YENİÇAĞDA AVRUPA (1453–1789)
YENİÇAĞIN BAŞLARINDA AVRUPA’NIN ÇEHRESİNİ DEĞİŞTİREN GELİŞMELER:
1. Ferdin bütün özellikleriyle kendi göstermiştir.
2. Feodalitenin yıkılmış ve milli monarşiler kurulmuştur.
3. Papa-krallar mücadelesi krallar lehine sonuçlanmıştır.
4. Modern Avrupa milletlerinin oluşum süreci başlamıştır.
5. Hümanizm ve Rönesans hareketleriyle modern insanı yaratacak düşünce inkılâbı başlamış ve Skolâstik düşünce yıkılmıştır.
6. Reform hareketlerinin, Katolik kilisesini sorgulaması ile yeni mezhepler ortaya çıkmıştır.
7. Katolik kilisesinin kendi varlığını sürdürecek tedbirler almıştır.
YENİ BULUŞLAR:
Yeni Buluşlar; Barut ve top, kâğıt ve matbaa ve pusuladır. Bunların Avrupa’da kullanılması Avrupa’nın siyasi, sosyal ve kültürel hayatında önemli değişikliklere sebep olmuştur.
Barutun Ateşli Silahlarda Kullanılması:
Yeniçağın başlarında Almanya’nın hariç diğer Avrupa ülkelerinde feodalite rejimi gücünü kaybetmiş, merkezi krallıklar güçlenmiştir. Bu gelişmelerde barut ve topun savaşlarda kullanılmasının çok büyük etkisi vardı.
Haçlı Seferleri sonucunda Avrupalıların barutu ateşli silahlarda kullanmaları feodal beylerin şatolarını yıkmış, böylece derebeylik rejimi zayıflamış mutlak krallıklar güçlenmeye başlamıştır.
XIV. yüzyılda Avrupa’da monarşiler güçlenirken imparatorluklar zayıflamıştır. Papalığın gücü zayıflamaya başlamıştır.
Pusula ve Gemicilik Teknolojisindeki Gelişmeler:
Avrupalılar pusula sayesinde yeni ticaret yolları bulmuşlar bu da coğrafi keşiflere sebep olmuştur.
Kâğıt ve Matbaanın Kullanılması:
Kâğıt ve matbaanın kullanılması Avrupa’nın kültürel alanda gelişmesini sağlamış, bu da Rönesans ve Reform hareketlerini başlatmıştır.
COĞRAFİ KEŞİFLER
Avrupalıların XIV. yüzyıldan başlayarak yeni yerler keşfetmek için yaptıkları kara ve deniz yolculuklarına coğrafi keşifler denir. Avrupa’nın coğrafi keşiflerle başlayan yayılma hareketleri XV. yüzyılın ikinci yarısında ekonomik amaçlara yönelmiştir. Ticaretin gelişmesi, pazarın esası olan değerli madenlere olan ihtiyacı artırmış zenginliğin ölçüsü toprak sahipliğinden madenlere hâkim olmak şeklinde değişmiştir.
Avrupalılar değerli madenlere ulaşabilmek için Asya ve Amerika’ya seferler düzenlemişlerdir.
Coğrafi Keşiflerin Sebepleri:
a) Avrupalıların pusulayı öğrenmeleri gemicilik ve coğrafya bilgilerinin artması,
b) Avrupalıların doğunun zenginliklerine ulaşabilmek amacıyla yeni ticaret yolları aramaları,
c) İstanbul’un fethinden sonra Türklerin doğu ticaret yollarına hâkim olmaları ve Avrupalıların açık denizlere çıkma ihtiyacı hissetmeleri,
d) Avrupa’da değerli madenlerin az bulunmasından dolayı kralların (İspanyol ve Portekiz) gemicileri desteklemesi,
e) Avrupalıların Hıristiyanlığı yaymak istemeleri,
Coğrafi Keşifler:
1) Bartelmi Diyaz’ın Ümit Burnu’nun Bulunması (1487),
2) Kolomb’un Amerika yolculuğu (1492),
3) Vasko Dö Gama’nın Hindistan’a ulaşması (1498),
4) Amerigo Vespuçi’nin yeni kıtayı (Amerika) keşfi (1507),
5) Fernando Cortez’in Meksika yolculuğu (1519–1521),
6) Macellan’nın dünyanın dolaşması (1519–1522),
Keşiflerin Sonuçları:
1. Yeni kıtalar, adalar ve denizler keşfedildi.
2. Avrupa devletleri keşfettikleri yerleri sömürgeleştirerek sömürge imparatorluklar kurdular.
3. Yeni bitki ve hayvan türleri (mısır, tütün, patates, domates, portakal, vanilya, kakao gibi) keşfedildi.
4. Keşfedilen yerler yağmalandı. Avrupa’ya bol miktarda altın ve gümüş taşındı. Böylece Avrupa’da hayat seviyesi yükseldi.
