Coğrafi bölgelerimizin en büyüğü. 163.000 km2lik yüzölçümü ile Türkiye’nin % 21’ini kaplar.
Yüzölçümü Yunanistan ve Bulgaristan’ın her birinden daha fazla, Sûriye’nin alanına yakındır.
Türkiye’nin en seyrek nüfuslanmış bölgesidir. Nüfûsumuzun ancak % 12’si burada yaşar.
Kuzeyde ve güneyde dağlarla çevrelenmiştir. Kuzeyde, Kuzey Anadolu Dağlarının iç sıralarından güney yamaçlarına kadar uzanır. Güneyde ise Güneydoğu Toros Dağlarının dış eteklerinde sona erer. Doğu Anadolu’nun tenhalığı ve ekonomik geriliğinde bölgenin çok çetin tabiî şartları, iklimi, olumsuz rol oynamıştır. Türkiye’nin en yüksek, en dağlık, iklimi en soğuk bölgesidir. Bölgenin 3/4’ü 1500-2000 m yükseltiler arasındadır. Ovalar bile (Erzurum Ovası 1950 m, Başkale Ovası 2400 m) Orta Anadolu ve Batı Anadolu’daki birçok dağlardan yüksektir.
Doğu Anadolu’da yer şekilleri sıradağlar, geniş plâtolardan, dağlar ile plâtolar arasına sokulmuş ovalar ve çukur alanlardan meydana gelir. Ovalardan çoğu genç faylar (kırıklar)la sınırlanmıştır. Bu yüzden (Erzincan, Bingöl, Çaldıran) deprem alanlarıdır. En kuzeyde Köse, Kop, Allahüekber dağları yer alır. Bölgenin ortasında Orta Torosların uzantısı Munzur-Karasu-Aras sıradağları bir yay çizerek uzanır. Üçüncü sırayı Güneydoğu Toroslar meydana getirir. Buzul (Cilo) Dağlarında yükselti 4000 metreyi aşar (Uludoruk Tepesi 4135 m Türkiye’nin ikinci yüksek noktası). Doğu Anadolu’nun başlıca volkanları Van Gölünün batısında çizgi hâlinde sıralanmıştır. Nemrut, Süphan (4058 m Türkiyenin üçüncü yüksek noktası), Tendürek ve Ağrı’dır. Ağrı Dağı Türkiye’nin en yüksek dağıdır. Büyük Ağrı 5137 m yüksekliktedir.
Doğu Anadolu Bölgesi'nde dört bölüm vardır: Erzurum-Kars Bölümü
Yukarı Fırat Bölümü
Yukarı Murat-Van Bölümü
Hakkâri Bölümü
Doğu Anadolu Bölgesinin Dağları ve OvalarıDoğu Anadolu Bölgesi'nde dağlar 3 sıra halinde uzanır.
Doğu Anadolu’nun güneyinde; Güneydoğu Toroslar ile Buzul Dağları ortasında Mercan, Karasu, Munzur ve Palandöken dağları, Kuzeyde ise Çimen, Kop, Allahüekber ve Yalnızçam dağları uzanır.
Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut dağları ise volkanik bir yapıya sahiptir. Cilo ve Ağrı dağlarında Türkiye'nin en büyük buzulları bulunur
Doğu Anadolu Bölgesi'nin Dağları:Mercan Dağları
Karasu Dağları
Munzur Dağları
Palandöken Dağları
Çimen Dağları
Kop Dağları
Ağrı Dağı
Tendürek Dağı
Süphan Dağı
Nemrut Dağı
Cilo Dağı
Allahüekber Dağları
Yalnızçam Dağları
Kelkit Çoruh Dağları
Kızıldağ
Dumludağ
Kısırdağ
Mercan Dağı
Çakmak Dağı
Doğu Anadolu Bölgesi'nin Ovaları:Doğu Beyazıt Ovası
Karaköse Eleşkirt Ovası
Malazgirt Ovası
Muş Ovası
Elâzığ ovası veya Uluova
Elbistan Ovası
Malatya Ovası
Bingöl Ovası
Erzurum Ovası
Erzincan Ovası
Tercan Ovası
Kağızman Ovası
Pasinler Ovası
Iğdır Ovası
Doğu Anadolu Bölgesi'nin Gölleri: Van Gölü
Erçek Gölü
Hazar Gölü
Çıldır Gölü
Nazik Gölü
Balık Gölü
Bulanık Gölü
Haçlı Gölü
Nemrut Gölü
Akgöl
Keban Baraj Gölü
Karakaya Baraj Gölü
İklimi
Kışlar çok uzun karlı ve çok soğuktur. Yazlar kısadır. Ocak ayı ortalaması bütün bölgede sıfırın altındadır. En düşük sıcaklık (Ağrı’da) -43.2, Kars’ta -39.6 derecedir.
