Tarih: Geçmişte yaşamış insan topluluklarının yaşayışlarını, birbirleri ile olan ilişkilerini (siyasi-sosyal kültürel-ekonomik),kültür ve medeniyetlerini yer ve zaman belirterek sebep-sonuç ilişkisi içerisinde inceleyen bir bilim dalıdır.
1. Tarihin Konusu:
Olay: İnsanları ilgilendiren siyasi, sosyal, ekonomik v.b. alanlarda olan ve ortaya çıkan her şeye denir.
- Olaylar kısa sürede anlık olarak olup biterler. Ör: Malazgirt savaşı kısa sürede olup bittiği için bir olaydır
Olgu: Zaman içinde uzun sürede oluşan durumlar, yani oluşum süreçleri gözlenebilen olaylara denir.
- Anadolu nun türk yurdu haline gelmesi uzun süre aldığı için olgudur.
- Tarihi olaylar incelenirken neden-sonuç ilişkisi, meydana gelen zaman, coğrafi mekan ve o dönemin şartları bilinmelidir.
2. Tarih biliminin yöntemi: Tarihi olayları araştıran bir tarihçi sırasıyla aşağıda ki yöntemleri uygular:
- Kaynak arama: önce olaylarla ilgili kaynak arar. Kaynak arama 2ye ayrılır:
- Ana kaynak (birinci el): olayın geçtiği döneme ait kaynaktır.
- İkinci el kaynak: ana kaynaktan yararlanılarak hazırlanan kaynaktır.
- Kaynaklar yazılı ve yazısız olarak 2 ya ayrılır:
- Yazılı kaynaklar: kitabeler, fermanlar, kanunlar, paralar, dergiler, gazateler, mühürler
- Yazısız kaynaklar: Ev, kaleler, tapınaklar, heykel, silah, eşya, destan, efsane, fıkra, atasözleri, örf ve adetler
- Verileri tasnif, tahlil ve tenkit etme:
- Tasnif: verilerin belli bir sistem içerisinde sınıflandırılması (zamana, mekana, konuya )
- Tahlil: bilgilerin doğrumu, yanlış mı olduğu kontrol edilir
- Tenkit: bilgilerin işe yarayıp yaramadığını, hangi bilgilerin kullanılacağı belirlenir.
- Terkip (sentez) yapma: Elde edilen veriler değerlendirilip tarih metoduna uygun olarak birleştirilmesine denir.
3. Tarihin tasnifi (sınıflandırılması):
- Zaman göre sınıflandırma : Orta çağ tarihi, 15.yy tarihi
- Mekana göre sınıflanfırma: Türkiye tarihi, Avrupa tarihi
- Konuya göre sınıflandırma: Tıp tarihi, sanat tarihi
- Tarihi zamana, mekana ve konuya göre sınıflandırma nedeni öğrenme ,öğretme ve araştırmayı kolaylaştırmaktır.
Tarihe yardımcı olan bilimler:
- Paleografya: Eski yazı çeşit ve türlerini inceler
- Coğrafya: Yer bilimidir. Özelikle beşeri coğrafya ve ekonomik coğrafya tarihin en büyük yardımcılarıdır.
- Kronoloji (Takvim Bilgisi) : Olayların zamanını bildirerek sıralamasını yapar.
- Arkeoloji: Kazı bilimidir.
- Nümizmatik (Meskûkat): Eski paraları inceleyen bilim dalıdır.
- Epigrafya (Epigrafi) : Anıtlar, kitabeler ve tabletleri inceler
- Filoloji (Dil Bilimi): Tarihe kaynakları dil açısından inceler ve yorumlar.
- Diplomatik (Diplomasi) : Devletlerarası yazışmaları, formları, kanunları inceler
- Antropoloji: İnsan ırk yapısını inceler.
- Etnoloji (Etnografya) : Toplumların geleneklerini inceler
- Sosyoloji: Toplumlar arasındaki ilişkileri ve toplumsal olayların meydana gelişinde, insanların etkisini inceler
- İktisat: Ekonomi bilimidir.
