1. Nasların lafız, mâna ve bilinçli boşluklarında var olan
şer‘î-amelî hükümleri ortaya çıkarmaya yönelik beşerî
çabayı ifade eden kavram hangisidir?
A) Nas
B) Istıshâb
C) İctihad
D) İcmâ
E) Hüküm
Çözüm: Nasların sayıca sınırlı, hukuki ihtiyaç ve
sorunların sınırsız denilebilecek sayı ve çeşitlilikte olması,
bu sınırlı nasların, sınırsız ve çok çeşitli hayat olaylarına
nasıl yetişeceği, bu naslarda çözümü açıkça yer almayan
problemlerin nasıl çözüleceği sorusunu gündeme
getirmiştir. İşte ictihad, sınırlı nasların sınırsız hayat
olaylarına nasıl yeterli olacağı sorusunun cevabı olarak
ortaya çıkmıştır. İctihad, nasların lafız, mâna ve bilinçli
boşluklarında var olan şer‘î-amelî hükümleri ortaya
çıkarmaya yönelik beşerî çabayı ifade eder ve bu işlevi
itibariyle aklı temsil eder. Doğru cevap C'dir.
2. I. Mutlak müntesip müctehid
II. Mesâilde müctehid
III. Mukallid
IV. Ashâbü’l-vücûh
V. Mezhebi öğrenip nakletmek ve anlamakla meşgul
olan kişi
Çoğu Şâfiî ve Hanbeli usulcünün katıldığı anlayışa
göre hangileri mukayyed, müntesib müctehit
kapsamında yer alan müctehitlerdendir?
A) I ve II
B) III ve IV
C) IV ve V
D) III, IV ve V
E) I, IV ve V
Çözüm: Çoğu Şâfiî ve Hanbeli usulcünün katıldığı
anlayışa göre mukayyed, müntesib müctehit kapsamında
yer alan müctehitler ise şu şekilde sıralanır: Hüküm ve
delilde mezhep imamını taklid etmeyip sadece ictihad ve
fetvâ hususunda onun metodunu izleyen ve onun
mezhebine davet eden mutlak müntesip müctehid.
İmamının usulünü ve kurallarını aşmaksızın müstakil
olarak delili takrir edebilen, tahrîc ve istinbata muktedir
olan ashâbü’l-vücûh müctehid. Vücûh sahiplerinin
seviyesine ulaşamamış, bununla birlikte fakîhü’n-nefs
olan, imamın mezhebine vâkıf, delilleri tanıyan, delilleri
ortaya koyup destekleyebilen müctehid. Mezhebi öğrenip
nakletmek ve anlamakla meşgul olan kişi. Hanefîler
tarafından yapılan ilk ve bilinen tek derecelendirme
mutlak müctehid, mezhepte müctehid, mesâilde müctehid,
ashâbü’ t-tahrîc, ashâbü’ t-tercîh, ashâbü’ t-temyîz ve
mukallid şeklindedir. Doğru cevap E’dir.
3. “Şahsî akıl yürütme” anlamında re’ y içtihadının
temellendirilmesinde ne kullanılmıştır?
A) Sahabe sözleri
B) Muaz hadisi
C) Medine halkının yaşamından örnekler
D) Fıkıh ekolleri
E) Ayetler
Çözüm: Anlam potansiyeli güçlü olsa bile naslar
tamamlanmış sınırlı açıklamalardan ibaretti. Bu noktada
Kur’an ve Sünnet’i, aktif ve dinamik hale getirmek üzere
Hz. Peygamberin beyan işlevine benzer bir işlevi
üstlenecek birilerine ihtiyaç vardı. Bu ihtiyaç, “re’y
ictihadı” kavramını gündeme getirdi. Bu işlevin
temellendirilmesinde Muaz hadisi kullanılmıştır. Bu
hadiste Muâz b. Cebel, Kitap ve Sünnet’te hükmünü
açıkça bulamadığı konularda re’yini devreye sokacağını
söylemekte ve Hz. Peygamber de bunu onaylamaktadır.
Doğru cevap B’dir.
4. Gerekli şartları kendinde toplayarak şer‘î hükümleri
çıkarma melekesini elde eden kişiye ne denir?
A) Fakih
B) Mezhep imamı
C) Sahabe
D) Mükellef
E) Müctehid
Çözüm: Gerekli şartları kendinde toplayarak şer‘î
hükümleri çıkarma melekesini elde eden kişiye müctehid
denir. İctihad ehliyetinin, yani müçtehit olmanın en temel
şartı şer‘î hükümlerin kaynaklarını çok iyi bilmektir.
Kaynakları salt bilmek yetmez, ayrıca ictihad melekesine
sahip olmak da gereklidir. Üçüncü bir şart, adalet sahibi
olmaktır. Ancak bu sonuncu şart, ictihad ehliyetine sahip
olmanın değil, bir ictihadla amel edilmesinin şartıdır.
Doğru cevap E’dir.
5. Hangisi ictihad edecek kişinin bilmesi gerekenlerden
değildir?
A) Kur’an Bilgisi
B) Mesheb bilgisi
C) Sünnet Bilgisi
D) İcmâ Bilgisi
E) Arapça Bilgisi
Çözüm: Şer‘î hükümlerin kaynakları, hem hükümlerin
delillerini hem de bu delillerden hüküm çıkarmada
kullanılan yöntemleri ifade ettiğine göre, ictihad edecek
kişinin öncelikle, Kur’an, Sünnet ve icmâı bilmesi gerekir.
Müctehidin Arapça bilmesinin şart koşulması, şer‘î
hükümlerin iki temel kaynağı olan Kitap ve Sünnet’in
Arapça olması sebebiyledir. Müctehidin bu kaynaklardan
hüküm elde etme yöntemini bilmesi de şarttır.
