle tarım ve hayvancılığa dayanır. Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri süpürge darısı, susam, akdarı, buğday, arpa, hurma, kaba yonca, kat, kahve ve üzümdür. Meyve üretiminde ülke kendi kendine yeterli seviyededir. Kahve ve kat 1050 ila 2070 m yüksekliklerde dağların eteklerinde yetişir. Yemen'e has bir bitki olan kat, çiğnendiğinde, kaynatıldığında veya içecek olarak kullanıldığında yapraklarının uyuşturucu etkisi vardır. Pamuk önemli ticaret bitkisi olup, ana ihraç maddelerindendir. Köselecilik ve kılıç yapımı önemli el san'atlarıdır. Tekstil ve çimento sanayi ülkenin en önemli sanayi dallarıdır.
Ülkenin ana ihraç malları pamuk, kahve, kat, tuz, hayvan derisi ve postu ile kurutulmuş balıktır. Ticarette bulunduğu ülkelerin başında Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Japonya, Pakistan, Suudi Arabistan yer alır. Makine, petrol ürünleri, pamuk, yün ipliği ithal ettiği önemli maddelerdir.
Yemen'de ulaşım gelişmemiş olup, deve, eşek ve katırlarla yapılır. Karayolu yok denecek kadar azdır. El-Hudeyda, El-Mukha ve Aden önemli limanlarıdır.
Hadda Street, Sana'a
Osmanlıların I. Dünya Savaşı'nda yenilgiye uğramasının ardından San'a başkent olmak üzere İmam Yahya Önderliğinde bağımsızlık ilan edildi. İmam Ahmet döneminde (1948-1962) güneydeki Taiz'e taşınan başkent, cumhuriyetin kurulduğu 1962'de bir kez daha San'a'ya getirildi. 1990'da Kuzey Yemen'le Güney Yemen'in birleşmesinden sonra yeni devletin de başkenti oldu.
San'a, çok sayıda kapısı bulunan 6–9 m. yüksekliğindeki sağlam surlarla çevrilidir. Mimari açıdan en ilginç kapı, 1962'deki devrimden sonra Özgürlük Kapısı adı verilen Yemen Kapısı 'dır. Eski kentin merkezinde eskiden imam sarayı olan yedi katlı Cumhuriyet Sarayı yer alır. Eski pazaryerleri (suk) ve sayıları 40'ı geçen camilerin çoğu kentin doğu bölümündedir. En ünlü cami, Zeydilerin eskiden Mekke'deki Kabe kadar değer verdiği bir kabesi bulunan ve dünya'nın en eski camilerinden biri olan Camiü'l-Kebir'dir. Birü'l-Azab, Birü'l-Beheymi ve Birü'ş-Şema adlı yeni mahalleler kentin batı bölümündedir. 1984'te San'a, Birleşmiş Milletler tarafından Dünya Miras Listesi'ne alınmıştır. 2004 yılında Arap Kültür Başkenti ilan edildi.
0 Yanıt
2916 Gösterim