Arapça’da “altınlamak” mânasına gelen tezhip kelimesi ezilmiş varak altın ve
çeşitli renklerin kullanılmasıyla yapılan cazip bir kitap sanatıdır. Sanatkârına
müzehhip, müzehhibe adı verilir.
Asıl malzemesi altındır. Arap zamkıyla ezilen varak altın suyla
temizlendikten sonra jelâtinli su yardımıyla kullanılır. Desen içinde daha
önce belirlenmiş yerlere hazırlanan altın fırçayla sürülür ile kuruduktan sonra
mührelenir. Eğer mat parlatma yapılacaksa mühre ile altın arasına ince kâğıt
konur. Bezemeye zenginlik kazandırmak maksadıyla farklı renkte altın da
kullanılabilir. Gümüş karışımıyla yeşil altın ve bakır karışımıyla sarı/kırmızı
renkli altın elde edilir. Altın ve ona yakışan renklerin seçimi ile desen içinde
dağılımı önemlidir. Birbirine yakışan renklerin yan yana getirilmesi ve yeteri
kadar kullanılması gerekir. Tarihte, tezhip için toprak boyalar kullanılırdı.
Ana renkler şunlardır:
Siyah: İs mürekkebi; beyaz: Üstübeç (bazik kurşun karbonat); lâciverd:
Lâcivert taşı, lapislazuli; mâi (mavi): Çivit-indigo; mat kırmızı (surh,
verminyon): Ham zencefre (civa sülfür); parlak kırmızı: Lâl, kırmız böceğinin
kurutulmuşundan yapılan ve yarı şeffaf özelliği olan mürekkep; tuğla
kırmızısı: Gülbahar (demir oksit); sarı: Sarı toprak boyası (demir oksit); sarı
zırnık (arsenik sülfür); turuncu: Kurşun oksit, sülüğen ( minyum); altınbaş
zırnığı; yeşil: Sarı zırnık + lâhur çividi.
Bu cisimli boyalar genelde destesenk (= el taşı) denilen dış bükey mermer
taşıyla sulu ortamda ezilerek hazırlanırdı. Bu zahmetli işlem bitince, Arap
zamkı eriyiğiyle karıştırılıp kullanılırdı. Bu boyaların özelliği, üzerinden
asırlar geçse de aynı parlaklık ve canlılıkla renklerini korumalarıdır.
Tezhip sanatında ezilmiş altına, yaldız denmesi yanlıştır.
Eski kaynaklarda adı kılkalem olarak geçen fırça, bu sanatın başlıca
aletidir. Motiflerin dış sınırına çekilen ve tahrir denilen çizgilere, bu fırçalar
yardımıyla nüans verilir. Eskiden, müzehhipler fırçalarını kendileri
yaparlardı. Tahrir çekme işleminde kullanılan fırça başka maksatla boyaya
sokulmaz, yine altın fırçası sadece bu işe ayrılır. Tezhibin yapıldığı kâğıtların
uçuk renkli ve âharlı olması şarttır. Âharı dinlendirilmiş, düzgün
mührelenmiş ve zemin rengi zamanla atmayan kâğıtlar tercih edilir. Tezhip
sanatı, hat ve minyatürle birlikte uygulandığı gibi, yalnız başına da kullanılan
bir kitap sanatıdır.
Tezhip edilmiş eserlere müzehhep, bu sanatı uygulayan kişilere de müzehhip
adı verilir. Tezhip sanatkârına tezhipçi denilmesi yanlıştır.
0 Yanıt
2451 Gösterim