Konu: 7. Sınıf Fen Ve Tenoloji - 1.ÜNİTE - Vücudumuzda Sistemler - Ders Notları

[Uyanan Gençlik]

Denetleyici ve düzenleyici sistem= Sinir Sistemi + İç salgı bezleri

Sinir Sistemi
Sinir sistemimiz vücudumuzdan ve çevreden aldığı bilgileri değerlendirir, bunlara uygun cevaplar oluşturur ve böylece vücudumuzun düzenli ve uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlar.
Sinir Sistemi: Merkezi Sinir Sistemi ve Çevresel Sinir Sistemi olmak üzere iki sistemin bir araya gelmesinden meydana gelir.

Merkezi Sinir Sistemi
 Merkezi sinir sistemi, beyin, beyincik, omurilik soğanı ve omurilikten meydana gelir.

Beyin:
Duyu organlarımızdan gelen bilgileri değerlendirir.
Vücudumuzun öğrenme, hafıza ve yönetim merkezidir.
Konuşma ve istemli hareketlerimizin gerçekleşmesini sağlar.
Acıkma, susama, uyku ve uyanıklık gibi olayları düzenler.
Kan basıncımızı ve vücut sıcaklığını ayarlar.
Merkezi sinir sistemimizdeki diğer organların yardımıyla organlarımızın ve sistemlerimizin çalışmasını düzenler.
Beyincik ve omurilik soğanı beynin bölümleridir.

Beyincik:
Vücudumuzun hareket ve denge merkezidir.
Kol ve bacaklardaki kasların birbiriyle uyumlu çalışmasını düzenleyerek hareketin dengeli olmasını sağlar.

Omurilik Soğanı:
Beyin ve diğer vücut organları arasındaki bağlantıyı sağlar.
Omurilik soğanı, isteğimiz dışında çalışan iç organların kontrol merkezidir.
Solunum, dolaşım, boşaltım ve sindirim sisteminin çalışmasını düzenler.
Nefes alma, yutma, öksürme, çiğneme, hapşırma ve kusma gibi olayları kontrol eder.

Omurilik:
Omurilik soğanından başlayıp kuyruk sokumuna kadar uzanır. Omurilik, omurga içerisinde yer alan bir sinir kordonudur.
Beyinle diğer organlar arasındaki bilgi iletimini sağlar.
Refleks davranışlarımızı gerçekleştirir.

[Uyanan Gençlik]

İç salgı bezlerinin görevleri nedir? Hangi bezler iç salgı bezidir?
Hormon nedir? Hipofiz bezinin, tiroit bezinin, pankreasın, böbreküstü bezlerin görevi nedir?

İç Salgı Bezleri
İç salgı bezleri, vücudumuzdaki sistemlerin çalışmasını denetlenmesini ve düzenlenmesinde sinir sistemine yardımcı olur. İç salgı bezleri bu görevlerini yavaş ve uzun süreli olarak gerçekleştirir. İç salgı bezlerinin ürettiği özel yapılı salgılara hormon denir. Hormonlar organların çalışmasını düzenler

Hormonların Özellikleri
Hücrelerdeki golgi organelinde sentezlenir.
Her hormonun kimyasal yapısı farklıdır ve farklı etkiye sahiptir.
Her hormon vücutta belli bir süre görev yapar.
Hormonlar kan yoluyla vücutta dağılır ve belli hedef yapıları uyarır.
Görevi biten hormonlar parçalanarak vücuttan uzaklaştırılır.

Hipofiz Bezi
Kafatası içinde beynin alt kısmında yer alır. Sinir sistemi ile bağlantısı olan en önemli iç salgı bezidir.
İç salgı bezi ile sinir sistemi arasındaki uyumu sağlar.
Diğer iç salgı bezlerinin çalışmasını kontrol eder.
Büyüme hormonunu salgılar. Büyüme hormonu vücudun yaşla orantılı olarak büyümesini sağlar.
Büyüme hormonu normalden fazla salgılandığında devliğe, az salgılandığında cüceliğe neden olur.

