Desenler motiflerin, belli bir üslûp ve usul çerçevesinde bir araya gelmesiyle
hazırlanır. Türk tezyinatında düz çizgiler, sivri hatlar, net kırılmalar yerine
yumuşak, uyumlu çizgiler ve kavisler yer alır. Sanat anlayışının temel çizgisi,
tabiatın da temel unsurlarından biri olan helezondur. Helezon, ister
merkezden çevreye, ister çevreden merkeze doğru çizilsin, sınırı olmayan
sonsuzluğu ifade eder. İşte bu helezon üzerine deseni meydana getirecek olan
motifler yerleştirilirken dikkat edilmesi gereken noktalar vardır.
İlk olarak helezonun ayrılma noktaları, uygun motifler çizilerek kapatılır.
Sonra, desenin diğer motifleri yerleştirilir. Bu çizim sırasında desenin her
tarafında çiçek, yaprak dengesinin eşit olmasına dikkat edilir. Helezonların
başlangıç noktalarına daha büyük, uçlarına ise ufak motifler çizilir. Çünkü
sap uçlarında henüz gelişimini tamamlamayan ufak motifler bulunur.
Sanatkâr, tabiatta olduğu gibi gerçekçi kuralları dikkatle deseninde uygular.
Kompozisyon hazırlanırken desen alanında boşluk-doluluk dengesine ayrıca
özen gösterilmelidir.
Desen içinde yön gösteren ve yön göstermeyen motiflerin dağılımı da
önemlidir. Helezon başlangıcından itibaren devam eden akış, bu motiflerin
birbirine yakışır biçimde çizilmesiyle temin edilir.
Bitki kaynaklı motifler, desen içinde aynı helezon üzerinde yer alabilirler.
Meselâ hatâyî, penç, goncagül ve yaprak motifleri uyum içinde çizilebilir.
Ama hiçbir zaman hayvan çıkışlı motiflerden olan rûmî, bu helezon üzerinde
bulunamaz. Eğer aynı desende hayvan çıkışlı motifler kullanılmak istenirse
bunun için ayrı bir helezon çizmek gerekir. Çıkış kaynağı farklı olan motifler,
aynı desende bir arada bulunabilirler ama asla birleşemezler. Şayet değişik
motifler aynı desende yer alacak ise eşit ağırlıkta kullanılmalıdır.
Tezyinî motifler, desendeki yerlerine ve görevlerine göre iki grupta toplanır:
1. Desenin hâkim noktalarında kullanılan, büyükçe ve ayrıntılı ana motifler,
2. Boşlukları dolduran, deseni zenginleştiren, sapların kesişme noktalarını
kapatan, daha küçük ve sade görünüşlü yardımcı motifler.
Bu sınıflandırma kompozisyona göre değişebilir. Bir desende ana motif
olan, diğerinde yardımcı motif olarak yer alabilir. Bu husus kural olmayıp
çizilecek desene göre bir tercih ve yakıştırma yapılır.
Hazırlanış biçimleri dikkate alınırsa üç grup desen vardır:
1. Pano özelliği taşıyan desenler,
2. Ulama (raport) desenler,
3. Geometrili desenler.
Pano özelliği taşıyan desenler, sınırı belirlenmiş bir alan içinde başlayıp
biten desenlerdir. Bunların belirlenen alan haricinde genişleme veya devam
etme imkânı yoktur.
Ulama (raport) desenler, nihayetsiz genişleme özelliği ile bir mânada
sonsuzluğun sembolü olmuştur. Sanatkârın sınır tanımayan düşünce ve
tasarım gücünün ifadesi kabul edilmiştir. Ulama desen daha çok, geniş
mekânların bezenmesinde tercih edilir.
Geometrili desenler ise ister pano özelliği taşısın, ister ulama tarzında
düzenlenmiş olsun, kuruluşundaki geometrik disiplin, en önemli ve hâkim
özelliğidir. Çünkü bu desenlerin tasarımı ve çizimi, pergel ve cetvel
yardımıyla, doğruların paralellik özelliğinden faydalanılarak yapılır ve
tamamen iki boyutlu geometri kurallarına dayanır.
Türk tezyinatında desen, sanatkârın sanat yeteneğini gösterir. Sahip
olduğu zevk, sanat bilgisi ve yenilikleri yakalama hüneri, desene
hâkimiyetinden belli olur.
0 Yanıt
1798 Gösterim