RİVÂYET TEFSİR YÖNTEMİ
1. Müfessirlerin tefsîr etmek istedikleri âyet ile ilgili ilk
yaptıkları ne olmuştur?
Cevap: Tefsîr etmek istedikleri âyet hakkında başta Hz.
Peygamber olmak üzere, öncelikle kendilerinden önceki
nesillerin neler söylediğini dikkate almışlardır.
2. Rivâyet terim olarak ne demektir?
Cevap: “Kur’ân’ı Kur’ân, Hz. Peygamber’in sünneti ve
selefin açıklamaları ile tefsîr etmek” diye tanımlamak
mümkündür.
3. Rivâyet tefsîrinin diğer adları nelerdir?
Cevap: Me’sûr veya naklî tefsîr de denilmektedir.
4. Rivâyet tefsîri yönteminin özelliği nedir?
Cevap: Müfessirin kendisinden daha çok, hâricî bir
kaynağa dayanması söz konusu olmaktadır.
5. Rivâyet tefsîrinin tarihinde ilk bahsedilmesi gereken
malzeme nedir?
Cevap: Hz. Peygamber’in tefsîridir.
6. Kur’ân’ın kendisini tefsîr etmesinin çeşitli şekilleri
nelerdir?
Cevap: Bazen Kur’ân’daki mutlak bir ifade istisna,
sebebini zikretmek, tahsis etmek veya içeriğini bir başka
yerde açıklamak suretiyle kayıtlı hale gelmektedir. Yine
bazen ism-i mevsul, ism-i işaret veya zamir gibi müphem
ifadeler de başka bir âyette açıklanabilmektedir. Bazen de
Kur’ân’daki garib bir kelime bir başka yerde izah
edilebilmektedir.
7. Peygamberimiz tarafından uygulanmış bir Kur’ân’ın
Kur’ân’la tefsîri örneği hangisidir?
Cevap: İman edip imanlarına zulüm karıştırmayanlar var
ya, işte onlar korkudan emin olacaklardır, hidâyette
olanlar da bunlardır” (En’am (6), 82) âyeti nazil
olduğunda bu durum sahabeye ağır gelmiş, “hangimiz
haksızlık yapmaktan kurtulabiliriz ki” diye endişelerini
belirtmişlerdir. Peygamberimiz onlara, “siz Lokman’ın
oğluna söylediği sözleri görmüyor musunuz?” diyerek, ٌ”/
Hani Lokman oğluna nasihat ederken, evladım dedi, sakın
Allah’a şirk koşma, çünkü şirk büyük bir zulümdür”
(Lokman (31), 13) âyetini okumuştur. (Taberî, 2000).
Böylece Peygamberimiz En’am sûresindeki zulmü,
Allah’a şirk koşma olarak açıklamıştır.
8. Hz. Peygamber’in Kur’ân’ı nasıl tebyîn ettiği,
açıklamalarda bulunduğu konusuna örneklerden biri
hangisidir?
Cevap: İmran b. Husayn’ın bulunduğu bir mecliste biri,
“sadece Kur’ân’da olandan söz edin” deyince İmran, “sen
ahmak bir adamsın! Öğle namazının dört rekât olduğunu,
onda kırâatin açıktan okunmayacağını Allah’ın kitabında
gördün mü?” diye çıkışır. Sonra namazı, zekâtı ve benzeri
hükümleri sayarak şöyle der: “Bütün bunları Allah’ın
kitabında açıklanmış, olarak buluyor musun? Kur’ân
bunları müphem bırakmıştır. Sünnet ise tefsîr etmiştir”.
9. Sahabelerin Kur’ân ve tefsîri açısından Hz.
Peygamber’den sonra en önemli tabaka olmalarının
sebepleri nelerdir?
Cevap: Onlar vahye, vahyin iniş yerlerine, vahyi
önceleyen tarihi olay ve şartlara şahitlik etmiş olan
mümtaz insanlardır. İslâm’ın bütün aşamalarına sadece
şahit olmakla da kalmamış, deyim yerindeyse müdahil de
olmuşlardır. Ayrıca kendi düşünceleriyle ulaşamayacakları
bilgileri Hz. Peygamber’den duymuş olmaları da her an
mümkün olan bir durumdur.