Tiroit Bezi
Boyunda gırtlağın hemen üzerinde yer alır. Üzerinde çok sayıda kan damarı vardır.
Tiroksin adı verilen hormonu salgılar.

Tiroksin:
Vücut hücrelerindeki oksijenli solunumun hızlanmasını uyarır. Bu hormon, büyüme, gelişme, ve vücudumuzdaki kimyasal olayların düzenlenmesinde rol oynar.
Yetersiz iyot alınması durumunda, tiroit bezi şişerek guatr hastalığının oluşmasına neden olur.

Böbrek Üstü Bezi
Böbreklerin üstünde bulunan bir çift bezdir. Böbreğin yapısı ile bir ilişkisi yoktur. Adrenalin isimli hormonu salgılar.

Adrenalin:
Vücuttaki genel metabolizmanın hızlanmasını sağlar. Korku, coşku, heyecan ve öfke anında metabolizmayı hızlandırır. Adrenalin etkisiyle solunum, dolaşım, boşaltım olaylarının hızı da artar.

Pankreas
Karın boşluğunda, midenin altında bulunan bir organdır. Hem iç hem de dış salgı bezi olarak görev yapar. Sindirim kanalına enzim ve kana da hormon salgılar. Ürettiği hormonlar kan şekerini belli bir seviyede kalmasını sağlar.

Glukagon:
Kas ve karaciğerde depolanan şekerin sindirilerek kana geçmesini sağlar. Böylece kandaki şeker oranının artmasına neden olur. Uzun süreli açlık durumunda ve sportif etkinlik sonucu kandaki glukagon miktarı artar.
İnsülin: Kandaki şekerin fazlasının kas ve kas ve karaciğere geçerek depolanmasını düzenler. Böylece kandaki şeker oranının düşmesine neden olur. Yemekten sonra kandaki insülin miktarı artabilir.

Eşeysel Bezler
Ergenlik döneminden sonra aktif hale geçen özel salgı bezleridir. Erkek ve dişi bireylerde farklı hormon salgılanmasında görev yaparlar. Erkek eşey bezi testisler, dişi eşey bezi ise yumurtalıklardır.

Yumurtalık:
Salgıladığı hormonlarla ergenlik döneminde dişilere özgü özelliklerin oluşmasını sağlar. Dişi üreme hücresi olan yumurtaların üretilmesini sağlar.

Testis:
Salgıladığı hormonlarla ergenlik döneminde erkeklere özgü özelliklerin oluşmasını sağlar. Erkek üreme hücresi olan spermlerin üretilmesini sağlar.

[Uyanan Gençlik]

Kulağın yapısı ve özellikleri nedir? Kulak sağlığı, nasıl işitiriz?

KULAĞIN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

Çevreden vücudumuza gelen ses titreşimlerini algılayan ve dengemizi sağlayan duyu organımızdır.
Dıştan içe doğru üç kısımdan oluşur.
Dış Kulak:
Kulağın gözle görülebilen kısımlarından oluşur. Yapısında kulak kepçesi ve kulak yolu bulunur.

Kulak Kepçesi:
kıkırdak yapıya sahip olup sesi toplar.

Kulak Yolu:
sesi kulak zarına iletir ve havadaki yabancı maddelerin tutulmasını sağlar.

Kulak Zarı:
Esnek ve ince bir zardır. Sesi toplayarak orta kulağa( çekiç kemiğine) aktarır.

Orta Kulak:
Yapısında çekiç, örs ve üzengi kemikleri, östaki borusu ve oval pencere bulunur.

Çekiç, Örs ve Üzengi Kemikleri:
Vücudun en küçük kemikleridir. Kulağa giren sesin şiddetini arttırırlar.

Östaki Borusu:
Hassas yapıya sahip olan kulak zarının iki tarafındaki basıncı dengelerler.

Oval Pencere:
Üzengi kemiğinden aldığı sesi iç kulağa aktarır.

İç Kulak:
 Kafatası içerisinde yer alır. Yarım daire kanalları ve salyangozdan meydana gelir.

