Konu: Dekstrin - Ansiklopedik Bilgi

[busegül]

Alm. Dextrin (n), Fr. Dextrine (f), İng. Dextrin.
Nişastanın eksik hidrolizi veya kuru nişastanın ısıtılması ile elde edilen daha küçük moleküllü sınıfı.

Saf dekstrinler beyaz, amorf (şekilsiz), tatsız ve kokusuz maddelerdir. Alkolde çözünmezler, suda kolay çözünürler. Derişik çözeltileri şurup kıvamında yapışkan bir maddedir.

Nişasta sıcaklık (160-200°C) veya asitlerin etkisi ile hidrolizlenerek parçalanır ve bu parçalanmada glikoza kadar gitmeden daha kısa moleküllü ürün olan dekstrin meydana gelir. Dekstleşmenin ilk basamağında nişasta küçük parçalara bölünür ve bu parçalar sonradan dallanmış yapıda yeniden bileşik meydana getirirler. Bu şekilde nişastanın lineer (çizgisel) molekül karakteri bozulur, çözünürlüğü yüksek, dayanıklı bir ürün meydana gelir.

Nişastanın hidroliz sonucu meydana gelen parçalanma ürünleri iyot reaksiyonuna ve buna paralel olarak molekülün küçüklük derecesine göre şöyle ayrılmaktadır: İyotla henüz mavi renk veren ürüne “amilodekstrin” denir. Daha fazla hidrolizlenmesiyle “eritrodekstrin” elde edilir ki bu iyotla kırmızıya boyanır. Daha ileri gitmiş bir hidroliz ile “akrodekstrin” denilen madde elde edilir. Bu madde artık iyotla renk vermez, indirgen özelliği fazladır. Akrodekstrinin indirgen özelliği son hidroliz ürünü olan maltoz ve glikozunkinden düşüktür.

Dekstrinin belirli bir yapısı yoktur. Genellikle başlıca akrodekstrin olmak üzere eritodekstrin, glikoz ve maltoz karışımıdır. İyotla kırmızı renk verir. Dekstrin elde etmek için genellikle ilk madde olarak patates kullanılır.

Ekmeğin kabuğunun tatlılığı bu maddeden ileri gelir. Dekstrin çözeltileri yapışkan olduğundan çoğunlukla tutkal olarak kullanılır. Pulların arkasındaki yapıştırıcı, dekstrinden yapılmıştır. Kâğıt ve tekstil endüstrisinde ve pirinç gibi besin maddelerini parlatmada kullanılır. Dekstrinler maya ile mayalanmazlar. Günlük hayatta dekstrin pekçok işlerde kullanılır.

Tekstil ürünlerinin sâbit renkteki baskılarının yapılmasında, kibrit, donanma fişeklerinin yapımında, bâzı patlayıcıların ve yapıştırıcı îmâlinde kullanılır.