Alm. Kopf-Steckschraube (f), (Schraub-) Bolzen (m), Fr. Cheville (f) de fer, İng. Bolt, tree nail.
Teknikte çok kullanılan, çözülebilen bağlama elemanı.
Cıvata esas îtibâriyle bir ucunda baş kısmı bulunan ve öteki ucunda vida dişleri açılmış bir silindirik elemandır. Baş kısmı bulunmayan ve iki ucunda vida açılmış tiplerine saplama denir. Parçaları birleştirmek için tek başına kullanılabildiği hâlde genel olarak somun denilen içine diş açılmış dişi bir elemanla birlikte kullanılır. Sıkıştırılacak parça ile somun arasına bâzen rondela denilen içi delik pul da yerleştirilir. Cıvata bağlantılarında, bağlama ve çözme işlemleri anahtar ve tornavida adı verilen takımlarla yapılır.
Cıvataların, biçimlerine göre adlandırılan birçok çeşitleri vardır. Altıgen, kare, yuvarlak başlı (düz ve yıldız yarıklı veya altıgen oyuklu) şekillerinden başka, gömme başlı, halka başlı, başsız setuskur denilen tipleri de bulunur. Bu tiplerin hepsinin tutturacakları parçalara delik delerek ve gerekliyse vida açarak bağlanmaları gerekir. Ayrıca uçları sivri olduğundan doğrudan parçaya bastırıp döndürerek vidalanan ağaç ve saç vidaları da mevcuttur.
Cıvataların karakteristik büyüklükleri ve tipleri: Cıvata bir kanal şeklinde olduğundan, cıvatanın minimum çap (iç çap), ortalama çap ve nominal çap (maksimum çap) olarak üç çap ölçüsü vardır. Bunlardan cıvatayı belirten nominal çaptır. Cıvata üstüne vida dişleri bir helis şeklinde açılmıştır. Helis bir doğrunun silindir üzerine belli bir açıyla eğik olarak sarılmasından meydana gelir. Helis eğimini gösteren bu açıya helis açısı denir. Vida helis sarımına âit iki diş arasındaki mesâfeye hatve veya vida adımı adı verilir.
Vida ekseni boyunca alınan bir kesitte diş şeklinin görüntüsüne vida dış profili denir. Vida dişleri profillerine göre sınıflandırılır. Başlıca vida profilleri üçgen, trapez, testere, yuvarlak ve kare şeklindedir. Bunlardan kare dışında diğerleri standarttır. Yâni karekteristik büyüklükleri ve boyutları nominal çaplarına ve hatvelerine bağlı olarak standartlarda verilmiştir. Cıvata bağlantılarının fonksiyonlarını yerine getirebilmeleri için işletme kuvvetleri altında çözülmemeleri gerekir. Bunun için helis açısının sürtünme açısından küçük olması şarttır. Fakat bilhassa sarsıntılı işletmelerde bunun yetmediği görülüp cıvata bağlantılarının çözülmemesi için birçok ek emniyet tedbiri getirilmiştir.
Yapılan incelemeler göstermiştir ki, cıvata bağlantısının çözülmesi somunun dönerek gevşemesinden değil, cıvata bağlantısında ve sıkılan parçalardaki temas eden yüzeylerdeki pürüzlerin ve sivri tepeciklerin ezilmesinden dolayı olmaktadır. Öyleyse gevşeme ve çözülmeye karşı en etkili çâre temas yüzeylerinin çok iyi işlenmesi ve somunun belirli aralıklarla sıkılaştırılmasıdır.
Cıvatalarda malzeme ve îmâlat usûlleri: Genellikle cıvata ve somunlar çelikten îmâl edilir. Bu maksatla çeliğin bütün cinsleri kullanılır. Ayrıca çeşitli maksatlara göre alüminyum alaşımları, pirinç ve özellikle elektrik izolasyonu gâyesiyle poliamid, teflon gibi plastikler kullanılır. Cıvatalar kullanılma yerlerine göre kaplamasız veya çinko, nikel, kadmiyum, krom kaplanmış halde bulunur.
Günümüzde cıvata îmâlatı standartlara göre büyük seriler hâlinde sâdece cıvata îmâl eden fabrikalarda yapılmaktadır.
Teknoloji bakımından vidalar talaş kaldırma ve haddeleme metodu olmak üzere iki şekilde îmâl edilir. Talaş kaldırma, tornalama veya frezeleme usûlü ile yapılır. Cıvatalar yalnız bağlama elemanı olarak değil, hareket iletilmesinde de kullanılır. Bunlara hareket vidaları veya transmisyon cıvataları denir. Somun sâbit tutulduğu takdirde cıvata hem döner ve hem de bu dönme ile orantılı olarak eksenel bir hareket yapar. Cıvata döndürülür ve somun dönmeyecek şekilde sevk edilirse o takdirde somun yalnız eksenel bir öteleme hareketi yapar. Transmisyon cıvataları, krikolar, vidalı pres, mengeneler, takım tezgâhları gibi birçok yerde kullanılır. Yapı bakımından bağlama ve transmisyon cıvataları olarak daha çok trapez, kare veya testere profilli vidalar kullanılmaktadır. Burada verim önemli olduğundan vida ve somun arasındaki temas yüzeyi iyi işlenir ve yağlama uygulanır.
0 Yanıt
2973 Gösterim