10. Sahabe tabakasından gelen tefsîr örneklerinden biri
hangisidir?
Cevap: (Allah) her gün bir iştedir” (Rahman (55), 29)
âyeti, zühd ve takva hayatıyla ön plana çıkan Ebu’dDerdâ’ya
sorulduğunda, biraz da kendi ruh halini yansıtan
şu açıklamayı yapmıştır: “(Allah her an) ya bir günahı
bağışlar, ya bir sıkıntıyı giderir, ya bir topluluğu yükseltir
ya da bir başkasını olduğu yere bırakır.”
11. Tâbiîn tabakasına ait tefsîr örneklerinden biri
hangisidir?
Cevap: Aşağılık maymunlar olun” (Bakara (2), 65)
âyetini tefsîr ederken mecâzî anlamı tercih eder. Ona göre
bu âyetten murat edilen şey, fiziksel bir değişiklik değil,
kalplerinde ve ahlaklarında olan bir bozulma ve
değişmedir.
12. Rivâyet tefsîrinin zaaf noktaları, eleştiriye açık yönleri
nelerdir?
Cevap:
• Tefsîrde uydurma haberlerin çok olması.
• İsnatların hazfedilerek sadece metinlerin yer
alması.
• İsrailiyata dair haberlerin tefsîre karışması.
13. Meşhur olan rivâyet tefsîrlerinden bazıları
hangileridir?
Cevap: İbn Cerîr et-Taberî, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli
Âyi’l-Kur’ân; İbn Ebî Hâtim, Tefsîru’l-Kur’âni’lAzîm;
Ebû’l-Leys es-Semerkandi, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm; Ebû
İshâk esSa’lebî, el-Keşf ve’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’ân;
Ebû Muhammed el-Hüseyin el-Begavî, Meâlimu’t-Tenzîl;
Ebu’l-Fidâ İsmâîl İbn Kesîr, Tefsîru’lKur’âni’l-Azîm; Ebû
Zeyd Abdurrahmân es-Seâlibî, el-Cevâhiru’l-Hisân fî
Tefsîri’l-Kur'ân; Celâleddîn es-Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr
fî Tefsîri’lMe’sûr.
14. Taberî’nin otorite olduğu ilim dalları hangileridir?
Cevap: Tarih, kırâat, fıkıh, hadis, tefsîr, meânî gibi ilim
dallarında otorite olmuştur.
15. Taberî’nin şaheserini adı nedir?
Cevap: Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’lKur’ân.
16. Taberî Kur’ân tefsîr’inde nası bir yol izlemiştir?
Cevap: Taberî öncelikle âyetleri Kur’ân, sünnet, bu
deliller mevcut olmadığı durumlarda, sahabe, tâbiîn ve
daha sonraki âlimlerin sözleri ile tefsîr eder. Yeri geldikçe
sebeb-i nüzul, muhkemmüteşabih, nâsih-mensûh, hurûf-u
mukattaa, kıssalar, i’caz ve siyak bilgileri yanında Arap
dili verilerine de başvurur. Bu yönlerden de salt rivâyet
tefsîri olarak değil, bir bakıma rivâyet içinde dirâyet tefsîri
olarak dikkat çeker. Bu itibarla Taberî, Yahya b. Sellâm’ın
ortaya koyduğu nakil, nakd ve tercih metodunu
geliştirerek kullanır.
17. Taberî’nin tefsîr anlayışını gösteren anahtar
kavramlardan birisi nedir?
Cevap: ‘’Zâhir” kelimesidir. Ona göre asıl olan Kur’ân’ın
zâhiridir. Bâtın veya mecaz, ancak istisnai ve huccet
durumunda söz konusu olabilir. Taberî’nin zâhir
anlayışına sıkı sıkıya bağlılığı tefsîrde kullandığı Arap dili
verileri, Kur’ân’ın bizzat kendisi ve siyakın etkinliği gibi
malzemeler ile paralellik oluşturmaktadır.
18. Ebu’l-Leys’in eserleri özellikle hangi alanda
olmuştur?
