İLK DÖNEMDE HADİS ÖĞRENİM VE
ÖĞRETİMİ
1. Hz. Peygamber de, ashabını ilim öğrenmeye ve
öğretmeye teşvik eden bazı hadisleri hangileridir?
Cevap:
“Allah, kim için hayır dilerse, onu dinde fakîh (ince
anlayış sahibi) yapar” (Buhârî, İlim, 14)
“Her kim ilim öğrenmek üzere yola koyulursa, Allah ona
cennete giden yolu kolaylaştırır” (Buhârî, İlim, 10)
“Şu üç zümre kıyamet gününde şefaat eder: Peygamberler,
âlimler ve şehitler” (İbn Mâce, Zühd, 38)
“Şu iki kimseden başkasına gıpta edilmez: Allah’ın mal
verip hak yolda harcamayı nasip ettiği kimse ve hikmet
verip onunla hükmetmeye ve onu öğretmeye muvaffak
kıldığı kimse” (Buhârî, İlim, 15)
2. Dâru’l-erkam’ın (Erkam’ın evi) ilk İslâm toplumundaki
yeri ve önemi ne idi?
Cevap: Mekke’de gözden uzak bir yerde bulunan Dâru’lerkam
(Erkam’ın evi), İslâmın ilk zamanlarında belli bir
gizlilik içerisinde yürütülen Müslümanları eğitme
faaliyetinde önemli bir buluşma noktası idi. Hz.
Peygamber, müslüman olmuş az sayıdaki sahâbîleriyle
burada buluşur, inen âyetleri onlara tebliğ edip gerekli
bilgileri verir, onlar da bu bilgileri aralarında müzakere
ederlerdi.
3. Mescid-i Nebevî’nin ilk İslâm toplumundaki yeri ve
önemi ne idi?
Cevap: Mescid-i Nebevî, sadece bir ibadet yeri değil,
başta eğitim-öğretimolmak üzere, idarî, hukukî ve askerî
işler olmak üzere İslâm ve müslümanlarla ilgili her türlü
konunun konuşulup tartışıldığı ve karar bağlandığı çok
amaçlı bir merkez olarak kullanılıyordu. Bu yapısıyla
Mescid-i Nebevî, İslâm’ın ilk kurumsal binası olmak
yanında ilk örgün eğitim kurumu niteliği taşır. Hz.
Peygamber, ashâbı ile birlikte burada sık sık ilim ve
sohbet meclisleri oluşturur; gerekli gördüğünde onları
toplar ve çeşitli konularda bilgilendirirdi. Özellikle sabah
namazından sonra halkalar halinde mescidde oturur,
Kur’an okur, dinin farzlarını ve sünnetlerini öğrenmeye
çalışırlardı.
4. Hz. Peygamber’in öğretiminde dikkat çekici nokta
neydi?
Cevap: Hz. Peygamber, muhataplarının bilgi ve anlayış
seviyelerini dikkate almasıdır.
5. Hz. Peygamber’in öğretimi, ne faaliyetidir?
Cevap: Hz. Peygamber’in öğretimi, aslında bir hadis
öğretme faaliyetidir. Zira onun dine ve hayata dair
söylediği ve yaptığı her şey, hadis kapsamında
değerlendirilir.
6. Sahâbîlerin hadis öğrenme metotları nelerdi?
Cevap: Hz. Peygamber’in ilim ve sohbet meclislerini
ensarlı bir komşusu ile nöbetleşe takip eden Hz. Ömer, bu
konudaki yöntemini şöyle anlatır: “Resûlüllah’ın
meclislerini komşumla nöbetleşe takip ederdik. Bir gün o
giderdi, bir gün de ben. Ben gittiğim zaman o günün vahiy
ve diğer konularla ilgili haberlerini ona getirirdim; o da
gittiğinde bana getirirdi.” (Buhârî, İlim, 27) Uzaktan gelen
bazı sahâbîler ise, Hz. Peygamber’in yanında günlerce
kalıp gerekli dinî bilgileri alır, ibadet şekillerini görüp
öğrenirlerdi. Sahâbenin hadis öğrenme metodlarından biri
de öğrendiklerini kendi aralarında müzakere yani tekrar
etmek, iyice anlayıp hafızalarına yerleştirmekti.
7. Hadis/sünnet mirasını asırlar ötesinden günümüze
taşıyan asıl sır, nedir?
Cevap: Hz. Peygamber’in huzurundayken ve onu
dinlerken bir sahabînin ifadesiyle “başlarına kuş
konmuşçasına” sessiz, sâkin, dikkat ve ciddiyet içinde
olmalarıdır.
8. Sahâbenin Hz. Peygamber’e ve Sünnete bağlılıklarına
dört halifeden bazı örnekler nelerdir?
Cevap: Hz. Ebû Bekir, halife seçildiğinde ilk iş olarak Hz.