Salyangoz:
Yapısında çok sayıda almaç ve sinir bulunur. Ses uyarılarının algılanarak beyne iletilmesinde görev alır.

Yarım Daire Kanalları:
Vücudun duruşunu beyinciğe bildirerek dengenin sağlanmasına yardımcı olur.

Dalız:
Oval pencereden gelen ses dalgalarını salyangoza iletir

Nasıl İşitiriz?
1. Cisimlerin hareketi veya şekil değiştirmesi ile oluşan ses titreşimleri kulak kepçesine gelir. Kulak kepçesi, bir miktar sesi toplayarak kulak yoluna iletir.
2. Kulak yolu, sesin kulak zarına taşınmasını sağlar. Kulak zarı, gelen ses titreşimlerini toplayarak titreştirmeye başlar.
3. Kulak zarı ses titreşimlerini çekiç, örs ve üzengi kemiklerine iletir. Bu kemikler, sesin şiddetinin artırılmasını sağlarlar.
4. Ses titreşimleri, çekiç, örs ve üzengi kemiklerinden oval pencereye iletilir. Oval pencere zarı titreşerek ses titreşimlerini salyangozdaki sıvı ortama aktarır.
5. Salyangozdaki sıvı ortamda ilerleyen ses uyarıları buradaki almaçları etkileyerek, sinirlerde uyartı oluşmasına neden olur. Oluşan uyartılar beyindeki işitme merkezinde değerlendirilerek duyma sağlanmış olur.

İşitme Bozuklukları ve Bunların Tedavi Yolları

Kulak zarı sertleşmesi,
orta kulakta kemik kaynaması ve iç kulaktaki zedelenmeler işitme kaybına neden olan doğuştan gelen bozukluklardır. Bir hastalık ya da yüksek şiddetteki ses, kulağa zarar verip işitme kaybına sebep olabilir. İşitme kaybı olan insanlar işitme cihazı kullanabilirler.

[Uyanan Gençlik]

BURUN
Burun solunum sistemi organıdır. Solunan havanın ısıtılması, temizlenmesi, nemlendirilmesi ve kokusunun algılanmasını sağlar. Solunan hava içerisinde bulunan koku zerrecikleri, burundaki almaçlar tarafından algılanır. Burnun dış kısmı kıkırdak bir kanal şeklindedir. Kıkırdak kısım dış etkilerle burnun zarar görmesi önler. Burnun iç kısmında burun boşluğu (sinüs) bulunur. Burun boşluğu, mukus salgısı üreten mukoza tabakası ile kaplıdır. Mukoza burnun iç kısmının nemli kalmasını sağlar.

Burun boşluğunun üst kısmında bulunan duyu almaçlarının yoğunlaştığı kısma sarı bölge denir. Koku tanecikleri solunan hava ile burun içine girer. Buruna giren koku maddesi mukus sıvısı
içerisinde çözünür. Çözünen koku duyu almaşlarıyla etkileşerek sinirlerde uyartılara neden olur. Oluşan uyartılar beynin koku alma merkezine iletilir. Koku almaçlarının yorulma özelliği vardır. Örneğin sınıfta sıkılan parfümün kokusu hemen algılanır. Ancak kısa bir süre sonra koku algılanamaz. Koku almaçları yorulur. Ancak sınıfa sıcak bir ekmek getirilirse ekmeğin kokusu hemen algılanır.

Bazı Burun Hastalıkları
Sinüzit:
Sinüslerin iltihaplanmasına sinüzit denir.

Saman Nezlesi:
Saman nezlesi bir alerjidir. İlkbahar ve yaz aylarında polenler rüzgârlara kapılarak geniş alana yayılır. Aldığımız nefesle burnumuza yerleşen polenler şiddetli hapşırıklar eşliğinde burun suya benzer bir akıntı salgılanmasına sebep olur.

Burun Kanaması:
ergenlik döneminde büyümeye bağlı olarak orta yaşlarda ise tansiyon yüksekliğinden kaynaklanan burun kanaması görülebilir.