- Psikoloji: Tarihi kişilerin psikolojisiyle, olayların meydana gelmesi arasındaki bağlantıyı inceler.
Zaman ve takvim:
- Tarihte ilk takvimi Sümerler kullanmıştır.
- Ülkemizde 1926 yılından itibaren miladi takvim kullanılmıştır.
Türklerin kullandıkları takvimler:
1. 12 hayvanlı türk takvimi: Türklerin islamiyetten önce kullandıkları en eski takvimdir. Güneş yılını esas alır. Bu takvimde her yıl bir hayvan adı ile anılırdı.
2. Celali takvim: Büyük Selçuklular zamanında Melikşah tarafından hazırlatılan bu takvim güneş yılını esas alır.
3. Hicri takvim: ay yılını esas alır. Peygamber efendimizin Mekke den Medine ya hicret ettiği 622 yılını alır. Ramazan, kurban gibi dini günler bu takvime göre ayarlanır.
4. Rumi takvim: Osmanlı devletinde mali işlerde kullanılmak üzere 19.yy yürürlüğe girmiş güneş yılını esas alır.
5. Miladi takvim: milat doğum demektir. Hz. İsa nın doğumu başlangıç kabul edilir. Dünyanın güneş etrafında bir defa dönüşü esas alınır.
ÜNİTE 2
1. Türkiye’nin Tarih Öncesi Devirlerini Aydınlatan Merkezler:
Anadolu: Küçük asya: ilk çağlardan itibaren Romalılar tarafından çok kullanılan (güneşin doğduğu yer) anlamına gelen Anatolia denirdi.
- Türkiye topraklarında: Hititler, Frigler, İyonlar, Urartular, Persler, Makedonyalılar, Romalılar ve Bizanslılar devlet kurmuş ve uygarlıklar oluşturmuşlardır
Anadolu tarih boyunca bir çok göç ve istilaya uğramıştır. Nedeni
- Üç tarafının denizlerle çevrili oluşu
- Avrupa ve Afrika arasında deniz ve karadan kolayca bağlantı kurulması
- Olumlu iklim şartları, verimli topraklar, bol su kaynaklarına sahip olması
Yazı ile ilgili önemli bilgiler, tarih yazı ile başlar:
- Toplumlar ilk olarak resim yazısını kullanmışlardır
- İlk yazıyı Sümerler bulmuştur (çivi yazısı)
- Bugün kullandığımız alfabeyi ilk olarak Fenikeliler kullanmış, onlardan Yunanlılar ve Romalılar alarak geliştirmiş ve Latin alfabesi ortaya çıkmıştır.
- Yazı Anadolu ya ilk olarak Asurlular tarafından Tunç devrinde getirilmiştir.
- Tarihin ilk yazılı eserleri Göktürk (ORHUN) kitabeleridir.
Çağların başlangıç ve bitiş tarihleri:
- İlk çağ: Yazının bulunmasıyla (M.Ö 3500) başlar,375 kavimler göçüne kadar sürer.
- Orta çağ: 375 kavimler göçünden başlar, 1453 İstanbul’un fethine kadar sürer.
- Yeni çağ: 1453 İstanbul fethinden başlar, 1789 Fransız ihtilalına kadar sürer
- Yakın çağ: 1789 Fransız ihtilalından başlar, günümüze kadar sürer
Tarih öncesi devirlerde Anadolu:
Ülkemizin tarihi yontma taş devrine kadar uzanır
En önemli yerleşim yerleri:
- Antalya : Beldibi, Karain mağaraları
- Diyarbakır: Çayönü
- Çanakkale: Truva
- Konya: Çatalhöyük
- Burdur: Hacılar
- Yozgat: Alişar
- Çorum: Alacahöyük
Tarih öncesi devirler (Prehistorik) :
İnsanların var oluşundan yazının icadına kadar olan devirdir. Tarih öncesi devirlerin ayrılmasın da, kullanılan araç ve gereçlerin niteliğine bakılmıştır.
