Kelâm Eserleri
*Peygamberimizin 23 senelik Peygamberliğinde vahiy art arda devam ettiğinden kelâm,akâid gibi ilimler yoktu.*Hz.Peygamber’den sonra hilâfet konusundaki anlaşmazlıklar ve Müslümanların arasındaki iç savaşlar nedeniyle itikâdi-kelâmi problemler yüzünden fikir üretimi başlamıştır.*Hâricilerin kolu ıbâziliğin kurucusu Abdullah b.ıbâz ‘ın Emevi halifesi Abdülmelik’e yazdığı mektubu, Hasan-ı Basri’nin Abdülmelik’in sorusuna yazdığı Risalesi bunlara örnektir.*Hz.Ali’nin torunu Hasan b. Muhammed ıbnü’l- Hanefiyye’ye yazdığı 2 risale;Kitâbü’l-ırcâ ( Cemel ve Sıffin savaşlara katılanları küfürle suçlamak yerine hükmün tehir edilip Allah’a bırakılmasını anlatır.)diğeri de kaderi inkâr edenlere karşı yazılır.*Bu risalelerin ortak özelliği, dönemindeki ihtilaflı meseleleri ele alan, küçük hacimli olan ve tartışma ( cebel) metodunu kullanmayan eserler.
Kelâmın Teşekkül Dönemi Eserleri: Hicri 1. asır sonu ve 2. asır başı fikir hareketinden Mu’tezile doğdu.Kurucuları Vâsıl b.Atâ, Amr b. Ubeyd’dır.Ebu Hanife iman esasları için akâid konularını incelemeyi zorunlu görmüş.Eserleri; el- Fıkhu’l- Ekber,el- Fıkhü’l-Ebsat, el-Âlim ve’l-müteallim , er- Risâle ve el- Vasiyye’dır. El- Fıkhü’l-Ekber; Ehl-i Sünneti ilgilendiren konuları ihtiva etmiş,konuları ayrıntılı biçimde tartşmamış, delil vermemiştir.
MU’TEZıLE’NıN SıSTEMLEşME DÖNEMı ESERLERı
Erken Dönem Mu’tezile Eserleri: Vâsıl ve Amr b. Ubeyd’den sonra Bişr b. Mu’temir,Nazzam,Ebü’l -Hüzeyl el- Allâf ,Câhız vs..âlimler öncülük etmiş.
*Câhız- Kitâbü’d-delâ’il ve’l-itibâr, el- Osmaniye,er-Red ale’n-nasârâ ve’l-yehûd, Ebû Cafer el- ıskâfi-el- Mi’yâr ve’l-muvâzanesi meşhur.*Bilgi teorisi,hilâfet meselesi,Mu’tezile’nin 5 temel esasını işler.Bütün kelâm sistemine yönelik eser verirler.
*Ebü’l- Hüseyin el- Hayyât- el- ıntisâr eseri daha önceki Mu’tezili görüşleri yetkin Mu’tezili eliyle günümüze aktarma açısından önemli.Kelâm alanında ilk sistemli eserlerin Mu’tezile mensuplarının vermesinin edenleri? Mu’tezile’nin tarihsel olarak eski olması.Abbasi halifesi döneminde Mu’tezile’nin resmi mezhep olması neden olmuştur.
Sünni Kelâmın Öncülleri ve Eserleri: ıbn Küllâb el- Basrî, Haris el- Muhasibi,Ebü’l- Abbas el- Kalânisi meşhur âlimleridir. Selef inancını desteklemişlerdir.
*ıbn Küllâb’ın Mu’tezile’yi red için yazdığı Kitâbü’s-sıfât,,Kitâbü halki’l-ef’âl ve Kitâbü’l- red ale’l-Mu’tezile dır.*Kalânisi’ nin eserleri günümüze ulaşmamıştır.
*Muhâsıbî Fehmü’l- Kur’an , Mâhiyetü’l- akl, Fasl Min Kitâbi’l-azame
*Ahmed b. Hanbel; itikâdi meselede aklın kullanımına mesafeli yaklaşmış,kelâm metodunu kullanıp Ehl-i Sünnetin savunmasını yapmış.Eserleri; Kitabü’s- Sünne ( ı’tikâdü Ehli’s- Sünne ) , er- Red ale’z- zenâdıka ve’l-Cehmiye ilk dönem inanç yapısını yansıtır.