Not: Koku ile tat alma organımız birbiriyle uyumlu olarak çalışır. Dilimiz bir besinin tadını, burnumuzda kokusunu algılar. Örneğin nezle olduğumuzda kokuları tam olarak alamadığımız için besinlerin tadını da tam olarak alamayız.

[Uyanan Gençlik]

Duyu organlarının sağlığını korumak için ne yapılmalıdır? Organ bağışının önemi nedir? Hangi organlar bağışlanabilir?

Duyu Organlarının Sağlığı
Duyu organlarının sağlığını korumak için aşağıdaki önerilere dikkat edilmelidir.

Göz Sağlını Korumak İçin;
1- Yüzümüzü düzenli olarak yıkamalıyız.
2- Gözlerimizi temiz tutmalıyız.
3- Televizyonu yakından izlememeliyiz.
4- Gözlerimizi aşırı ışıktan korumalıyız.
5- Kitap okurken kitapla göz uzaklığımızın 35 cm olmasına dikkat etmeliyiz.
6- Göz sağlımız için A vitaminli yiyecekler yemeliyiz.

Kulağımızın Sağlığını Korumak İçin;
1- Kulaklarımız aşırı sıcak ve soğuktan korumalıyız.
2- Kulaklarımızı temiz tutmalıyız.
3- Kulaklarımızı yüksek sesten korumalıyız.
4- Kulaklarımıza sivri uçlu cisimlerle karıştırmamalıyız.

Burun Sağlımızı Korumak İçin;
1- Burnumuzu karıştırmamalıyız.
2- Burnumuzun kıllarını koparmamalıyız.
3- Sigara içmemeliyiz.
4- Keskin kokulu maddeleri koklamamalıyız.

Deri Sağlımızı Korumak İçin;
1- Derimizi ezilme, yanma ve kesiklerden korumalıyız.
2- Düzenli banyo yaparak derimizi temiz tutmalıyız.
3- Özelliğini bilmediğimiz kremler kullanmamalıyız.
4- Güneşte fazla kalmamalıyız.

Dil Sağlımızı Korumak İçin;
1- Dişlerimizi düzenli olarak fırçalamalıyız.
2- Çok sıcak ve çok soğuk yiyecekler tüketmemeliyiz.
3- Alkol ve sigara kullanmamalıyız.
4- Dilimize zarar verecek kimyasal maddelerden uzak durmalıyız.

Vücudumuzdaki sistemler birbiri ile uyum içinde çalışmaktadır. Sistemlerimizden birinin çalışmasında herhangi bir aksaklık olursa bu diğer sistemleri de etkiler.

Zararlı Alışkanlıklar
Bağımlılık yapan maddelerin kullanılması, vücudumuz için zararlı olan alışkanlıklardır. Sigara, alkol ve uyuşturucu gibi maddeler bağımlılık yapar. Sigara ve alkol gibi maddeler, sindirim bozuklukları, bağırsak, böbrek, karaciğer, kalp ve damar hastalıkları, gırtlak ve akciğer kanseri gibi bir çok hastalıklara sebep olurlar.
Zararlı alışkanlıklar, merak, özenti ve arkadaş tarafından kabul görülebilme duyguları ile başlamaktadır. Onların ilgisini çekmek için bu zararlı maddelerin bağımlısı olabiliriz. Bu yanlışa düşememek için kendimize güvenmeli, bu zararlı maddelere hayır diyebilmeliyiz.

Organ Bağışı
Görev yapamayacak durumda olan veya hastalık sonucu bedenimize zararlı hale gelen bir organın yerine, sağlam bir organın nakledilmesi işlemine organ nakli denir. Organ nakli kişinin kendi iradesi ile ölümden sonra doku ve organlarının başka bir insanın tedavisi için kullanılmasına izin vermesidir.
Sağlıklı her organ bağışlanabilir. Organ nakli canlı veya beyin ölümü gerçekleşmiş kişilerden alınan organlarla yapılır. Canlı kişilerden organ nakli, organ veren kişinin yaşamını riske sokmayacak çift organların birini almak ile mümkündür. Böbrek, parça olarak karaciğer ve pankreas gibi…