Konu: Çocuk Edebiyâtı - Ansiklopedik Bilgi

[busegül]

Alm. Kinderliteratur (f), Fr. Littérature (f) infantile, İng. Children literature.
Çocukların okumaları, öğrenmeleri ve eğlenmeleri için edebî türlerin hemen hepsinde yazılmış eserler.
Bunlar arasında çocuk şiirleri, hikâyeleri, masalları, romanları, tiyatroları sayılabilir.

Çocukların bilgi seviyeleri, psikolojik özellikleri, yetişkinlerden ayrı kitaplar okumalarını gerektirir. Bu kitaplar, dil, üslup, konu, fikir ve tez bakımından çocuğun okuma, anlama, kavrama, zevk alma derecesine uygun olmalıdır. Daha çok basit bir konu, açık ve anlaşılır bir dil, akıcı bir üslup ve çocuğun yaşına uygun bir fikir örgüsü, bu eserlerin belli başlı özelliklerindendir. Her yaşta olağanüstü konular, anlatımda hareket çocuklar tarafından sevilir. Manzûmelerin verimli ve kâfiyeli olması onlar için çok mühimdir. Bilhassa küçük yaşlarda mânâyı hiç düşünmeden tamâmen uydurma, anlamsız kelimelerden meydana gelen, fakat kâfiye ve ses benzeşmeleri yönüyle tekerlemeleri zevkle dinleyip söylerler.

Meselâ; çocuklar 10 yaşlarına kadar masal dinlemek ve okumaktan çok hoşlanırlar. Çünkü eşyâları canlandırmaya ve olmayacak işlere meraklıdırlar. Bu yaştan îtibâren mâcerâlı, esrârengiz ve sürükleyici hikâyeler, romanlar, bilgi verecek kitaplar, teknik eserler dikkatlerini çekmeye başlar. Kız çocukları ev, çocuk bakımı, mutfak, örgü gibi yayınlara da ilgi göstermeye başlarlar.

Eskiden yalnız çocuklar için bir edebiyât yapılması düşünülmezdi. Büyükler için yazılan kitapları çocuklar da okurdu. Hattâ dünyâda çocuk edebiyâtının malı olan; Robinson Cruose, Gulliver’in Gezileri, Alis Hârikalar Diyârında gibi eserler bile aslında çocuklar için yazılmış değildi. Halk arasında anlatılan masallar da yalnız çocuklar düşünülerek ortaya konmamıştır.

Dünyâ edebiyâtında çocuklar için yazılmış eserlerde eskiden yalnız öğretici ve yetiştirici olması düşünülürdü. Bunların yanısıra eğlendiricilik18. yüzyıldan sonra dikkate alınmaya başlandı ve bu husûsa çocuk eserlerinde yer verildi.Tertiplenişi, resimleri ve eğlendiriciliği çocuklara göre olan ilk kitap John Newbery (1713-1767) tarafından yayınlandı.

Dünyâ edebiyâtında çocuklar için yazılmış meşhur kitaplar arasında Charles Perrault’un Geçmiş Günlerin Masalları, La Fontaine’nin Fablleri, Fénelon’un Telemak’ı, Grimm Kardeşlerin Çocuk ve Âile Masalları, Andersen’in Çocuklara Masallar’ı, Collodi’nin Pinokyo’su, Arapların Binbir Gece Masalları hatırlanabilir. Bunlara yukarıda sayılan ve çocuklar tarafından olağanüstü bir ilgi gösterilen Robinson Cruose, Gulliver’in Gezileri, Alis Hârikalar Diyârında eserlerini de ilâve etmek gerekir.

Dünyâ çocuk edebiyâtı yazarları arasında da yukarıdaki isimlerden başka; Charles Dickens, Charles Camb, Christoph Sehmid, Jules Verne, D. Defoe, J.Swift, L.Carroll, Rudvard Kipling, Comtesse de Ségur Mark Twain, Louisa May Alcott, Marcel Aymé’yi hatırlamak yerinde olur.

Türk çocuk edebiyâtı:Bizde çocuk edebiyâtının sınırları içine giren gerek halk, gerekse dîvân edebiyâtında eserler ve sayısız halk masalları vardır. Bunlar, Türk cemiyetinin çeşitli konulardaki anlayışlarını, değer hükümlerini ifâde eden eserlerdir. Meselâ, Karacaoğlan’ın “Dinle sana bir nasîhat edeyim” mısraı ile başlayan koşması, Nâbî’ Efendinin Hayriyye-i Nâbî’si, Vehbi’nin Lütfiye’si bunlardandır. Ayrıca Arapça ve Farsçadan çevrilmiş içlerinde bâzı didaktik (öğretici) hikâyeler ve fıkralar yer alan kitaplar (Tûtînâme, Kâbusnâme, Gülistân ve Bostan)uzun zaman okunmuştur.

