Konu: 4.Sınıf Dil Bilgisi Konuları

[Uyanan Gençlik]

CÜMLE         

         Acılarımızı,  sevinçlerimizi, çeşitli duygu ve düşüncelerimizi cümlelerle anlatırız. Birtakım sözcükleri söylemek veya yazmak, dilek ve isteklerimizi anlatmaya yetmez. Bunları anlatabilmek için çeşitli biçimlerde ve uzunluklarda cümleler kurmamız gerekir.

         Cümle sözcüklerden meydana gelir. Sözcükler cümle içinde anlam kazanır. Edirne demek, bayrak demek, anlamak demek yetmez. Bu sözcüklere anlam kazandırabilmek için, onları cümle haline getirmek gerekir. Öyleyse, bir amacı tam olarak anlatabilmek için bu söz-cükler birtakım kurallara göre sıralanmalıdır.


 Çokları onu çok seviyor.  söz dizisi bir duyguyu;

 Anlattıklarını çok tatlı anlatıyor.  söz dizisi bir düşünceyi;

 Ellerini üstüne sürme.  söz dizisi bir isteği;

 Arkadaşlarım Ankara'ya gidecekler. Söz dizisi de bir haberi tam olarak bildiriyor.
Bu söz dizileri birer cümledir.
           

( . ) NOKTA İŞARETİNİN KULLANILDIĞI YERLER


Çoban, keçilerini otlağa götürmüş. Çalışıyorum.

Prof. Dr. İlhan YENER

P.T.T.
T.C.D.D.
S.S.K.

30.09.1997    

23. 04.1920

Saat 18.30

22.836.564,58

1. (birinci), 2. ( ikinci), 5. (beşinci), 8. ( sekizinci)

You are not allowed to view links. Register or Login

[Uyanan Gençlik]

CÜMLENİN ÖĞELERİ:

Bir duyguyu, bir düşünceyi, bir isteği ya da haberi; kısaca, bir amacı tam olarak anlatan söz dizilerine cümle denir.

Bir cümlede iki temel öğe vardır. Bunlar, yüklem ve öznedir.


CÜMLENİN TEMEL ÖĞELERİ

YÜKLEM
                       
Yapılan bir işi, hareketi; meydana gelen bir oluşu bildiren sözcükler, cümlede yüklem olur.
- Çoban, keçilerini dağa götürmüş.
- Yaban keçileri dağı bulunca dağılıp kaçıvermiş.
- Sen, her zaman arkadaşını görünce gülersin.
   
ÖZNE
     
Bir iş, bir hareket, bir oluş, bir varlık olmadan meydana gelebilir mi?

ÖRNEKLERİ İNCELEYİNİZ.

Çoban, keçileri dağa götürmüş.( Bu cümlede, götürme  işini yapan kimdir?  ............................................ ..)
Yaban keçileri dağı bulunca, dağılıp kaçıvermiş. ( Kaçma hareketini gerçekleştiren  .......................................)
Sen, her zaman arkadaşını görünce gülersin.( Gülme durumu kimin tarafından yapılıyor? ...............................)
Ertesi gün bir fırtına çıkmış. (Çıkma eylemini gerçekleştiren     .........................................................................)
                 
Bu örneklerde olduğu gibi, cümlede yüklemin gösterdiği işi yapan varlığa özne denir.

Cümlede özneyi bulabilmek için yükleme kim, kimler? Ne, neler? soruları sorulur.
Alınan cevap öznedir.
                                           
 Not: Bazı cümlelerde özne söylenmez, buna gizli özne denir.

Özne ile yüklem cümlenin temel öğeleridir. Bunlar olmadan cümle kurulamaz.


Cümle Oluşturma Oyunu: You are not allowed to view links. Register or Login

[Uyanan Gençlik]

CÜMLENİN YARDIMCI ÖĞELERİ

TÜMLEÇLER
     
Tümleç sözcüğünün sözlük anlamı tümleyen,tamamlayan demektir.

Cümlede ise yüklemin anlamını türlü yönlerden belirleyen, anlamını daha belirginleştiren öğelere denir.

Tümleç çeşitleri: Nesne, dolaylı tümleç, zarf (belirteç) tümleci.


NESNE (DÜZ TÜMLEÇ)
       
Aşağıdaki cümlelerin özne ve yüklemlerini bulunuz.

Babası Mehmet'i götürdü.         
Arkadaşımdan kitap aldım.         
Uzakta, ta ötelerde ağaç kümeleri gördüler.

Bu cümlelerde öznenin yaptığı işten başka varlıklar etkileniyor mu?
Cümlelerin üzerinde gösteriniz.

Nesneler, yapılarına göre iki türlüdür: Belirtisiz nesne, belirtili nesne.