Peygamber’in Şam’a göndermek üzere hazırladığı Üsâme
komutasındaki orduyu, “Peygamber’in bağladığı bir
sancağı çözmek bana yakışmaz” diyerek Şam’a
göndermekte tereddüt etmemiştir.
Hz. Ömer, bir defasında Kâbeyi tavaf ederken Haceru’lesved’in
karşısına geçti ve şöyle dedi: “İyi biliyorum ki,
sen bir taşsın; senden ne zarar gelir, ne de fayda. Şayet
Resûlüllah’ın seni öpüp selâmladığını görmüş
olmasaydım, seni ne öper ne de selâmlardım.”
Hz. Osman, bir gün Mescid-i Nebevî’de otururken
getirilen yemeği yeyip namaz kıldıktan sonra şöyle dedi:
“Aynen Resûlüllah’ın oturduğu yerde oturdum, yediği
yemeği yedim ve kıldığı namazı kıldım.”
Hz. Ali de, ayakta su içmesine pek anlam veremeyenlere
şöyle demişti. “Ayakta su içmişsem, Resûlüllah’ın da
ayakta su içtiğini gördüğüm içindir. Oturarak su içmişsem
yine Resûlüllah’ın otururken su içtiğini gördüğüm
içindir.”
9. Sahâbîleri hadis konusunda titiz davranmaya, hatta
önde gelen bazı sahâbîleri hadis rivâyetine karşı
çekingenliğe, duydukları rivâyetleri kabulde ise sıkı
kontrol mekanizmaları kullanmaya sevk eden hadis
hangisidir?
Cevap: Hz. Peygamber’in “Kasıtlı olarak bana yalan
isnad eden cehennemdeki yerine hazırlansın.” Hadisi.
10. Sahâbe döneminde hadis öğrenim ve öğretiminin
özelliği ne idi?
Cevap: Şifâhî usulle yapılmasıdır. Yazı geleneğinin pek
bulunmadığı bu dönemde hadisler ezberlenmekte,
ezberlenen hadisler müzâkere yoluyla korunup hâfızada
kalıcı hale getirilmekteydi.
11. Hicrî 150’li yıllardan itibaren daha önce tedvin edilen
hadisler konularına göre tasnîf edilmeye başlamıştır ,
bunun ilk örneği hangi eserdir?
Cevap: Ma’mer b. Râşid’in el-Câmi’ adlı eseri bunun ilk
örneği sayılır.
HADİSİN COĞRAFÎ MERKEZLERİ
12. İslâm’da ilk eğitim-öğretim müessesesi neresidir?
Cevap: Mescid-i Nebevî (Peygamber Mescidi).
13. Mescid-i Nebevî ‘nin bitişiğinde bulunan Suffe nedir?
Cevap: Suffe, aslında yoksul sahâbîlerin barınması için
mescidin inşası esnasında Hz. Peygamber tarafından
yaptırılan bir barınaktır. Fakat orada kalanlar, vakitlerini
Resûlüllah’ı dinleyip ondan İslâm’ın esaslarına ilişkin
bilgiler öğrenerek geçirmeleri sebebiyle zamanla yatılı bir
eğitim kurumu haline dönüşmüştür. Hz. Peygamber’in
sürekli yakınında bulunmaları sebebiyle, Kur’an’ın inişi
dâhil olmak üzere onunla ilgili pek çok olaya şahit olan
Suffe mensupları, değişik konularda Resûlüllah’a
sordukları sorularla birçok konunun aydınlatılmasına
vesile olmuşlardır. Eğitim-öğretim işleriyle bizzat
ilgilenen Hz. Peygamber, ayrıca onlara Suffe’de ders
veriyordu. En fazla hadis rivâyet eden sahâbî olan Ebû
Hureyre, Suffe ehlinin meşhurlarndandır. O, diğer
sahâbîlerin neden kendisi kadar hadis rivâyet
etmediklerini soranlara, muhâcirler çarşıda pazarda, ensar
da malları ve mülkleriyle meşgulken ehl-i Suffe’den biri
olarak Resûlüllah’ın yanından ayrılmadığını, diğer
sahâbîlerin bulunmadığı meclislere katılıp onların Hz.
Peygamber’den duymadığı hadisleri duyup ezberlediğini
söyleyerek cevap vermiştir. Ayrıca Suffeli’ler, dinledikleri
hadisleri diğer sahâbîlere de naklederek hadislerin
yayılmasına önemli katkıda bulunmuşlardır.
14. Fetihten sonra ilim ve kültür faaliyetlerini organize
etmek üzere vahyin beşiği olan Mekke’ye kim gönderildi?
Cevap: Muaz b. Cebel.
15. Şam’a Hz. Ömer, buradaki müslümanları din
konusunda aydınlatmak üzere başta hangi Sahâbîleri
gönderdi?
Cevap: Muâz b. Cebel, Ubâde b. Sâmit, Ebu’d-Derdâ ve
Abdurrahman b. Ğanem .