İç Anadolu’ya göre yağış daha elverişlidir. Yıllık 400 milimetredir. Dağlık alanlarda yağış daha fazladır. Bölgenin çukur alanlarında yağış azdır (Iğdır Ovası, en az yağış alan bölgedir).
Bitki Örtüsü
Yarı kurak çukurluklar ve ovalar steple kaplıdır. Ormanlar 1500-2000 metreden îtibâren başlar. Güneyde daha çok meşelerden, kuzeydoğuda, çam türlerinden meydana gelir. Yakacak sağlamak için ormanlar çok tahrip edilmiştir. Van ve Ağrı illerinde % 1’den azdır.
Fizikî Yapı
Akarsuları: Fırat Nehri, genel uzunluğu 2800 km, bizdeki uzunluğu 971 kilometredir. Murat, Aras ve Kura ırmakları kaynakları bölgenin orta kısmındadır. Dicle Nehrinin genel uzunluğu 1900 km, bizdeki uzunluğu 523 km. Bu nehir Batman, Garzan, Botan, Büyüktaş ırmaklarıyle beslenir.
Türkiye’nin hidroelektrik üretimi bakımından mevcut imkânlarının üçte biri Doğu Anadolu akarsularının payına döşer. Elazığ güneyinde Hazar Gölü, Fırat Nehri üzerinde Keban Barajı Hidroelektrik Santrali dünyânın sayılı santrallerindendir. Göletin yüzölçümü üçüncü büyük gölümüz olan Beyşehir Gölünden daha geniştir (680 km2); derinliği de 160 metreyi bulur. Bu santralden enerji yurdun öteki bölgelerine ulaştırılmaktadır.
Gölleri: Van Gölü: Nemrut volkanının çıkardığı lavlarla önü tıkanmıştır. Küçük bir iç deniz kadar geniştir (3173 km2). Derinliği güneybatıda 400 metreyi aşar. Tuzludur. Bir litre suda 20 gr tuz bulunur. Sodalıdır. Suyu acıdır. Balık yaşamaz. Gölde Van ile Tatvan arasında feribotlar ve göl gemileri ile taşımacılık yapılır.
Nüfusu
Kilometrekareye ancak 15 kişi düşmektedir. Türkiye ortalamasından 3 kat daha seyrektir.
En tenha bölgemizdir. Engebeli kısımlarda ise kilometre kareye düşen insan sayısı 5-10 kişi arasında hattâ daha azdır.
Doğu Anadolu'da 14 tane il vardır. Bu iller ve merkez ilçesi nüfusları:
Malatya : 419.959
Van : 445.915
Elazığ : 400.640
Erzurum : 505.254
Muş : 180.767
Ağrı : 143.462
Erzincan : 142.009
Bingöl : 140.753
Iğdır : 127.609
Kars : 111.008
Hakkari : 82.423
Bitlis : 65.670
Ardahan : 41.287
Tunceli : 37.123
Nüfus verileri: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2011
Doğu Anadolu Bölgesi'nin en gelişmiş illeri ve toplam nüfusları:
1:Erzurum toplam nüfus: 780.847
2:Malatya toplam nüfus: 757.930
3:Elazığ toplam nüfus : 547.562
Târihi
Doğu Anadolu, târihî yönden önemli bir bölgedir. Anadolu Selçuklu Devletini kuran Alparslan, 1071 yılında Malazgirt’te Bizans’ın büyük bir ordusunu, az bir kuvvetiyle yenerek, Romen Diyojen’i esir almıştı. Osmanlı pâdişâhlarından Yavuz Sultan Selim Han, İran Şâhı Şah İsmâil’e karşı yaptığı harekâtı bu bölgeye geçerek sürdürmüş, 1512 yılında Çaldıran Meydan Muhârebesini kazanarak Şah İsmâil’i mağlub etmiştir.
Yurdumuzun doğusundaki sınır kapısı Kars ve Erzurum, târihî bakımdan çok önemlidir. Aziziye Savaşında Erzurumlular, eşi görülmemiş kahramanlıklar göstermişlerdir. 27 Ekim 1877 gecesi Rus askerleri Ermenilerin yardımı ile Erzurum’un çok yakınındaki Top Dağındaki Aziziye Tabyasına baskın yaparak, Türk askerlerini şehid etmişlerdir. Ertesi sabah baskını duyan Erzurumlu erkek, kadın, çocuklar; silâh, kama, balta ve sopa ile Aziziye’deki düşmana hücum etmiştir. Bu kanlı savaş sonunda düşmanlar, Aziziye Tabyasından çıkarılmıştır. Kahraman Nene Hâtun, 20 yaşında genç bir anne olarak, körpe çocuğunu evde yalnız bırakmış, bu savaşın öncülüğünü yapmıştır. Şimdi Aziziye Tabyasında, o günün kahramanları olan askerleri, ihtiyarları, genç kadınları ve çocukları temsil eden bir anıt ve şehitlik vardır. Kurtuluş Savaşımızın ilk önemli karârı, 23 Temmuz 1919’da toplanan Erzurum Kongresinde alınmıştır.