1. Taş devri:
a. Eski taş Kabataş (paleolotik) devri (M.Ö 60.000-10.000) :
- İnsanlık tarihinin en uzun dönemini kapsar.
- Henüz alet yoktu.
- Sivri cisimler kullanılır, çeşitli taş aletler, el baltaları kemikten oltalar bulunmuştur.
- En önemli Anadolu merkezi: Antalya da ki Karain, Beldibi ve Belbaşı
b. Orta taş (yontma taş) devri (M.Ö 10.000-8.000):
- İnsanlık tarihinin toplayıcılık ve hayvancılıktan üretim ekonomisine geçiş dönemidir.
- Yerleşim merkezi: Antalya – Beldibi, Ankara – Macunçay, Göller bölgesinde Baradiz, Samsun – Tekkeköy
c. Yeni taş (cilalı taş) devri (neolitik) (M.Ö 8.000-5.500):
- Tarım faaliyetlerine başlanmış
- Yerleşik hayata geçilerek köyler kurulmuş
- İlk üretimle ticaret yapılmaya başlanmış
- Hayvanlar evcilleştirilmiş
- Yerleşim merkezleri: Diyarbakır – Çayönü, Gaziantep – Sakçagözü, Konya – Çatalhöyük
İnsanlık tarihinin ilk yerleşim yeri olarak Konya – Çatalhöyük kabul edilir
İlk üretim yeri de Diyarbakır – Çayönü kabul edilir
2. Kalkolitik (taş-bakır) devri: (M.Ö 5.500-2.500):
- Yeni taş devri ile maden devri arasında geçiş dönemini teşkil eder
- Dini inanışlar gelişmiş ve tanrılar edinilmeye başlanılmıştır.
- Madenler eritilerek kullanılmış
- Taş devrinin sonlarına doru maden keşfedilmiştir.
- İlk kullanılan maden bakırdır
- Yerleşim merkezleri: Çanakkale – Truva, Burdur – Hacılar, Yozgat – Alişar, Çorum–Alacahöyük, Van- Tilkitepe
- Truva da altın ve gümüşten süs eşyaları, Alacahöyük te 13 prens mezarı heykeli bulunmuştur.
3. Tunç devri: (M.Ö 2.500- 1.200)
- Tarih çağlarına geçiş devridir
- Site denilen ilk yönetim örgütleri (devlet) oluşturulmuş, ticaret geliştirilmiştir.
- Yazı Asurlu tüccarlar tarafından Türkiye ye getirilmiştir.
Anadolu daki ilk yazılı belgeler Kayseri yakınlarında ki Kültepe de bulunmuştur.
- Önemli merkezler: Çanakkale – hisarlık höyükü, Konya – Alacahöyük, Erzurum – Karuz-Pakır ve Güzelova höyükleri, Ankara – Ahlatlıbel höyükü, Kayseri – Kültepe ve Boğazkale de bulunan Hititlere ait Aslanlı Kapı.
M.Ö 2.000 den M.Ö 6.yy la kadar Türkiye
- Kurulan Uygarlıklar: Hititler, Frigler, Lidyalılar, İyonlar, Urartular
1. Hititler: (M.Ö 3000-700)
- Hattiler den sonra Hititler Anadolu ya egemen olmuşlardır
- Kafkaslardan geldikleri tahmin edilir
- Hititlerin kurucusu Hattuşili (Labarna) dır.
- Kızılırmak çevresinde kurulmuştur.
- Başşehri Hattuşaş (Boğazköy) dür
- Feodoral devlettir. (ülke prensler tarafından yönetilirdi)
3 bölümde incelenir
Eski devlet: (M.Ö 1.800-1.400)
- 19 kral başa geçmiştir
- Başkenti Hattuşaş tır.
- Bu dönemde Kargamış ve Urfa alınmıştır.