5. Avrupa’dan keşfedilen yerlere göçler oldu. Avrupa kültürü ve Hıristiyanlık yayıldı
6. İpek ve Baharat yolları ve Akdeniz limanları önemini kaybetti. Yeni yollar ve Atlas Okyanusu kıyısındaki şehirler önem kazandı. Osmanlı Devleti olumsuz etkilendi ve gümrük gelirleri azaldı.
7. Deniz taşımacılığı sayesinde zengin bir burjuva sınıfı ortaya çıktı. Bunlar kültür ve sanat hareketlerini desteklediler. Böylece Rönesans’ın yayılması hızlandı.
8. Avrupalılar Amerika ve Afrika yerlilerine tam bir soykırım yaptılar.
9. Dünyanın yuvarlak olduğu anlaşıldı.
10. Sömürgelerden getirilen altın ve gümüş gizlice Osmanlı pazarlarına sokuldu, böylece Osmanlılarda ilk enflasyon başladı.
Coğrafi Keşiflere Karşı Osmanlı Devleti'nin Aldığı Önlemler:
1) Fransa’ya Kapitülasyonlar vermesi
2) Akdeniz hâkimiyetinin sağlanması
3) Hint deniz seferleri
4) Süveyş Kanalı'nı açma teşebbüsü
5) Don-Volga nehirlerini birleştirme projesi
RÖNESANS
Haçlı Seferleri ve Coğrafi Keşiflerin de etkisiyle XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupa'da bilim, sanat, edebiyat ve felsefe alanlarındaki gelişmelere Rönesans adı verilir. Önce İtalya'da başlamış daha sonra Fransa, Almanya, İngiltere ve diğer Avrupa ülkelerinde görülmüştür.
a) Rönesans'ın Nedenleri:
a) Ortaçağdaki güzel sanatların XV. ve XVI. yüzyıllarda daha da gelişmesi,
b) Matbaanın ve kâğıdın kullanılması ile yeni buluş ve düşüncelerin kolayca yayılması,
c) XV. ve XVI. yüzyılda Avrupa’da birçok düşünürün ortaya çıkması,
d) Avrupa'da sanat ve edebiyattan zevk alan bir kesimin ortaya çıkması, Mesen sınıfının sanatçıları desteklemesi,
e) İstanbul’un fethi nedeniyle buradaki bazı bilginlerin İtalya’ya gelerek Yunancayı ve ilkçağ eserlerini öğretmeleri,
f) Coğrafi Keşifler nedeniyle insanların düşünce ve ufkunun gelişmesi İslam dünyasının etkisi,
b) Rönesans Niçin İtalya'da Başladı?
a) Coğrafi konumu,
b) En önemli ticaret yollarının kesişim noktasında bulması ve güzel sanatlara ilgi duyulması,
c) Eski Roma ve Yunan uygarlıklarına ait birçok eserin İtalya’da bulunması,
d) Roma’nın dini merkez olması nedeniyle birçok büyük mimari yapı ve sanat eserinin yapılması,
e) Birbirinden bağımsız birçok küçük krallığın bulunması nedeniyle halkın diğer insanlara göre daha özgür yaşaması.
Rönesans Hareketlerinin Öteki Avrupa Ülkelerine Yayılması
Fransa'da Rönesans: Bizzat krallar Rönesans’ın kurucusu oldular, sanatçıları ve hümanistleri korudular. Rable, Ronsar, Montaigne gibi hümanistler Fransız Dili ve Edebiyatının doğmasını sağladılar. Mimari alanında da gelişmeler oldu. Luther sarayı yapıldı.
Almanya'da Rönesans: Almanya’da Rönesans, Reform’la birlikte gelişti. Erasmus, Röklen ve Luther başta gelirler. Mimari çok gelişmiş Gotik tarzıyla Köln belediye binası ve Heidelberg şatosu yapıldı.