16. Hicaz merkezli İslâm coğrafyası fetihlerle dört yöne
alabildiğince genişlemiştir ,İlim Merkezleri veya Hadisin
Coğrafî Merkezleri olarak adlandırılan bu yerlerin
başlıcaları nerelerdir?
Cevap: Medine, Mekke, Şam’a Dımaşk da denir, Kûfe,
Basra, Bağdâd, Cezîre, Yemen, Mısır, Mağrib ve Endülüs,
Horasan ve Mâverâünnehir.
17. Kûfe nasıl ilim ve kültür merkezi haline geldi?
Cevap: Hz. Ömer döneminde fethedilen Kûfe, birçok
sahâbînin yerleşip vatan edindiği yer olmuştur. Hz. Ali’nin
hilâfetinde Medîne yerine hilâfet merkezi yapılınca kısa
sürede bir ilim ve kültür merkezi haline geldi.
18. Basra’nın önemli bir ilim şehri olarak ün yapmasının
önemli sebepleri nelerdir?
Cevap: Hilâfet merkezinin Kûfe’ye nakledilmesiyle
bölgenin ikinci ana merkezi haline gelmiştir, Müksirûn
(binden fazla hadis rivâyet etmiş yedi sahâbî) arasında
üçüncü sırada yer alan Enes b. Mâlik buraya yerleşmiş ve
yüz üç yıllık bereketli ömrünün büyük bir kısmını burada
geçirip vefat etmiştir. Bu durum, hadis öğrenimi ve
öğretimi açısından Basra’ya bir ayrıcalık kazandırır.
İLİM YOLCULUKLARI
19. Rihle nedir?
Cevap: Hz. Peygamber’in hadislerini birinci ağızdan
dinleyip öğrenmek, ashâbın ilim ve irfanından
faydalanmak üzere yapılan ilim yolculuklarına denir.
MEDRESELER VE DÂRULHADÎSLER
20. Hadise yaraşır şekilde öğretimini sistemli hale
getirmek üzere kurulan ilk özel hadis öğretim merkezi
neresidir?
Cevap: Ebû Bekir b. Ahmed es-Sıbğî (ö. 342/954)
tarafından Nîşâbur’da kurulan Dârussünne (sünnet evi) bu
merkezlerin ilki sayılır.
21. Hicrî VI. asrın ikinci yarısında hadis öğretimi
konusunda kurulan ilk okul hangisidir , kim kurmuştur?
Cevap: Dârulhadîs (Hadis evi) denilen bu merkezlerin
ilki, Selçuklu Atabeylerinden Nûreddin Mahmud Zengî (ö.
569/1173) tarafından Dımaşk’ta (bugünkü Şam’da)
kurulan Dâru’l-hadîsi’n-Nûriyye’dir.
22. Selçuklular’ın en dikkat çekici icraatlarından biri
nedir?
Cevap: Hâkimiyetleri altındaki topraklardaki imar
faaliyetleri çerçevesinde medreseler inşa etmeleridir.
23. 13. asırda Anadolu’da kurulan ilk dârulhadîs
neresidir?
Cevap: Günümüzde Taşmescid diye bilinen Çankırı
Dârulhadîsi’dir.
24. Osmanlı döneminde ilk dârulhadîs hangisidir?
Cevap: I. Murat devrinde (1360-1389) Çandarlı Hayrettin
Paşa tarafından İznik’te yapılmıştır.
HADİS ÖĞRENİM VE ÖĞRETİM ÂDÂBI
25. Hadis ilminde de uyulması gereken kurallara ne
denir?
Cevap: Bu kuralların olmazsa olmazlarına rivâyet
teknikleri, olmazsa onmazlarına rivâyet âdâbı denir. Güzel
ahlâk, hayâ, nezâket, zerâfet, yol, yordam gibi anlamlara
gelen edep kelimesinin çoğulu olan âdâb, hadis öğrenim
ve öğretiminde ahlâk ve terbiye kurallarına göre uyulması
gereken yerleşik esaslar, günümüz tabiriyle bilimsel etik
kuralları demektir.
26. Hadis öğrenmede öğrencinin uyması gerekenler
kurallar nelerdir?
Cevap:
• İhlâs ve İyi Niyet
• Öğrendiğiyle Amel Etmek
• Hadisi Ehlinden Almaya Çalışmak
• Hocaya Saygı Göstermek
• Arkadaşlarıyla Bilgi Paylaşmak
• İlmî ve Tedricî Bir Metod Takip Etmek
• Hadis Usûlüne Önem Vermek
27. Hadis öğrenmede hocanın uyması gerekenler kurallar
nelerdir?
Cevap:
• İhlâs ve İyi Niyet
• Üstün ahlâka sahip olmak
• Hocalık Ehliyetine Riâyet
• Bunama Halinde Hocalığı Bırakmak
• Kendisinden Üstün Olanlara Öncelik Vermek
• Hadise Saygı ve Hadis Meclisine Özen Göstermek
• Eser Yazmak ve Bilimsel Faaliyette Bulunmak
0 Yanıt
1956 Gösterim