EHL-ı SÜNNET KELÂMININ DOğUş DÖNEMı ESERLERı
*Hicri 4. asır başında ımam Ebu’l-Hasan el- Eş’arî kelâm ilminin öncüsü olarak ortaya çıkmıştır.
*Eş’ari, el-ıbâne an usûli’d- diyâne eserinde Ahmed b. Hanbel’e bağlılığını dile getirmiş,Risâle ilâ ehli’s- Seğr Demirkapı ahalisine gönderdiği risaledir.Risâle fi ihsâni’l-havz fi ilmi’l-kelâm ( el- Has ale’l-bahs) itikâdi mesele ve kelâmla ilgilenmeyi bid’at olarak görenlere karşı yazmıştır. Selef metodundan uzaklaşıp kelâmcılığını sergilemeye başladığını gösterir. El- Lümaakıl-nakil arası denge kurmaya çalışmıştır.
Makâlatü’l-ıslamiyyîn Mezhepler tarihine dair yazdığı eseridir.*ıbn Fürek- Mücerredü makâlati’l-Eş’arî Eş’arî’nin temel itikâdî meselelerin tamamını kapsar.*Mâturudî kelâmı Mâveraünnehir’de doğdu, Mâturudi kelâmı daha kapsamlıdır.Mâturudi’nin eseri; Kitâbü’t-Tevhid’in özelliğibilgi üzerinde durup bilgiyi teori olarak ele alan ilk eserdir.Kitabü’t-Tevhid’in konuları: 5’e ayrılır:1) ılâhiyyât: Allah’ın varlığı, birliği, sıfatları vs. 2) Nübüvvet: Peygamberliğin akâiddeki yeri, önemi 3)Kaza ve kader 4-5) Büyük günah, şefaat, iman vs..*Mâturudi- Te’vilâtü Ehli’s-Sünne,Te’vilâtü’l- Mâturudiyye ( Te’vilâtü’l- Kur’an tefsiri)fıkıh ve usulü açısından önemli kaynaktır.
Ehl-i Sünnet görüşü doğrultusunda kelâmi metotları kullanan eserlerin yazılmaya başlanmasında hangi hususlar etkilidir?ılk eseri Mu’tezile vermiş, Selef eserlerinde kelâm metodu kullanılmayıp ayet- hadisle açıklama yapılmıştır.Sünnilerin nassları temel alan akılcı metotları sayesinde bu eserlerin yazımı başladı.Hakîm es- Semerkandî-es- Sevâdü’l-a’zam Mâturudiliğin başlangıç dönemi eseridir.
*Mu’tezile,Ebû Ali el- Cübbâi, Ebû Haşim el- Cübbâi,Ebü’l- Kâsım el-Kâ’bî el- Belhî Sünni kelâmın doğuş dönemini temsil etmiştir.*Kâ’bî- Kitabü’l- Makâlat- mezhepler tarinide dair eseridir.*Selef çizgisinde verilen eserlerden Ebu Ca’fer et- Tahâvî- el- Akidetü’t-Tahaviyye’sidir.*Hanbeli temsilcilerinden Hasan b.Ali el- Berbehâri-şerhu Kitâbü’s-Sünne-bidatın reddedilmesi, kelâm yöntemini benimseyen hiçbir yöntemi tasvip etmemiştir.ıbn Batta el-Ukberî- el- ıbânetü’l-kübra ve el-ıbânetü’s- Suğra kelâmcıların felsefeyle ilgilenip bunları dini esas haline getirdiği anlatılır.*şia’ya ait ilk eserler Ehl-i Sünnet döneminde ortaya çıkmıştır.*Sa’d b. Abdullah el- Kummî- el- Makâlat ve’l- fırak , Hasan b. En- Nevbahtî’-Fıraku’ş- şia şia’nın itikâdi görüşünü ilk kez derli toplu ortaya koyan eser; şeyh Sadûk(ıbn Bâbeveyhel-Kummî )-Risâletü’l-ıtikât veya Kitabü’l-ı’tikâdât’tır.
