Alm. Basalt, Fr. Basalte, İng. Basalt.
Volkanik hareketler sonucu teşekkül eden bir volkanik kaya sınıfı.
Bazalt, Siyah renkte ve kesif yığınlar halindedir. Doğada kütle, damar ve akıntı halinde bulunur. Başlıca özelliklerinden birisi, altıgen prizmalar biçiminde, büyük sütunlar meydana getirmesidir. Bu sütunlar, mağma akıntılarının soğuyup büzülmesinden ileri gelmiştir. Sert ve dayanıklı bir taş olduğundan kaldırım, yapı taş, demiryolu, köprü malzemesi olarak kullanılır. Yeryüzünde çok bol olan bazalt, bazı memleketlerde, binlerce kilometrekarelik yerleri örter. Kuzey İngiltere, İrlanda, Almanya ve Amerika'da büyük Hindistan'da Dekkan bölgesindeki bazalt yığınları 300.000 kilometrekarelik geniş bir bölgeyi kaplar.
Bazaltlar, volkanik kayaların en bol bulunanlarıdır. Dördüncü jeolojik devirlerde meydana gelmiş volkanik hareketlerin olduğu bölgelerde çok bulunurlar. Günümüz volkanlarının birçoğu bazaltik maddeler püskürtmektedir.
Bazaltlar başlıca kalsiyum-sodyum feldspattan müteşekkil olup augite denilen bir silikat sınıfını da ihtiva etmektedir. Tali olarak manyetit (Fe3O4) ve ilmenit (FeO. TiO2) gibi demir cevherleri de bulunmaktadır.
Birçok bazalt türü mevcuttur. Çoğu olivin (MgFe)2 SiO4 ihtiva eder ki bunlar olivin bazaltları olarak bilinir. Daha nadir olarak kuvars, kahverengi mika vs. mineraller ihtiva eden bazaltlar da vardır.
Yapı bakımından ince kristallerden kaba kristal kütlelere kadar tiplerde bulunurlar. Genel olarak koyu siyah renkli ufak kristalli camsı kütlelerdir. Yalnız olivin minerali mikroskopsuz (gözle) fark edilebilir.
Bazalt lavları volkanlardan çıkarken içerlerindeki gazlar da uçar ve taşın içinde boşluklar husule gelir. Bunlara boşluklu bazalt veya dişi bazalt denir. Bu boşluklar sonra çeşitli mineraller (kalsit, kalseduvan veya zeolit) ile dolar. Bunlara da zeolitli bazalt adı verilir.
Bazaltlar yeryüzünde çok rastlanan taşlardan biridir. Mesela Hindistan’da Dekkan bölgesinde 2000 m kalınlıktaki bazalt platosu Hindistan’ın üçte birini kaplamaktadır.
Türkiye’de Diyarbakır, Urfa Ovasında Karacalı Dağ volkanından çıkan bazalt lavları yarı çapı 130-140 km olan bir daire şeklinde yayılmıştır. Keza, Batı ve Orta Anadolu’da yatay şekilli ve siyah renkli bazalt tabakaları uzaklardan dikkati çeker.
Bazalt, yoğun ve sert olduğundan, basınca karşı mukavemeti en çok olan taştır. Granitten daha serttir. Bundan dolayı her yerde inşaat taşı, parke, balast, mıcır yapımı için faydalı olup, Türkiye’de birçok vilayetlerde yapı işlerinde kullanılan yegane taştır. Urfa, Antep, Diyarbakır civarında ve Trakya’da Çorlu dolaylarında bazaltlardan mıcır yapımında istifade edilir. Gevşek ve gevrek olan bazalt tüfleri çok poröz (sünger gibi gözenekli) olur. Bu özelliklerinden dolayı da hafif yapı malzemesi ve 1300 oC’de eritilenler de asitlere dayanıklı gereç yapımında kullanılır.
0 Yanıt
1902 Gösterim