Cevap: Vaaz, nasihat ve ilmihal alanında telif ettiği
eserleri sayesinde İslâm dünyasının tanınan âlimlerinden
olmuştur.
19. Ebu’l Leys’in tefsirinin adı nedir?
Cevap: Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm’dir.
20. Sünnet ilminde otorite olmasından dolayı Begavî’ye
hangi lakablar verilmiştir?
Cevap:“Muhyi’ssünne” ve “Rüknu'd-dîn” gibi lakaplar
verilmiştir.
21. Begavî’nin tefsirinin adı nedir?
Cevap: Meâlimu’t-Tenzîl.
22. İbn Kesîr’in tefsirinin adı nedir?
Cevap: Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm.
23. İbn Kesîr’in isrâiliyât kökenli kıssalar hakkındaki
bakış açısı nedir?
Cevap:
• Doğru olduğunu bildiğimiz ve elimizdeki
delillerin de doğruluğunu teyit ettiği nakiller ve
kıssalardır ki bu nevi kıssa ve nakiller sahihtir.
• Yalan olduğunu bildiğimiz ve elimizdeki delillere
ters düşen nakil ve kıssalardır.
• Ne kendisine inanılan ve ne de yalan olduğu
söylenebilen, hakkında sükût edilen nevidir ki
yukarıda olduğu gibi bunu da hikâye etmek
caizdir. Ancak bu tür anlatımlar genellikle dinen
bir fayda sağlamaz.
24. İbn Kesîr’in tefsîrdeki yöntemi nedir?
Cevap: Bu tefsîr, âyetlerden hüküm çıkarmada,
kapalılıkları beyân etme konusunda en yararlı
tefsîrlerdendir. Yine bu tefsîr, rivâyet tefsîrlerinde yer alan
isrâiliyâtın zararlarından okuyucuları mümkün olduğu
kadar korumaya çalışır. Vecihleri ve lafızların muhtemel
anlamlarını açıklarken inceleme ve mülahazalarını sadece
tefsîr ettiği âyeti anlamaya teksif eder, konuyu dağıtmaz.
Haberleri cerh ve tadile tâbi tutar, aralarında tercihte
bulunur. Sağlam ve zayıf olan yönlerini beyan eder.
DİRÂYET TEFSİR YÖNTEMİ
25. Dirâyet tefsîrinin ortaya çıkış sebepleri nelerdir?
Cevap: İnsanın karşısına değişik dönemlerde farklı
meselelerin çıkması,tâbiîn ve sonrası dönemlerde
konuşulan meseleler de sahabe döneminde gündemde olan
ve cevap aranan meselelerden farklı oluşu , ve bu
bakımdan müfessirin Kur’ân’da bulmaya çalışacağı cevap
ve çözüm ihtiyacına, bir de insandaki merak duygusunun
katılmış olması, rivâyet tefsîri kanalıyla gelen sınırlı
bilgiler, bazı meseleler için yeterli olmayışı.
26. Dirâyet tefsîrini rivâyet tefsîrinden ayıran en belirgin
özellik nedir?
Cevap: Müfessirin çeşitli yollarla elde ettiği bilgi ve
birikimi neticesinde oluşan kanaatine yer vermesidir.
27. Dirâyet tefsîrinin kabule şayan görülen kısmına ne
denir?
Cevap: Memduh dirâyet.
28. Dirâyet tefsîrinin kabule şayan görülmeyen, kötülenen
kısmına ne denir?
Cevap: Mezmum dirâyet.
29. Dirâyet tefsîri’nin terim olarak tanımı nasıldır?
Cevap: Yalnızca rivâyetlere bağlı kalmayıp dil, edebiyat,
mantık, kıyas ve daha başka ilimlere dayanılarak yapılan
Kur’ân tefsîri” demektir.
30. Tefsîr yapan bir dirâyet müfessirinin hataya
düşmemesi, yanlış görüş ve yorum bildirmemesi hangi
kurallara dikkat etmesine bağlıdır?
Cevap:
• Müteşabih alana ait hususiyetlerin farkında
olmak.
