Hz. Ömer devrinde, fethedilen toprakların elde tutulması ve yeni yerlerin
İslam topraklarına katılabilmesi için hem askerî hem de iskân amaçlı yeni
şehirler inşa edildi. Ele geçirilen Irak ve İran topraklarını tek merkezden idare
etmek imkânsız hale gelmeye başlayınca bu bölge iki ayrı merkezden idare
edilmek üzere Basra ve Kûfe şehirleri kuruldu.
Hz. Ömer’in emri ile Utbe b. Gazvan, bugünkü Basra’dan yaklaşık olarak
25 km. uzakta kamıştan bir mescit ve vali konağı (Dâru’l-İmâre) inşa
etmiştir. Ebû Mûsâ el-Eş‘arî 17/638’de buraya vali tayin edilince bu iki
binayı eskisinden daha geniş olarak kerpiçten yaptı. Şehre Arap kabileleri
yanında fetihler sonucu esir düşen ve Müslüman olan kimseler de
yerleştirildi.
Kûfe, başlangıçta İslam ordusu için sabit bir karargâh olarak kuruldu,
sonra buraya sivil halk da yerleştirildi. Sa‘d b. Ebû Vakkas, Hz.Ömer’den
izin alarak nesebi esas alıp halkı Kûfe’de yedi ayrı mahalleye yerleştirdi. Her
kabilenin bir mescidi ve bir de mezarlığı vardı. Şehrin merkezinde bulunan
el-Mescidü’l-Câmi’ 40.000 kişinin namaz kılabileceği bir büyüklükte idi.
Halifenin emri ile vakit namazları mahalle mescitlerinde, Cuma namazı ise
bu büyük mescitte kılınırdı. Şehre yeni gelen, ya yerleşeceği mahallede
oturan kabileye mensup ya da bu kabile ile antlaşmalı olduğu için buraya
yerleşebilirdi. Bu yerleşim tarzı, ganimet dağıtımında ve askere almada
kolaylıklar sağladı. Kûfe’ye Hıristiyan Araplar, İranlılar ve Yahudiler de
yerleşmiştir.
Diğer taraftan Amr b. Âs, 22/643 yılında Babilon yakınında Fustat adıyla
bir ordugâh şehir kurarak Arabistan’dan göç eden müslümanları buraya
yerleştirdi.
Askerî amaçlı yeni şehirlerin merkezinde caminin yanı sıra valiler için bir
konak ve halkın ihtiyaçları için çarşı yapılmış, arkasından kabilelere göre
ayrılan yerlere mahalleler kurulmuştur. Kûfe ve Basra şehirlerinde beytülmal
binası, aynî ve nakdî vergi gelirlerinin saklandığı dârü’r-rızk, şehirlerin
kenarında dârü’l-berîd (posta evi) ve askerî kışlaların her birinde geniş
kapasiteli at ahırları inşa edildi ve mezarlık sahaları ayrıldı. Bunların
benzerleri başlangıçta çadırlarla kurulan Fustat’ta da yapıldı ve burası
İskenderiye’nin yerine Mısır’ın merkezi haline geldi.
0 Yanıt
1438 Gösterim