Tanzimâttan sonraki yıllarda batı dünyâsından çocuk edebiyâtı eserleri tercüme edilmeye başlanmıştır. İlk defâ La Fontaine’den, Jules Verne’den kitaplar, Gulliver’in Gezileri gibi kitaplar çocuk edebiyâtımıza girmiştir. Daha sonraları telif çocuk eserleri de verilmeye başlanmıştır. Tevfik Fikret Şermin, İbrâhim Alâeddîn Gövse Çocuk Şiirleri, Fâruk Nâfız Çamlıbel Numaralar, Bir Demette Beş Çiçek, Yusuf Ziyâ Ortaç Kuş Cıvıltıları adlı şiir ve tiyatro kitapları yazmışlardır. Masal dalında ise Eflâtun Cem Güney Dertli Kaval, En Güzel Türk Masalları, Bir Varmış Bir Yokmuş, Evvel Zaman İçinde, Gökten Üç Elma Düştü gibi eserleriyle büyük bir başarı sağlamıştır. Ziyâ Gökalp, Ahmed Cevad Emre, Ömer Seyfeddin, Aka Gündüz, M. Fuad Köprülü gibi şâir ve yazarların yanısıra Orhan Seyfi Orhun, Enis Behiç Koryürek, Nihal Atsız, Enver Nâci Gökşen, Ceyhun Âtıf Kansu gibi edebiyâtçı ve yazarlar da çocuk edebiyâtı sâhasında çeşitli türlerde çalışmalar yaptılar ve eserler verdiler. Bu arada Kemâleddin Tuğcu, Abdullah Ziyâ Kozanoğlu, Yavuz Bahadıroğlu gibi yazarlar da çocuk romanları sâhasında son yıllarda başarılı oldular.

Çocuklar için ilk devamlı yayın İngiltere’de (1788) çıkarılmış, bunu Fransa ve diğer ülkelerdeki örnekleri tâkib etmiştir. Türkiye’de ilk çocuk yayını olarak Mümeyyiz Gazetesi’nin aynı adla yayınladığı haftalık nüshası gösterilir (1870). 1875’te Sadâkat Gazetesi, 1878-1922 arası Tercümân-ı Ahvâl Gazetesi çocuklar için haftalık ekler çıkardılar. 1880’de çocuklar için Bahçe Gazetesi çıkarıldı. Aynı yıllarda on beş günlük; Çocuklara Kırâat, Vâsıta-i Terakkî, Çocuklara Arkadaş dergileri yayınlandı.

İkinci Meşrûtiyete kadar İstanbul’da Çocuklara Tâlim, Çocuklara Mahsus Gazete, Çocuklara Rehber gibi gazeteler ve daha sonra da Tedrisât-ı İbtidâiye Mecmûası, Çocuk Bahçesi, Çocuk Duygusu, Çocuk Yurdu, Çocuk Dünyâsı, Çocuk Dostu gibi haftalık, on beş günlük, aylık dergiler çıkarıldı. 1923-43 arası yirmi yıl boyunca Türkiye’de çıkıp kapanmış olan çocuk-öğrenci-gençlik dergi ve gazetelerinin sayısı 90’a yakındır. Doğan Kardeş dergisi 1945 yılından îtibâren yayınlanmaya başlanmış, önce aylıkken 15 günlük ve sonra haftalık olmuş, günümüzde aylık olarak çıkmaktadır.

Çocuk yayınları, çocukların beden, zihin ve ruh sağlıkları bakımından çok çok önemlidir. Bu yayınların denetlenmesi gâyesiyle 1927 yılında “Küçükleri Muzır Neşriyâttan Koruma Kânunu” adıyla 1117 sayılı kânun çıkarılmıştır.

15 Kasım 1981 târihinde yayına başlayan Türkiye Gazetesi Çocuk Dergisi millî düşünce, ahlâk, örf ve âdetlere değer veren, taklitten, yapmacılıktan uzak, çağın yeniliklerine ve gelişmelere açık yayın politikası ile sâhasında büyük başarı sağlamıştır. Ülkemizin en çok satılan çocuk dergisi olan Türkiye Gazetesi Çocuk Dergisi de dâhil olmak üzere İstanbul’da bugün 30’dan fazla çocuk dergisi yayınlanmaktadır. Çeşitli gazeteler, bankalar, yayınevleri, kişiler ve kuruluşlar bu sâhada neşriyât yapmaktadırlar.