İngiltere'de Rönesans: İngiliz Rönesansının en önemli ismi Shakespeare’dir. Eserlerinin konusunu eski çağ tarihlerinden alan dram ve trajediler yazdı. En ünlü eseri Hamlet, Othello, Romeo ve Juliet’tir.
c) Rönesans'ın Sonuçları:
1) Skolâstik düşünce yıkıldı ve serbest düşünce ortamı doğdu.
2) Deney ve gözleme dayalı pozitif düşünce ortaya çıktı.
3) Kilise otoritesi zayıfladı, Reform’a zemin hazırlandı.
4) Bilim, sanat, edebiyat alanında birçok yeni eserler oluşturuldu.
5) Avrupa’da sanat ve edebiyattan zevk alan bir sınıf oluştu.
6) Rönesans’ın en tanınmış simaları İtalya’da Vinci, Rafael, Donatello ve Mikelanj Fransa’da Montaigne, Almanya’da Albert Dürer ve İngiltere’de Shakespeare'dir.
REFORM
XVI. yüzyılda Rönesans hareketinin de etkisiyle Katolik Kilisesinde ortaya çıkan yeniden yapılanma faaliyetlerine Reform denir. Reformun temel nedeni Katolik kilisesinin bozulmasıydı. Bu bozulmanın temelinde din adamlarının kendilerini tanrı ile kul arasında aracı olarak görmesi ve görev ve yetkilerini kötüye kullanmaları yatıyordu.
Reform'un Nedenleri:
a) Halkın kiliseye olan güveninin sarsılması Endüljans sayesinde kilisenin çok zenginleşmesi
b) Rönesans'ında etkisiyle insanların her şeyin esasını arama ve bulma arzusu sonunda Hıristiyanlığın aslından uzaklaştığının anlaşılması,
c) Katolik Kilisesi'nin Hıristiyanlığın esaslarını saptırması ve belli bir zümrenin çıkarlarına uygun hareket etmeye başlaması,
d) Matbaa sayesinde Avrupa dillerine çevrilen İncil’in herkes tarafından okunup anlaşılması,
Reform niçin Almanya’da ortaya çıkmıştır?
a) Alman halkının İtalya'daki halka göre daha fakir olmasının kilise merkezine karşı kin duymasına neden olması,
b) Kilise'nin desteklediği Katolik Avusturyalı kralların Alman Kralı ve prenslerini baskı altında tutmak istemesi
Reformun Yayılışı
Martin Luther, Almanya’da 1517’li yıllarda kilise ve papanın uygulamalarına karşı çıkarak düşüncelerini 96 maddelik bir bildiri halinde yayınladı.
Luther tanrı ile kul arasına hiç kimsenin giremeyeceğini, kulların günahlarını ancak tanrının affedebileceğini iddia etti. İncil’i tercüme etti ve rahiplerin gereksizliğini bildirdi.
Bu tavırlar Luther’in aforoz edilmesine neden oldu. Luther ölüme mahkûm edildi. Luther’in görüşleri Alman prensleri arasında yayıldı, İmparator V. Charles, Luther ve yanlılarına savaş açtı. Ancak Saksonya Elektörü Luther’i korudu. Şarlken de Protestanlığın daha fazla yayılmaması için bazı tedbirler aldı. Halk Şarlken'in bu tavrını protesto etti. Böylece yeni mezhebin adı Protestanlık oldu. Şarlken, Türk fetihlerinin Avrupa’da hızlanması karşısında aciz kalmış ve 1555 Ogsburg Antlaşmasıyla Protestanları tanımıştır.
Ogsburg Antlaşması (1555):
1) Protestanlık mezhebi ve kilisesi kesin olarak kabul edildi.
2) Alman prensleri mezhep seçme ve halklarına kabul ettirme özgürlüğüne kavuştular ve din işlerinin mutlak hâkimi haline geldiler.
Luther'den sonra Calven'de Fransa'da bu yeni mezhebi kabul etti. Fransa'dan çıkarılan Calven kendi adıyla kilisesini Cenevre’de kurdu. Fakat Calvenizmin Fransa’da yayılması çok kolay olmadı. Binlerce Calvenist öldürüldü. Mezhep savaşları Fransa’da Nant Fermanı’yla sona ermiş ve Calvenizm resmen tanınmıştır (1598).
İngiltere’de Kral VIII. Henry, Anglikan Kilisesi’ni kurarak kontrolü altına aldı.
Reform Sonuçları:
1) Katolik kilisesi parçalandı; Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm gibi yeni mezhepler ortaya çıktı.
2) Katolik Kilisesi’nin otoritesi sarsıldı ve kendini yenilemeye çalıştı.