- Babil ele geçirilmiş ve Mezopotamya uygarlığından etkilenilmiştir
Yeni devlet M.Ö 1.400-1.200)
- Anadolu krallıkları ele geçirilmiş
- Kuzey Suriye hakimiyeti için Mısırla Kadeş Savaşı (M.Ö 1296-1280) Savaşın sonunda Kadeş antlaşması
İmzalandı. Kadeş tarihte bilinen ilk antlaşmadır.
- Ege göçleri sonunda yıkılmıştı
Geç Hitit devleti (M.Ö 1.200-700) Bu devletler Asurlara bağlandı, daha sonra Pers hakimiyetine girdi.
Hititler hakkında:
- Hititler de asillerden oluşan PANKUŞ denilen bir meclis vardı. Kralın yetkisini kısıtlıyordu.
- Kraldan sonra en yetkili TAVANNA denilen Kraliçeydi.
- Kralların hayatlarını anlatan ANAL adında yıllıklar hazırlanırdı. Bu yazılar tarafsız olduğu için tarih yazıcılığını başlatmıştır
- Kayaları düzleştirerek tanrı kabartmaları yapmışlar. İvriz ve Yazılı kaya Hititlere aittir.
- M.Ö 700 de Asurlular tarafından yıkılmıştır.
2. Frigyalılar (Frigler): (M.Ö 800-676)
- Frigya Anadolu nun geniş bir kısmının M.Ö 1000 yıllarında ki adıdır.
- Boğazlar yoluyla Anadolu ya gelmişlerdir.
- M.Ö 800 de Orta Anadolu da (Sakarya nehri merkez olarak, Kızılırmağa kadar) devlet kurmuşlardır
- Kurucusu Gordios, başkenti Gordion dur.
- Kral Midas döneminde Orta ve güney doğuya egemen oldular.
- 700 de Lidyalıların egemenliğine girmişlerdir
- Kimmerler bu uygarlığa son vermişlerdir M.Ö 676
Frigler hakkında:
- En büyük tanrıları KİBELE dir
- Dokumacılıkta ileri gitmişlerdir. TAPETES denilen halı ve kilimiyle ünlüdür.
- Başta kral bulunurdu ve çok tanrılı dinleri vardı
- Tarım ve hayvancılık başlıca geçim kaynaklarıdır.
- Sabanı kırana ölüm cezası verilmiştir.
- At ve katırlarıyla ünlüdür.
- Fenike alfabesi kullanmışlardır.
- Ticaret kervanlarından vergi alınırdı
- İlk hayvan ölülerini (FABL) meydana getiren Frigyalılar olduğu sanılır.
3. Lidyalılar (M.Ö 687-546)
- Bugünkü Gediz ve Küçük menderes ırmakları arasında ki bölgeye Lidya deniliyordu
- Başkenti Efes yakınlarındaki SARDES (Sard) dır.
- Kral Giges zamanın da devlet kurulmuştur
- Sınırlar Kızılırmağa kadar genişletildi
- Persler M.Ö 546 da bu devlete son vermiştir
- Yıkılmasının sebebi: Orduları çeşitli kavimlerden oluşan ücretli askerlerdi.
Lidyalılar hakkında:
- Tarihte bilinen ilk madeni parayı ilk kez kullanan Lidyalılar dır
- Ticarette gelişmişler, Mısır, İskit, Asur, Yunan şehirleriyle ticaret yapmışlarıdır. Tüccarların malları devlet güvencesine alınmıştır
- Efesten başlayıp Mezopotamya da ki Ninova ya kadar uzanan KRAL YOLU nun açılmasında etkili olmuşlardır.
(Ninova – Sard – Efes arasında) yol güvenliğini sağlamışlardır
- Altın ve mücevher işlemeciliği, dokumacılıkla uğraşmışlardır
- Çok tanrılı dinleri vardır
- Fenike alfabesi kullanmışlardır
4. İyonlular:
- İzmir ile Büyük menderes nehirleri arasında kalan bölgeye İyonya denirdi
- M.Ö 700 de Yunanistan dan göç eden Akalar İyonlar adında Batı Anadolu da şehir kurmuşlardır.