MÜTEKADDıMıN DÖNEMı ESERLERı
*En önemli Eş’ari kelâmcısı Ebu Bekr el-Bâkıllânî’dır. Kitabü’t-Temhid,el-ınsaf eserlerinde bilgi problemi üzerinde durmuştur.*Cevher, araz vs. konuları sistemleştirip Uluhiyet anlayışının temeline yerleştirmiştir.ı’cazü’l-Kur’an-Kur’an’ın mucize oluş yönlerini inceler.el-Beyân-mucize ve olağanüstü olaylar arası farkı inceler.
*Abdülkâhir el- Bağdadî- el-Fark beyne’l-Fırak ( ıslam Mezhepler Tarihi kaynağı) Usulü’d-Din bu hususları ayrıntılı inceler.*ımâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Mealî el- Cüveynî- eş-şâmil- fi usûli’d-dîn , el-ırşâd-Aristo mantığına yer vermesi,kelâmın gelişimine katkı sağlaması açısından Mütekaddimin döneminden Müteahhirin dönemine geçişe zemin hazırlamıştır.*el-ırşâdın konuları:1) Giriş: nazar bahsi, ilmin hakikati 1. bölüm ılahiyyât, 2.bölüm Nübüvvât 3. bölüm Sem’iyyât Hâtime: ımamet meselesi. *Ebu Seleme es- Semerkandî- Cümelü usûli’d-dîn Ebü’l-Yüsr el-Pezdevi – Usûlü’d-Dîn Ehl-i Sünnet çizgisini muhkem hale getirmek için yazmıştır.*Mu’tezile’nin bu dönem temsilcisi Kâdî Abdülcabbar-el- Muğnî fî ebvâbi’t-tevhid ve’l-adl’dır.el-Muhtasar fi usûli’d-din el-Muğni’nin özetidir.Tesbîtü delâili’n-nübüvve muhalif dinlere karşı ıslam’ın nübüvvet anlayışını savunmak amacıyla yazılmıştır. Fazlü’l-i’tizâl ve tabakatü’l-Mutezile Mu’tezile âlimleri hakkındaki biyografik eser.ıbn Metteveyh-et Tezkire fi ahkâmi’l-cevâhir ve’l a’râz tabiat felsefesine ilişkin eserleridir.
*Ebu Reşid en-Nîsâburî- el-Mesâil fi’l-hilafa beyne’l – Basriyyin ve’l- Bağdadiyyin ve fi’t- Tevhid*Ebu Abdullah ıbn Mende- Kitâbü’l-ımân,Kitâbü’t-Tevhid,er-Red alle’l- Cehmiyye Allah’ın varlığı sıfatları gibi konuları işler.*Hâce Abdullah Herevî-Zemmü’l-kelâm ve ehlihî kelâmı eleştirir,itikâdi konu tartışmasının helâka götüreceğini düşünür.*Ebû Ya’lâ el-Ferrâ-el-Mu’temed fi usûli’d-dîn eserinde Selef metodunu ve kelâm metoduyla uzlaştırma yoluna gitmiştir.*ıbn Hazm bağımsız şahsiyet el- Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ ve’n-nihâl (Mezhepler tarihi alanında), el-Usûl ve’l-fürû tüm bilgilerin nasslar ışığında değerlendirilmesini savunur.
*şiî müellif şeyh Müfîd-Evâilü’l-makâlât fi’l-mezâhibi’l-muhtârât, Tashîhu’l- ı’tikâd, el- Emâlî eserleri meşhurdur.Mütekaddimin dönemi kelâm eserinde felsefi bahislere yer verilmeme nedeni?Mu’tezile’den itibaren felsefi kavramlar kelâm ilmine girdi,Farabi, ıbn Sina,Aristoteles gibi felsefecilerin ıslam inancına uygun olmayan fikirleri olmasından kaynaklanmıştır.
