Konu: Fıkıh Literatüründe Temizlik

[D®agon]

Fıkıh literatüründe temizliği ifade etmek için “tahâret”, yer yer de “nezâfet”
kelimesi kullanılmaktadır. Ancak tahâret nezâfetten daha kapsamlıdır. Çünkü
tahâret, hem maddi ve hakiki pisliklerden (necâset) hem de hükmi kirlilik
halinden (hades) temizlenmeyi kapsamaktadır. Hatta bu kelimenin kalbin,
gurur, kin, kıskançlık gibi ahlaki ve manevi kirlerden temizlenmeyi de
kapsadığı ifade edilmektedir. Nezâfet ise, sadece hakiki ve maddi pisliklerden
temizlenmeyi ifade etmektedir. Her iki kelimenin eş anlamlı olarak
kullanıldığı da olmaktadır.

Dinî literatürde temizlik kavramı, hem necâset denilen maddi, hem hades
adı verilen hükmi pisliklerden ve kirlerden temizlenmeyi hem de kalbe hâkim
olan ahlaki ve manevi kirleri kapsayacak kadar geniş bir alanı ifade
etmektedir. Ancak fıkıh dilinde temizlik kelimesi, daha çok ve doğrudan,
maddi ve hükmi pisliklerden temizlenmeyi ifade etmek için kullanılmakta,
öncelikli olarak da, beden, elbise ve namaz kılınacak yerin temizliği ile ilgili
kuralları anlatmaktadır. Bundan dolayı tahâretin ifade ettiği temizliğe “ibadet
amaçlı temizlik” denilmektedir. Dolaylı olarak fıkhın kapsamına dâhil olan
ahlaki pisliklerden temizlenme (tezkiye) ise daha çok ahlak ve tasavvuf
ilminin konusudur. Buna göre kavram olarak temizlik (tahâret), hakiki
pisliklerin giderilmesi ve hükmi kirliliklerin kaldırılmasıdır. Hükmi temizlik
aynı zamanda maddi temizliği de kapsamaktadır. Beden, elbise ve namaz
kılınacak yerden hakiki pisliklerin giderilmesine “necâsetten tahâret” denilir.

Abdestsizlik, cünüplük, hayız (aybaşı) ve nifas (loğusalık) durumlarında
insanda meydana geldiği düşünülen pisliklerin kaldırılmasına ise “hadesten
tahâret” adı verilir.

“Dinî temizlik" ifadesi, hem maddi (dış) temizlik hem manevi (iç) temizlik hem
de ibadet için öngörülen hükmi temizlik çeşidini kapsamaktadır. İbadet için
öngörülen temizliğin “hükmi temizlik” olarak adlandırılıp ona “gerçek temizlik”
karşıtı bir anlam yüklenilmesi bütünüyle doğru değildir. Çünkü abdest ve
gusül, esasen ibadet amaçlı temizlikler olsalar da gerçek temizliği de içermektedirler.
Buna göre “hükmi temizlik” tabirini sadece teyemmüm için
kullanmak daha uygundur. Çünkü teyemmüm, ibadet amaçlı sembolik bir dinî
temizlik şekli olup gerçek temizlik anlam ve niteliği taşımamaktadır.