BELİRTİSİZ NESNE   
       
Yalın durumdaki nesnedir. Belirtisiz nesne hiç bir zaman durum takısı almaz ve anlam bakımından belirsiz bir varlığı ya da niteliği gösterir. Belirtisiz nesneyi bulabilmek için yükleme ne ?, neler ? soruları sorulur.
       
Aşağıdaki cümlelerde yüklem, özne ve belirtisiz nesneyi bulunuz.

Bana mektup göndermiş.           
Kitaplar, defterler, kalemler getirdi.               
Derme çatma evler yaptılar.


BELİRTİLİ NESNE

-i durum takısı almış olan nesnedir. Belirtili nesne, anlam bakımından, belirli bir varlığı ya da niteliği gösterir.
Belirtili nesneyi bulmak için, yükleme kimi?,kimleri? Ya da neyi?, neleri? Soruları sorulur.

Bugün arkadaşımı gördüm.       
Kardeşlerimi severim.           
Defterimi unuttum.           
Kitaplarını bana ver.

DOLAYLI TÜMLEÇ         

Ahmet bugün okula geldi.
O, kitaplarını bana verdi. 
Mehmet pencereye bakıyordu.   
Arkadaşım eve gitti.

Bu cümlelerde gelme, verme, bakma, gitme eylemlerinin yöneldiği tarafları belirleyen sözcükler hangileridir?
Bahçede koşuyordu.       
Ödevlerini evde yapar.         
Üç yılda mezun oldu. 
Sınıfta oturuyordu.

Bu cümlelerde eylemin yapılma yerini, yapılma sınırını hangi sözcükler bildiriyor?
Evden o halde çıktım.               
Fırtınadan ürperir.                   
Babam işten geldi.

Eylemin çıkış noktasını, başlangıcını bildiren sözcükler hangileridir?

Adların -e, -de, -den durum takılarını alarak yüklemin anlamını yönelme (yön), kalma (yer), çıkma(başlangıç) ilgi-leriyle tamamlayan cümle öğelerine dolaylı tümleç denir.
   
Cümle içinde dolaylı tümleci ararken yükleme,
Nereye?, Nerede?, Nereden?,Kime?,Kimde?, Kimden?
soru-ları sorulur.


ZARF TÜMLECİ (BELİRTEÇ TÜMLECİ)

Aşağıdaki cümleleri, karşılarındaki sorulara cevap olabilecek sözcük veya sözcük gruplarıyla tamamlayınız.
Ben .................... ders çalıştım.       (Ne zaman?)             

Arabayı ....................  kullanıyorsun.     (Nasıl?)

Bugün ............ gezdim.                (Ne kadar?)                   

Adam .......................... yürüdü.             (Nasıl?)

Vermiş olduğunuz cevaplar yüklemin anlamını hangi yönlerden tamamlamaktadır?

O halde yüklemin anlamını tamamlayan cümle öğesine zarf tümleci denir.


EDAT (İLGEÇ)TÜMLECİ

Yükleme sorulan Niçin?, Ne gibi?, Ne ile?........vb sorularına cevap veren tümleçtir.

Anlamadığı için tekrar sordu. (Niçin sordu?)                       

Adam arabayla geldi. (Ne ile geldi?)       

Yüzü ölü gibi olmuştu. (Ne gibi olmuştu?)                 

Eve doğru gidiyordu. (Nereye doğru gidiyordu?)               

[Uyanan Gençlik]

SÖZCÜK (KELİME), HECE, HARF, ALFABE

SÖZCÜK:

Aşağıdaki sözcüklerin anlamlarını karşılarına yazınız ve bu sözcükleri birer cümlede kullanınız.

Okul          : ...

Öğretmen  : ...

Öğrenci     : ...

Fakat         : ...

Ve             : ...
   

Nasıl bir sonuca ulaştınız?
Demek ki kendi başına anlam taşıyan veya cümle içinde bir anlam kazanan birim.


HECE:

Okullar, şimdi, ardındakiler sözcüklerini yavaş yavaş söyleyiniz.
Bu sözcükleri bir defada söylenebiliyor mu-yuz?
Her sözcükte ağzımız kaç kez hareket ediyor?
o-kul-lar,           
şim-di,             
ar-dın-da-ki-ler

O halde Hece: ağızdan bir çırpıda çıkan bütün seslere hece denir.
Bu sesler anlamlı ve ya anlamsız olabilir. Örneğin; ab, ac, ad, ba, be, bi, ca, ce, ci gibi v.s çoğaltılabilir.

Aşağıdaki her sözcüğü hecelere ayırınız.
Bu hecelerin nasıl oluştuklarını inceleyiniz.
                             
