Kuzey Arabistan’da İslâm’dan önce Nabatîler, Tedmürlüler, Gassânîler,
Hireliler (Lahmîler) ve Kindeliler devlet kurmuşlardır.
Nabatîler
Nabatî krallığı muhtemelen m. ö. IV. yüzyılın sonlarında kurulmuş,
Filistin’in güneyinde Akabe körfezi ile Lût gölü arasında hüküm sürmüştür.
Devletin merkezi Akabe körfezinin biraz kuzeyindeki Petra şehriydi. Bir ara
Fırat nehri ile Kızıldeniz arasında geniş bir alana yayılan Nabatîler Kuzey
Hicaz’a da hâkim olmuştur. Roma İmparatorluğu ile çöl arasında tampon
devlet görevi üstlenen Nabatîler kuzey ve güney Arabistan arasındaki kervan
ticaretini de elinde bulundurmakta idiler. Nabatîler bir süre Roma
İmparatorluğu ile iyi ilişkiler içerisinde olmuşlarsa da zamanla siyasî ve
ekonomik sebepler yüzünden ilişkiler gerildi. M. s. 106 yılında İmparator
Traianus Nabatî devletini ortadan kaldırdı.
Tedmürlüler
Kuzey Arabistan devletlerinin ikincisi Tedmür Krallığı’dır (Palmirliler).
Tedmür şehri Suriye çölünün ortasındaki bir vahada, Humus’un 145 km.
doğusunda, Şam’ın 260 km. kuzeydoğusunda yer alır. Palmyra adıyla da
anılır. II. ve III. Yüzyıllarda en parlak dönemini yaşayan Tedmürlüler
günümüze kitâbeleriyle birlikte harabeleri ulaşan birçok görkemli yapı inşa
etmişlerdir. Başkent Tedmür uluslar arası ticaretin önemli duraklarından
biriydi. III. yüzyılda Sâsânî ve Roma imparatorlukları arasındaki mücadeleyi
fırsat bilerek Tedmür’de bağımsız bir Arap devleti kuran ve Sâsânîler’e karşı
başarılı mücadele veren Uzeyne (Grek ve Latin kaynaklarında Odenathus) ile
onun ardından yönetimi ele alan eşi Zeyneb (Grek ve Lâtin kaynaklarında
Zenobia; Arap edebiyatında Zebbâ) en meşhur hükümdarlarıdır. Tedmür
krallığı 272 yılında Roma İmparatoru Aurelien’in Tedmür’ü ele geçirip
kraliçe Zeyneb’i esir almasıyla sona erdi. Bizans İmparatorluğu döneminde
Tedmür’de Hıristiyanlık yayılmış, şehri imar eden I. Iustinanos (527-565)
burada bir kilise inşa ettirmiştir. İslâm döneminde Tedmür, Hâlid b. Velîd
tarafından sulh yoluyla fethedilmiştir (13/634).
Gassânîler
Gassânîler, Arapların Kahtânîler koluna mensup olup III. Yüzyılda
Yemen’den Suriye bölgesine göç ettiler ve burada Cefne b. Amr liderliğinde
devlet kurdular. Bizans İmparatorluğu’nun etkisiyle Hıristiyanlığı kabul
ettiler ve Bizans’ın vassalı oldular. Hem kendi hem de Bizans İmparatorluğu
lehine Sâsânîler’le ve Hire’de devlet kurmuş olan Lahmîler’le mücadele
ettiler. Gassânîler’in en ihtişamlı dönemi II. Hâris b. Cebele (529-569)
zamanıdır. Bizans’la ilişkiler bu dönemde zirveye ulaşmıştır. Daha sonra
zaman zaman Bizans’la ciddi gerginlikler yaşanmakla birlikte Gassânîler
genel itibariyle Bizans müttefiki olarak kaldılar. VII. Yüzyıl başında BizansSâsânî
mücadelesi sürecinde ciddi güç kaybına uğrayan Gassânîler, İslâm
dönemindeki Suriye fetihleri sırasında Bizans saflarında savaştılar. Hz. Ömer
zamanında Bizans’la yapılan Yermük Savaşı’nda (15/636) Gassânî
emirlerinden Cebele b. Eyhem 12. 000 kişilik bir ordunun kumandanı olarak
Bizans’a destek verdi. Ardından bölgenin fethiyle Gassânîler’in hakimiyeti
de sona erdi.