• Yorumlarında delil ve karineye dayanmak, kişisel
ve subjektif yorum yapmaktan kaçınmak.
• Mezhep taassubundan uzak durmak.
• Delilsiz olarak Allah’ın muradı konusunda kesin
yargıya varmamak.
31. Dirâyet müfessirinin Kur’ân’da üç çeşit ilim olduğunu
ve bunların da kesin olarak bilinemeyeceğini ifade ettiği
alanlar nelerdir?
Cevap:
• Allah’ın zatı, sıfatları ve gaybi konular alanıdır ki
bu hususlarda hiç kimsenin kesin bir söz
söylemesi caiz değildir.
• Allah’ın peygamberine bildirdiği alan. Bu alanda
söz söylemek ise ancak Peygamber’e ve onun
haber ve izin verdiği kimseler için söz konusu
olabilir.
• Allah’ın peygamberini tebliğ etmeğe memur
ettiği alan. Bu da iki kısımdır: Ancak işitmek
yoluyla söz söylemenin caiz olduğu nâsihmensuh,
nüzul sebepleri, haşr, mebde ve mead
gibi ilimlerin yer aldığı alan. Diğeri de nazar ve
istidlal yoluyla bilinebilecek olan hükümler,
meseller ve öğüt kabilinden anlatımlara ait
alandır.
32. Dirâyet müfessirinin uygulayacağı yöntem nedir?
Cevap: Dirâyet tefsîrcisi manayı önce Kur’ân’da,
bulamadığı takdirde sünnette araması gerekir. Mana
sünnette de bulunamadığında sahabe kavline müracaat
edilmelidir. Müfessir âyetin doyurucu yorumunu bu
kaynaklarda bulamadığı takdirde rey ve içtihat yoluna
başvurmalıdır.
33. Meşhur dirâyet tefsîrlerinden bazıları nelerdir?
Cevap: Zemahşerî, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl; Râzî,
Mefâtîhu’l-Gayb; Kâdî Beydâvî, Envâru’t-Tenzîl ve
Esrâru’t-Te’vîl; Nesefî, Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’tTe’vîl;
Ebû Hayyân, el-Bahru’l-Muhît; Hatîb Şirbînî, esSirâcu’l-Münîr;
Ebussuûd, İrşâdu’lAkli’s-Selîm; Âlûsî,
Rûhu’l-Meâni fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm; Reşid Rızâ,
Tefsîru’l-Menâr; Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân
Dili.
34. Râzî’nin Mefâtihu’l-Gayb tefsîri’nin içeriği nasıldır?
Cevap: Kelâmî meseleleri Kur’ân’a dayanarak ele alır,
tefsîr konularına girerken ilmî ve aklî yöntemleri kullanır.
Bu arada Müslümanların ahlâkî alanda da meleke
kazanmaları için sâlih kimselerin öykülerini, sûfi
kıssalarını, hikmetli insanların mev’izelerini, âdil
hükümdarların davranışlarını anlatır. Tefsîre başlarken
konuyla ilgili bütün fikirleri zikreder, sonra onların
delillerini arz ederek münakaşalara girişir. Delillerini
ortaya koyarak tercihler yapar. Bütün meseleleri ikna edici
bir üslûpla ve sağlam felsefî münakaşalara dayandırarak
inceler, nübüvvet ve mucizeler hakkında kuvvetli aklî
deliller ortaya koyar. Nakil, sahih ve sabit olduğu zaman
onu esas alır. Şayet bir konu hakkında rivâyetlerde bir şey
bulamazsa akla müracaat eder. Tatbik edilebilecek önemli
bir fikir bulduğunda onu muhtelif şekillerde sunar.
Âyetlerin kültür açılımlarını ortaya koyar. Bazen de
önceki tefsîrlere atıfta bulunarak okuyucuyu onlara sevk
eder. Tefsîrinde yaptığı münazaralardan, seyahatlerden ve
başından geçen ilginç olaylardan bahsetmesi de yine bu
eserin hususiyetlerindendir.
35. Beydâvî’nin ünlü eseri hangisidir?
Cevap: Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl.
0 Yanıt
1805 Gösterim