3) Kurulan Engizisyon Mahkemeleri ile Katolik Kilisesi'nin otoritesi devam ettirilmek istendi.
4) Protestanlığı kabul eden ülkelerde, eğitim kilisenin elinden alındı, laik eğitime geçildi. Kilise malları yağmalandı.
5) Yeni mezhepler nedeniyle Avrupa'da siyasi birlik zayıfladı, bu nedenle Osmanlı devleti daha kolay ilerleyebildi.
OTUZ YIL SAVAŞLARI (1618–1648)
Alman İmparatoru II. Ferdinand’ın Almanya’da mezhep birliğini sağlamak ve Protestanları ortadan kaldırmak istemesi üzerine çıkmıştır. Avrupa’da meydana gelen bu mezhep savaşları daha sonra Almanya- Fransa savaşlarına dönüşerek siyasi bir karakter kazanmıştır.
Almanlar birbirleriyle savaşırken savaşa Fransa, İsveç, Danimarka ve Hollanda karıştı. Savaşta Almanya yenilerek Westfalya Antlaşması (1648) imzalandı.
Antlaşmanın bazı önemli maddeleri:
1) Alman prenslerine dini ve siyasi özgürlük tanındı.
2) Hollanda’nın bağımsızlığı tanındı.
3) Almanya, Fransaya Alsas Loraine bölgesini bıraktı.
4) Bu antlaşma ile dini nitelikli savaşlar sona ermiştir.
Westfalya barışını İspanya tanımadı. Bu yüzden Orta Avrupa’da savaş bittiği halde Fransa ile İspanya arasında savaş on yıl daha devam etti. Yapılan Pirene Antlaşmasıyla (1659) İspanya, Fransa’nın üstünlüğünü kabul etmiştir.
XVII. VE XVIII. YÜZYILLARDA AVRUPA DEVLETLERİ
1. Almanya: Kutsal Roma-Germen adını taşıyan Almanya'da yüzlerce prenslik vardı. Aralarında siyasi birlik yoktu. Otuz Yıl
savaşlarında Almanya yenilmiş ve ülkedeki prensliklere mezhep özgürlüğü tanımıştı. XVIII. yüzyıl başlarında Prusya en güçlü prenslik olarak krallık haline geldi ve lider durumuna yükseldi.
2. İngiltere: XVII. yüzyıl sonlarında İngiltere’de meşruti krallık kuruldu (1688). XVIII. yüzyıla güçlü bir şekilde giren İngiltere her alanda gelişme gösterdi. Yedi Yıl Savaşları’nda Fransa’dan büyük sömürgeler elde etti. İngilizler Amerika'da 13 koloni kurdular. Daha sonra bu kolonilerin bağımsızlığını Versay Antlaşmasıyla (1783) tanıdılar.
3. Fransa: XVII. yüzyılda Avrupa’nın en güçlü devleti durumuna geldi, İspanya Veraset Savaşları’nda Almanya ve İngiltere ile mücadele etti. Bu savaşlar Fransa’yı olumsuz yönde etkiledi.
4. Lehistan: XVII. yüzyılın sonlarına doğru Kutsal İttifak’a katılarak Osmanlı Devleti’yle mücadeleye girişti, iç ve dış nedenler siyasi alanda etkili olmasına engel oldu. XVIII. yüzyılda iyice güçsüzleşen Lehistan; Rusya, Prusya ve Avusturya arasında üç kez bölüşülerek ortadan kaldırıldı (1772, 1793, 1795).
XVIII. yüzyılın sonlarına doğru Lehistan’ın ortadan kalkması ile Rusya hem İsveç hem de Osmanlı Devleti için çok büyük bir tehlike durumuna geldi.
5. Hollanda: İspanya’dan bağımsızlığını kazanan Hollanda’da krallık kuruldu. Kısa zamanda sömürgecilikte ilerledi ve zengin bir duruma geldi.
6. Rusya: Rusya, XVII. yüzyılın sonlarında (1682) Çar I. Petro’nun yönetimine girdi. Petro’nun iki amacı vardı: Karadeniz'e ve Baltık kıyılarına ulaşmak. Petro, Rusya’yı bir Avrupa devleti haline getirmeye çalıştı. 1700 İstanbul Antlaşması’yla Karadeniz’e inen Rusya, Küçük Kaynarca ile de Kırım’ı alarak kuvvetli bir devlet haline gelmiştir.