Hireliler (Lahmîler)
Kuzey Arabistan’da kurulan diğer bir devlet Hireliler veya Lahmîler adıyla
bilinmektedir. Kahtânîler’in bir kolu olup Me’rib seddinin yıkılmasından
sonra güneyden kuzeye göç eden ve Irak’a yerleşen Lahmîler tarafından III.
Yüzyıl ortalarında Hire’de kurulmuştur. Hire hükümdarlarından üçü Münzir
adını taşıdığı için Arap kaynaklarında bu hanedana Menâzire de denilmiştir.
Sâsânîler’in vassalı olan Hireliler Bizans ve göçebe Araplar’dan gelecek
saldırılara karşı tampon görevi üstlendiler ve bu sayede kendilerini de güven
altına aldılar. En önemli hükümdarları arasında İmruülkays (288-328), III. Münzir (506-554) ve III. Nu‘man b. Münzir (580-602) yer almaktadır.
Putperestlik, Yahudilik, Mecûsîlik, Maniheizm ve Mazdeizm’in yaygın
olduğu Hire’ye Hıristiyanlık erken dönemden itibaren nüfuz etmeye başlamış
ve yöneticilerin çoğu bu dine mensup olmuştur. VI. Yüzyıl sonlarında Hire
Nestûrî Hıristiyanlığın merkezi haline gelmiştir. Lahmîler tarım ve
hayvancılığın yanında uluslar arası ticaretle de uğraşırlardı. Lahmîler
döneminde Hire ve Enbâr şehirlerinde Arap dili, edebiyatı ve yazısı büyük
gelişme göstermiştir. Hire Hz. Ebû Bekir döneminde Hâlid b. Velîd
tarafından fethedilmiştir (12/633).
Kindeliler
Kuzey ve Orta Arabistan’da hüküm süren Kindeliler’in genellikle
Kahtânîler’den oldukları kabul edilmektedir. Kindeliler III. Yüzyıldan
itibaren güneyden kuzeye doğru ilerleyerek Orta Arabistan’a Necid bölgesine
geçmişler, ardından Mezopotamya, Filistin ve Suriye’yi içine alan geniş bir
alana dağılmışlardır. Kinde devleti 480 yılı civarında Âkilü’l-mürâr lakaplı
Hucr b. Amr tarafından Himyerîler’e tabi olarak kuruldu. VI. Yüzyılın
başında Himyerîler’den muhtariyet kazanarak gelişti ve hanedanın başında
bulunan Hâris b. Amr Bizans İmparatoru Anastasios ile 502’de bir antlaşma
imzaladı. 525’te Hire’yi hakimiyet altına alan Hâris b. Amr 528’de Hire kralı
III. Münzir’e yenilince tahttan çekildi ve Kinde topraklarını dört oğlu
arasında paylaştırdı. Kindeli Câhiliye şairi İmruü’l-Kays’ın (İbn Hucr),
İstanbul’a giderek İmparator I. Iustinianos’la görüştüğü ve dönüşte
Ankara’da öldüğü nakledilir. Kindeliler VI. Yüzyılın ikinci yarısından
itibaren belirgin ölçüde güç kaybına uğramakla birlikte İslâm fetihlerine
kadar Bizans müttefiki olmaya devam ettiler.
İslâm’dan önce Arap yarımadasında kurulan devletler hakkında daha geniş
bilgi için Neşet Çağatay’ın İslâm Dönemine Dek Arap Tarihi ve İbrahim
Sarıçam’ın Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı adlı eserinin ilgili bölümlerine
başvurabilirsiniz.
0 Yanıt
2761 Gösterim