Oku, aslan, üsttekiler yurttaş,bilimsel

Bir sesten oluşanlar                                                           :
Sessiz + sesli biçiminde iki sesten oluşanlar                     :
Sesli   + sessiz biçiminde iki sesten oluşanlar                   :
Sessiz + sesli + sessiz biçiminde üç sesten oluşanlar        :
Sesli + iki sessiz biçiminde üç sesten oluşanlar                :
Sessiz + sesli + iki sessiz biçiminde dört sesten oluşanlar :
En kısa ve en uzun hece kaç sesten meydana geliyor?

Ünlü (sesli) harf olmadan hece kurulabilir mi?

Ünlü harfler olmadan hece kurulamaz.


SES

Ciğerlerden gelen hava, ses yolunda birtakım engellere (ses kirişi, dil, diş, damak..vb) çarparak çıkar Bu hava, çarptığı engellerde bir titreşim meydana getirir. İşte bu titreşim sonucu ses oluşur.


HARF

     Sesler kalıcı değildir. Bunlar söylendikten bir süre sonra unutulup gider. Bunun bilincine varan insanoğlu, söy-lediklerinin kalıcı olması için her sese bir işaret bulmuştur. İşte seslerin bu işaretlerine harf denir.
     Türkçe sözcükleri, heceleri söyleyebilmek için yirmi dokuz ses yeterli görülmüş ve bu yirmi dokuz sese karşılık yirmi dokuz tane de harf belirlenmiştir.

Bu harflerin hepsine birden alfabe adı verilir.
Türkler, bugüne kadar, sırasıyla GÖKTÜRK, UYGUR, ARAP alfabelerini kullanmışlardır.

Atatürk, Arap harfleriyle okuyup yazmanın zorluğunu gördüğü için,
Batılıların da kullandığı Lâtin harflerinden meydana gelen bugün kullandığımız alfabenin kabul edilmesini sağlamıştır.

Biz, 1928 yılından beri, bu alfabeyi kullanıyoruz.

[Uyanan Gençlik]

SÖZCÜKLERİN ANLAM ÖZELLİKLERİ

Sözcük nedir?

Aşağıdaki sözcükleri duyduğunuzda aklınıza gelen ilk anlamı karşılarına yazınız.

Göz: .........................................................
Burun: ......................................................
Baş: ......................................................... 
El      : .....................................................
   

Her sözcük, başlangıçta bir şeyi, bir anlamı belirtmek için meydana getirilmiştir.
Her sözcüğün başlangıçta-ki bu anlamına temel anlamı veya ilk anlamı denir.

Bu sözcüklerin bu anlamlarının dışında başka anlamları da var mı?
Bulabildiğiniz anlamları sözcüklerin karşılarına yazınız ve o anlamlarıyla birer cümlede kullanınız.

Göz    :.............................................................................

Burun : ............................................................................

El       : .............................................................................

Baş     : ............................................................................

Sözcüğün anlamını çoğaltmak, ona yeni anlamları belirtme görevi yüklemek demektir. Böyle birden çok anlamı belirten sözcüklere çokanlamlı sözcükler denir.


SESTEŞ (EŞŞESLİ) SÖZCÜKLER

   
Aşağıdaki cümlelerde koyu harflerle yazılmış olan sözcüklerin anlamlarını karşılarına yazınız. Bu sözcükleri kökle-ri, anlamları, yazılış ve okunuşları yönünden inceleyiniz.

Bayrağımızın iki renginden biri aldır.

Bir kitap aldır.                                   

Bir yerin kesildiği zaman kanar.   
   
O duyduğu her şeye kanar.           

Gül, gülünce yüzünde güller açar.       

Demli bir çay içelim.           
               
Çayı görmeden paçaları sıvama.         

Ata sporunda ata binmek önemlidir.   

Yazılışları ve okunuşları aynı ancak anlamları farklı olan sözcüklere Sesteş(eşsesli) sözcükler denir.

Geniş Bilgi için You are not allowed to view links. Register or Login


EŞANLAMLI (ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER


Söylev, atılış, bahtiyar, mesut, gücenmek, siyah, küsmek, kırılmak, fena, heyecan Bu sözcüklerden aşağıdaki sözcüklerle aynı anlamda olan sözcükleri bulup aşağıdaki sözcüklerin karşılarına yazınız.

Kötü:......................
kara :.....................
mutlu :...................
coşku :....................
nutuk:....................
.hamle:..................
darılmak:...............
   
Bu sözcüklerin yazılış ve okunuşları aynı mı?

O Halde Eşanlamlı Sözcükler:
Yazılışları ve okunuşları farklı olmasına rağmen aynı anlamı karşılayan sözcüklerdir.


Geniş Bilgi için You are not allowed to view links. Register or Login