Doğru cevap B’dir.
6. Ekol kurucu müçtehitlerin kendi zamanlarına kadarki
mevcut birikimi, bütün yönleriyle değerlendirilip işe
yarayan malzemeyi seçip alma faaliyetlerine ne denir?
A) Mesheb
B) Fıkıh
C) İcma
D) İstihsan
E) İhtiyâr
Çözüm: Kurucu ictihad, Ebu Hanîfe, Mâlik ve Şâfiî gibi
ekol kurucu müçtehitlerin kendi zamanlarına kadarki
bütün birikimi eleyip seçerek bütünlüklü, kendi içinde
tutarlı bir yapının (mezhep/ekol) kurulmasıyla sonuçlanan
ictihaddır. Bu ictihadda mevcut birikim, bütün yönleriyle
değerlendirilip işe yarayan malzeme seçilip alındığı için
bu seçip alma faaliyeti, klasik literatürde ihtiyâr (seçme,
seçip alma) terimiyle ifade edilmiştir. Doğru cevap E’dir.
7. Önceki bir ictihadın hükmünün geçersiz sayılmasına
ne denir?
A) Teaddüdü’l-hukuk
B) İctihadın nakzı
C) Müctehidin başkasını taklidi
D) Kıyas
E) İstihsan
Çözüm: Hüküm müctehidin zannına tâbidir ve her
müctehidin ulaştığı sonuç Allah’ın o konudaki hükmüdür.
Bu durum literatürde teaddüdü’l-hukuk (doğruların
çokluğu) tabiriyle ifade edilir. İctihadın nakzı, önceki bir
ictihadın hükmünün geçersiz sayılması anlamına gelir.
İctihadını tamamlamış ve bir hüküm hakkında zann-ı galib
oluşturmuş bir müctehidin kendi düşüncesini terkedip
farklı görüşteki birinin ictihadına göre amel etmesi
Müctehidin başkasını taklididir. Kıyas ve istihsan ise rey
çeşitleridir. Doğru cevap B’dir.
8. I. Sahabe döneminde karşılaşılmamıştır.
II. “Bilmiyorsanız bilenlere sorun” (Enbiya 21/7)
ayetine atıf yapılarak temellendirilir.
III. Sahabe döneminde müctehidin fetvâ vermeyi
reddederek avâmı ictihad etmeye yönlendirmiştir.
IV. Herkesi ictihad etmeye yönlendirilmiştir.
V. İlmi yeterliliğinin yanında, dini duyarlılığıyla da
tanınmış müftîlere başvurulması gereklidir.
İsitftâ (fetvâ sorma) uygulamasına ilişkin hangileri
doğrudur?
A) I ve II
B) III ve IV
C) II ve V
D) I, II, III
E) III, IV ve V
Çözüm: İsitftâ (fetvâ sorma) uygulamasının meşruluğunu
temellendirmek için “Bilmiyorsanız bilenlere sorun”
(Enbiya 21/7) ayetine atıf yapılmakla beraber asıl
belirleyici olan sahabe uygulamasıdır. Sahabe
döneminden itibaren avâm (ictihad yeterliliğine sahip
olmayanlar) karşılaştıkları meselelerin dinî hükmünü
öğrenmek için ilim ehline (müctehidlere) başvurmuş ve
onlardan fetvâ almıştır. Gerek sahabe döneminde gerekse
sonraki dönemde hiçbir müctehidin fetvâ vermeyi
reddederek avâmı ictihad etmeye yönlendirdiği
bilinmemektedir. Zira herkesi ictihad etmeye
yönlendirmek mümkün olmadığı gibi doğru da değildir.
Müsteftînin fetvâ sormak için ilmi yeterliliğinin yanında,
dini duyarlılığıyla da tanınmış müftîlere başvurması
gerektiği usulcülerin ısrarla vurguladığı bir husustur.
Doğru cevap C’dir
9. Kurucu ictihad faaliyetinden mezhep içi ictihad
faaliyetine geçilmesi ne şekilde ifade edilir?
A) İctihad kapısının kapanması
B) İctihad hakkı
C) Mutlak ictihad
D) Ekol ictihadı
E) İhtiyâr
Çözüm: İslam hukuk mezheplerinin oluşması ve
sistematik yapılarını tamamlamalarıyla birlikte, ictihad
faaliyetinin anlamı ve yöntemi konusunda bir değişme
meydana geldiği bilinmektedir. Hicrî III. (miladi IX.)
yüzyılın ortalarından sonra kurucu ictihad faaliyetinden
mezhep içi ictihad faaliyetine geçilmiştir. Bu husus
literatürde “ictihad kapısının kapanması” tabiriyle ifade
edilir. Doğru cevap A’dır.
10. Hangisi XIX. yüzyıldan itibaren İslam dünyasını
ictihad konusunda yeni arayışlara yönelten
gerekçelerdendir?
A) İslam dünyasının, Batı karşısında gerilemesi
B) Ortaya çıkan yeni kaynaklar
C) Fıkıh alanıne olan ilginin artması
D) Kaynakların güncel sorunları açıklayamaması
E) Bilginin transferinin kolaylaşması
Çözüm: XIX. yüzyıla gelinceye kadar mutlak ictihad
kapısının kapandığı şeklindeki yaygın kanaat kayda değer
bir tepki ile karşılaşmamıştır. İslam dünyasının, Batı
karşısında gerilemesi, bazı âlim ve aydınları, ictihad
kapısının kapatılmasını bu gerilemenin sebebi olarak
görmeye sevketmiş ve ictihad konusunda yeni arayışlara
yöneltmiştir. Doğru cevap A’dır.
0 Yanıt
1483 Gösterim