MÜTEAHHıRıN DÖNEMı ESERLERı
*Gazzali-eserleri; Makâsıdu’l-Felâsife,Tehâfütü’l-Felâsife, Batınilere karşı yazdığı Fedâihu’l-Bâtıniyye, Esmâ-i Hüsna meselesini ele aldığı el-Maksadü’l-esnâ,el- Hikme fi mahlûkatilllâh insan- âlemdeki hikmetle Allah’ın varlığını ortaya koymak.ılcâmü’l-avâm an ilmi’l-kelâm eserinde kelâmın halk için faydalı olmadığını ele alır.Halkın Selef inancını takip etmesini ister.*el-ıktisad’daki konular;giriş kısmı kelâmın önemi, farz-ı kifâye oluşu,sistematik kısmında Allah’ın zatı, fiilleri vs..*Mâturudi kelâmı Ebü’l-Muîn en-NesefîTebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn Mâturudiinin eserini tamamlayıcı mahiyettedir.Et-Temhîd fî usûli’d-dîn diğer eseridir.Mu’tezile etkinliğini sürdürmemektedir.*Zemahşerî- el- Minhâc fî usûli’d-dîn kelama dair eseridir.el-Keşşaf Mu’tezili fikrini yansıtır.*Ebu’l-Ferec ıbnu’l-Cevzî- Def’u şübheti’t-teşbih eseri Müşebbihe ve Mücessimeye reddiye olması açısından önemlidir.
FELSEFıLEşMış KELÂM DÖNEMı ESERLERı:
*şehristâni-Nihâyetü’l-ikdâm fî ilmi’l-kelâm , Musâraatü’l-felâsife ıbn Sinâ’nın kelâma dair görüşünü eleştirir.el-Milel ve’n-NihalMezhepler tarihinin temel kaynaklarıdır.*Fahreddin er-Râzî (felsefi kelâmı başlatan isim) el-Metâlibü’l-âliye,Kitâbü’l-erbâin, vs. (bakınız syf-167)*Kâdî Beyzavî- Tavâliu’l-envâr, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl*Nureddîn es- Sâbûnî el-Kifâye, el-Bidâye fî usûli’d-dîn*Mâturudî müelliflerden Ebü’l-Berekât en-Nesefî el-Umdesi*Seyfeddin el-Âmidî- Ebkâru’l-efkâr’ı kelâm- felsefenin birleştiği ilk dönem eserlerindendir.Tertibi;Kelâmın önemi ve öğrenme gerekliliği 1-3. bölüm bilgi problemi,4.bölüm insan bilgisine konu hususlar 5. bölüm Nübüvvet 6. bölüm ahiret 7. bölüm iman-küfür kavramı 8.bölüm imamet/hilâfet meselesi*Muvaffakuddîn ıbn el-Makdisî – Lüm’atü’l-i’tikâd eserinde Selef anlayışını ortaya koymuştur.*Hanbelî temsilcisi Takiyyüddîn ıbn Teymiyye Selefi düşünceyi sistemleştirmiştir.el-Âkidetü’l-Vâsıtiyye, Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye eserinde şia va kaderiyye kelâmi düşüncesini reddetmiş. Muvâfakatü sahîhi’l-menkûl li sarîhi’l-ma’kûl( Der ü teâruzi’l-akl ve’n-nakl) doğrulukta şüphe olmadığı takdirde akıl ve naklin çatışmayacağını göstermek için yazmıştır.*şia temsilcisi Nasîruddîn et- Tûsî - Tecrîdü’l-akâid ve Kavâidü’l-akâid’dır.*şii müellif ıbnü’l-Mutahhar el-Hillî Minhâcü’l-Kerâme ve Keşfu’l-murâd, Menâhicu’l-yakîn fî usûlü’d-dîn vs..