- En önemlileri Efes, Milet, Foça ve İzmir dir.
- M.Ö 7.yy da Lidyalıların egemenliğine girmiş daha sonra Pers imparatorluğuna bağlanmıştır.
İyonlar hakkında:
- Efesteki ARTEMİS tapınağı İyonlulara aittir
- Bilim ve sanatta gelişmişler
- Matematikte Tales ve Pisagor, Tarihte Heredot, Tıpta Hipograt, Felsefede Diojen önemli bilim adamlarıdır.
- Pisagor dünyanın yuvarlaklığını keşvetmiştir
- Tales güneş tutulmasını hesaplayıp ana maddenin su olduğunu ileri sürmüştür
- Aksimenes her şeyin havadan meydana geldiğini söylemiştir
- Edebiyatta ki en önemli eserleri Homeros’un İlayda ve Odesa destanıdır.
- Yunanistan’a etki etmişler, Fenike alfabesi kullanmışlardır.
5. Urartular (M.Ö 900-600)
- Asya kökenli Hurriler tarafından M.Ö 9.yy Van gölü ve çevresinde kurulmuşlardır.
- Başşehri TUŞPA(Van) dır, kurucusu I.Sardur’dur.
- 200 yıl Anadolu ya hakim oldular
- Kimmer ve Saka saldırılarıyla sarsıldılar
- MÖ 600’de Medler Urartu hakimiyetine son verdiler.
Urartular hakkında:
- Çok tanrılı dinleri vardı. Kral ülkeyi savaş tanrısı HALDİ adına yönetirdi.
- Madencilik ve işletmesinde ilerlemişlerdir
- Kaleler ve su kanallarıyla ünlüdür. (Toprakkale, Çavuştepe, Patnos ve Kayalıdere Kaleleri)
- Ahirette öldükten sonra dirilmeye inanırlardı.
- Asur çivi yazısını kullanmışlardır.
NOT:
- Yazıyı ilk kullanan Sümerlerle tarih çağları başlamış oldu
- Mezopotamya ya yazı sayesinde Gılgamış Destanı, Tufan Hikayesi, Yaradılış Manzumesi aittir
- Yunanistan edebiyatında ilk edebi tür İlliada ve Odesa’dır. (Truva savaşlarını konu alır)
- İlk yıldız listesini Mısırlılar yapmıştır. Mısırlılar matematik, tıp astronomi ve geometride gelişmişlerdir
- Mezopotamya: uzunluk, hacim, alan ve ağırlık ölçüleri hesaplamış, çarpma ve bölmeyi bulmuştur
- İlk kubbe ve kemer tekniği Sümerler tarafından Ziggurat tapınağın da kullanılmıştır
- İbranilerin en önemli eseri Hz. Süleyman Mabedi’dir. Babil hükümdarı yıkmıştır
ÜNİTE 3
Türk adının anlamı:
- Kaşgarlı Mahmut Divan-ı Lügatı Türkte : Olgunluk çağı demiştir
- A.Wamberi: Türemek fiilinden geldiğini söylemiştir
- G.Durfer: Devlete bağlı halk demiştir
- Ziya Gökalp: Töreli kanun, Nizam sahibi demiştir
- Türklerin anayurdu Orta Asya (Türkmenistan)dır. İlk anayurt Ural-Altay dağları ve hazar denizi arasında kalan bölgedir.
Türklerin göç nedenleri:
- Kuraklık, iklim şartları, nüfusun artması, tarım alanlarının azalması, hayvan hastalıkları, Türk boylarının birbirleriyle mücadelesi, kavimlerin baskıları, yeni yurt edinmek gibi sebeplerdir
- Atı ilk evcilleştiren Türklerdir.
İlk Türk Devletleri:
1. Büyük Hun Devleti (Asya Hun Devleti) M.Ö 220-M.S 216
- 4 asırlık devlettir.