Târihî Eserler ve Turistik Yerleri
Doğu Anadolu Bölgesinde birçok târihî yerler ve eserler vardır. Erzurum Kalesi, Yâkutiye Medresesi, Kars’ta Kars Kalesi, Ulu Câmi ve Ani Harâbeleri, Erzincan’da Altın Tepe’de Urartulara âit eserler bulunmuştur.
Van’da Urartular’dan kalma kaleler ve târihî eserler Selçuklulardan kalma câmi ve türbeler, Doğu Beyazıt’ta İshak Paşa Sarayı, Malazgirt’te şehrin kalesi ve yıkıntıları bulunmaktadır. Malatya’da Aslantepe civârında Etiler’den kalma eserler, Romalılardan kalma kiliseden çevirme Ulu Câmi vardır. Elazığ’da Harput, târihî bir yerdir. Burası eskiden doğunun ilim merkezi hâlindeydi. Harput’ta, Selçuklular ve Osmanlılardan kalma çarşı, medrese, kütüphâne ve hamamlar bulunmaktadır. Muş’ta, Urartular ve Asurlulardan kalma yıkıntılara rastlanır. Hakkari’de Gevaruk denen yerde, târih öncesinde yaşayan insanlarla ilgili, üzerine resim yapılmış ve yazı yazılmış kayalar bulunmuştur. Ağrı Dağı, Cilo Dağları, Sarıkamış ormanları ve târihî kalıntıların olduğu alanlar turistik yerlerdir. Tunceli’de Munzur Vâdisi, millî park olarak turistik önem taşır.
Ekonomi
Doğu Anadolu’nun yurt ekonomisine katkısı şimdilik sınırlıdır. Bölgenin geri kalmışlığının başlıca sebebi, yüzyıllarca ihmâl edilmesi, Birinci Dünyâ Harbi yıllarında meydana gelen karışıklıklar, Doğu Anadolu’nun diğer bölgelerle bağlantısının az oluşu gibi târihî ve coğrafî sebeplerdir. Düzenli kara yolu, ancak yakın zamanda yayılmaya başlamıştır. Doğu Anadolu’nun, yurt ekonomisine katkılarından biri, canlı hayvan ihracı ve hayvan ürünleridir. Koyun, keçi ve sığır beslenir. Erzurum ve Ağrı’da et kombinaları, Kars’ta süt tozu fabrikası işletmeye açılmıştır. Malatya’da şeker, sigara ve dokuma fabrikası, Erzurum’da şeker fabrikası mevcuttur. Erzurum ve Erzincan’da kuyumculuk ve bakır işlemeciliği çok ileri seviyededir. Divriği’de elde edilen demir mâdeni, Karabük ve Karadeniz Ereğlisi’ndeki fabrikalarda işlenmektedir. Bölgede en çok buğday ve çavdar ekilir. Elazığ ve Erzincan ovalarında şekerpancarı yetiştirilir. Malatya ve Bitlis çevrelerinde tütün ekilir. Malatya, Elazığ, Iğdır, Erzincan’da meyve bahçeleri vardır. Doğu Anadolu Türkiye ekonomisine elektrik üretimi yoluyla, büyük katkılar yapmaktadır. Yalnız Keban Barajı üzerinde kurulan hidroelektrik santrali, enerji ihtiyâcının büyük miktarını karşılamaktadır.
Afşin-Elbistan Termik Santralinden de büyük miktarda elektrik enerjisi sağlanarak endüstrileşmeye büyük katkıları olmaktadır. GAP projesinin devreye girişiyle bu bölgenin geri kalmışlığı târihe karışacaktır.
Tabiî kaynakları
Mâden kaynakları bakımından Doğu Anadolu Bölgesi çok zengindir. Linyit başta Elbistan olmak üzere bâzı bölgelerde, krom, Guleman ve Palu yörelerinde demir, Divriği ve Hekimhan’da bakır, Ergani ve Pötürge’de kurşun ve çinko, Keban’da kaya tuzu, Erzincan ve Tercan’da manganez ve barit gibi mâdenler çıkarılmaktadır.
0 Yanıt
4084 Gösterim