şERH VE HAşıYECıLıK DÖNEMı ESERLERı
*Hicri 8. asırdan başlayıp 19.asrın yarısına kadar devam eder.Duraklama ve gerileme dönemidir.Allah’ın varlığı, kader, küfür konularında bağımsız risaleler yazılmıştır.*ılk temsilci Adudüddîn el-Îcî – el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm , Cevâhiru’l-kelâm, el-Akâidu’l-Adudiyye gibi şerhleri vardır.*Sadeddîn Mesud b.Ömer et-Teftâzânî –şerhu’l-Akâid Eş’ari müellefin Mâturudî eser üzerine yazdığı şerh olmasından dikkat çeker.el-Makâsıd şerhler döneminin ilk eserleri saylır.*Seyyid şerîf el-Cürcânî ‘nin Mevâkıf üzerine kaleme aldığı şerhu’l-mevâkıf kelâmın felsefeleşme sürecine geldiğini gösterir.*Celâleddin ed- Devvâni- şerhu’l-Akâidi’l-Adudiyye, Risâle fî ısbati’l-vâcip Allah’ın varlığını ispat etmiştir.*Kemâleddin ıbnü’l-Hümmâm – el-Müsâyere özgün fikirler koyması açısından orijinal bir eserdir.ıstanbul’un ilk kadısı Hızır Bey- el- Kasîdetü’n-nûniyye ‘si meşhurdur.*Hocazade Muslihuddîn Mustafa- Tehâfütü’l-felâsife vs.*Ali el-Kârî’nin – Minehu’r-ravzi’l-ezher fî şerhî’l- Fıkhî’l- ekber’dır.*Kemâleddin el-Beyâzızâde Ahmed Efendi- el-Usûlü’l-münîfe li’l-ımâm Ebî Hanîfe*Ebû Mansur el-Mâturudiyye ye nispet edilen Risâle fî’l-akâid*ıbn Kayyim el- Cevziyye- el-Kasîdetü’n-nûniyye*şerhu’l-Makâsıd ve şerhu’l-Mevâkıf bölümleri; 1. bölüm ilkeler 2.bölüm genel meseleler 3.bölüm arazlar 4. bölüm cevherler5.bölüm ılâhiyyât bahisleri 6. bölüm Sem’iyyât bahisleri
YENı KELÂM ıLMı DÖNEMı ESERLERı
*Metot olarak kısa, sade ve anlaşılırdır,Müslümanlar arasında ayrışma ve tartışma yapacak hususlardan ısrarla kaçınmıştır.*Dini bütün olarak değerlendirmiş,insan hakları, kadın hakları vs. ilgilenmiştir.*ılk temsilcisi Abdüllatif Harpûtî’dır.Tenkîhû’l-kelâm fî akâidi ehli’l-ıslâm , Tarih-i ılm-i Kelâm ‘dır.*şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi- Üss-i ıslâm- Hakâik-i ıslâmiyye Müstenid Yeni Akâid , Allah’ı ınkâr Mümkün mü? , Huzûr-ı Akl ü Fende Maddiyyûn Meslek-i Dalâleti materyalist görüşü eleştirir.*ızmirli ısmail Hakkı – Yeni ılm-i Kelâm giriş- ilâhiyat kısmına dayalı ilk kısmı tamamlamış, nübüvvet kısmı telife muvaffak olamamıştır.*Giritli Sırrı Paşa- Nakdü’l-kelâm fî akâidi’l-ıslâm*Arapkirli Hüseyin Avni- ılm-i Kelâm Dersleri , Cerîde-i ılmiye*şeyhülislâm Mustafa Sabri Efendi- Mevkıfü’l-akl ve’l-ilm ve’l-âlem
*Muhammed Abduh- Selefî düşünceye yakın durmasıyla çağdaşlarından ayrılır. Risâletü’t- tevhîdeserinde geçmiş kelâm kitaplarının çağına uygun olmadığını eleştirir, mezhepler arası tartışmalarla ilgilenmenin gereksizliğine vurgu yapar.*Mevlânâ şiblî Nu’manî –el-Kelâm eserinde ulûhiyet ve peygamberlikle ilgili konularda ayrıntılı durur,ıslama yönelen eleştirileri cevaplama amacı taşır.El-Kelâm ‘ın içeriği: Giriş: Yeni ilimler ve din ,ıslam dini akıl ve din 1. bölüm: Allah’ın varlığı ispatında Kur’an metodu,itirazcıların itirazına cevaplar. 2.bölüm: Nübüvvet, Hz.Peygamber’in nübüvveti 3. bölüm: Akâid, ruhaniyyât, vahiy ve ilham 4. bölüm: Din ve dünyanın birlikteliği Ekler: ımam Râzi ve ımam Gazzâli’nin nübüvvetle ilgili görüşleri.
Yeni kelâm ilmi ve sonrasındaki dönemde yazılan eserlere 5 örnek?1-Cemâleddîn Efgânî- er-Red ale’d- Dehriyyûn2-Hüseyin el-Cisr-el-Husûnü’l-Hamîdiyye li- muhâfazati’l-akâid’l-ıslâmiyye3-Muhammed ıkbal- The Reconstruction of Religious Thought in ıslam4- ısmail Fenni Ertuğrul- Maddiyyûn Mezhebinin ızmihlâli5-Muhammed Ferîd Vecdî- el-ıslâm fî asrî’l-ilm
0 Yanıt
2015 Gösterim