- Tarihte bilinen ilk Türk devletidir
- İlk hükümdar Teoman’dır. Teoman’dan sonra oğlu Metehan geçmiştir
- En güçlü dönemi Metehan dönemidir. En geniş sınırlarına ulaşmışlardır.
- Metehan ilk düzenli ordunun temelini atmış ve onluk sistemi geliştirmiştir (10-100-1000 gibi)
- Çinliler Türk akınlarına karşı koymak için kale ve kuleler birleştirilip Çin Seddi ni yapmışlardır
- Çinlilerle yapılan antlaşma orta asyada bilinen ilk yazılı antlaşmadır
- Çinliler Türklerin en büyük düşmanıydı. İpek yolunu ele geçirmek için savaşlarda üstünlük sağlayamayan Çinliler Türkleri içeriden yıkmak istemişlerdir.
- Yıkmak için: Çin prensesleri Türk hakanlarıyla evlendirilmiş, casus hizmetkarlar saraya sokulmuştur. Sürekli hediyeler yollanarak ekonomik destek verilmiş, daha sonra ekonomik destek kesilmiş ve türk beylerini birbirlerine kırdırıp Türk devletini parçalamışlardır.
2. Kavimler Göçü: 375
- Çiçiye bağlı Batı Hunları Çinin ve Doğu Hunlarının baskısıyla Aral Gölü civarına göç etmişlerdir. Barbar kavimlerin yer değişmesine ve Avrupanın etkin yapısının değişmesine neden olan bu büyük olaya kavimler göçü denir.
Sonuçları:
- Roma imparatorluğu ikiye ayrılmıştır (395).
- Avrupanın etkin yapısı değişmiştir
- Türkler Avrupa da Batı Hun Devletini kumuşlarıdır.
- Çeşitli kavimlerin kaynaşmasından dolayı İspanyollar ve İngilizler gibi milletler ortaya çıkmıştır
- Fransa, İngiltere ve ispanya gibi devletlerin temelleri atılmıştır
- İlk çağ kapanıp Orta çağ başlamıştır
3. Avrupa Hun Devleti
- Macaristan da kurulmuştur
- Balamir öldükten sonra oğlu Uldiz dış politikayı belirlemiştir
- Hunların düşmanı Germen kavmiyle savaşan Batı roma ile iyi geçinmiş, doğu romayı ise baskı altına almıştır
- Uldiz güneşin battığı yere kadar her yeri zapt ederim diyerek Bizans elçisine meydan okumuştur
Attila Dönemi: (434-453)
- Avrupa Hun Devleti en güçlü dönemini yaşamıştır
- Bizans üzerine Balkan seferleri düzenlenmiş, Bizansı Margos ve Anatolyus antlaşmaları ile ağır vergilere bağlamıştır.
4. Göktürk devleti:
- Milli adımızla kurulan ilk Türk devletidir
- Kurucusu Bumin Kağan’dır
- 552 de merkezi Ötügen olan Göktürk devleti kurulmuştur
- Yagbu: ilk türk devletlerinde Kağandan sonra gelen üst düzeyde ki yöneticidir.
- Şad: Yagbudan sonra gelen unvan
- Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti Uygurlardır.
- NOT:
- Eski Türklerde dini terimler:
- Mezar: kurgan
- Cenaze töreni: Yuğ
- Taştan heykel: Balbal
- Fikir adamlarına: Tayanç, keneşçi
- Müzik aleti: Kapuz
- Uygur ressamları: Bedizçi
- Sosyal Hayat: Pederi aileydi (baba, eş, çocuklar). Kız evi oğlan evinden KALING alırdı
- Göktürklerin yazılı olarak bırakmış oldukları eser Orhun Kitabeleri’dir
- Mezopotamya’da SİTE adı verilen şehir devletleri vardı.
- Yunanistan’da POLİS (şehir Devleti) ayrı bir devletti.
- Mısır’daki şehir devletlerine NOM adı verilirdi
0 Yanıt
1468 Gösterim