7. Avusturya: Karlofça Antlaşması’yla Macaristan’ı ve Erdel’i alarak büyümüştür. Avusturya XVIII. yüzyıl boyunca Rusya ile birlikte Osmanlı Devleti’ne karşı savaşmıştır. Ancak 1798 Fransız İhtilali Avusturya’nın büyümesinin önünde büyük bir engel olmuştur.
8. İsveç: Otuz Yıl Savaşları’ndan başarı ile çıkmıştır. Poltova Savaşı’yla Rusya’ya yenilmiştir.
9. İtalya: İtalya’da siyasi birlik yoktu. XVIII. yüzyılda da bu özelliğini devam ettiren İtalya'da en büyük devlet Sardunya Krallığı idi. Venedik eski önemini yitirmeye başlamıştı. XIX. yüzyılda, Sardunya Krallığı İtalyan birliğini kurmuştur.
XVIII. YÜZYILDA AVRUPA'DA VERASET SAVAŞLARI
a) İspanya Veraset Savaşları (1701–1712) (Fransa, İspanya –Avusturya, İngiltere, Hollanda)
Avrupa devletleri arasında akrabalık bağları yüzünden birçok siyasal sorun çıkmış ve bu yüzden zaman zaman taht kavgaları olmuştur. Bu taht kavgalarının ilki İspanya’da çıkmıştır.
İspanya Kralı II. Şarl’ın erkek çocuğu yoktu. Kral, ölümünden sonra yerine imparatorluğun geleceği için Fransa kralı Lui’nin torunu Filip’in geçmesini vasiyet etti. 1700 yılında Filip İspanya tahtına oturdu. Bunu Avusturya imparatoru ve bağlı dükler kabul etmediler. Bunun üzerine Avusturya, İngiltere ve Hollanda ile İspanya ve Fransa arasında savaşlar başladı. Bu savaşlarda Fransa kısmen başarısızlığa uğradıysa da yeniden üstünlük sağladı, böylece İspanya Krallığını garantiye aldı.
1701 yılında başlayan savaşlar, 1712 yılına kadar devam etti. Fransa'nın yenilgisiyle sonuçlanan İspanya Veraset Savaşı, Utrecht Barışı ve İspanya'nın paylaşılmasıyla sona erdi.
b) Lehistan Veraset Savaşları (1733–1738) (Fransa, İspanya, Savoy Dükalığı–Avusturya, Rusya, Saksonya)
Lehistan’ın jeopolitik yapısı, Avrupalı devletlerin sık sık iç işlerine karışmalarına neden olmuştur. Her devlet Lehistan’a kral seçtirmek istemiştir.
1733’te II. Ogüst ölünce Fransa ile Rusya ve Avusturya karşı karşıya gelmişlerdir. Lehliler de iki sınıfa ayrılmışlardır. Rusya ile Avusturya III. Ogüst’ü zorla kral seçtirince Fransa ile rekabet başlamıştır.
Fransa başlayan savaşta Osmanlı devletinden yararlanmak isteyerek Osmanlı’yı savaşa kışkırtmıştır. Fakat Osmanlı Devleti Fransa’ya güvenemediğinden, yazılı bir bağlaşma yapılmasını teklif etti. Fransa'nın yanında veraset savaşlarına katılmayan Osmanlı Devleti 1736'da Rusya ve Avusturya’yla savaşa girdi, Fransa bu durumdan yararlanarak Avusturya'ya karşı üstünlük sağladı.
YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756–1763)
(Prusya, İngiltere, Portekiz- Fransa, Rusya, İsveç, İspanya, Sardunya)
Avrupa devletleri arasında çıkan Yedi Yıl Savaşları’nda İngiltere, Fransa ve İspanya’yı yenilgiye uğrattı. Yapılan Paris Antlaşması‘yla (1763) Hindistan’ı, Amerika kıtasındaki Misisippi nehrinin doğusunu ve Kanada’yı ele geçirdi.
Paris Antlaşmasıyla İngiltere, dünya çapında deniz üstünlüğünü ve sömürgeciliğini pekiştirmiş ve Fransa güç kaybederken, İngiltere denizlerdeki üstünlüğünü sağlamlaştırılmıştır.
Yedi yıl savaşları Fransa’da ihtilalin başlamasına, İngiltere’de ise Amerika’da bulunan 13 kolonisi ile arasının açılmasına neden oldu. Prusya ise Avrupa’nın en güçlü kara devleti haline geldi.
0 Yanıt
1819 Gösterim