BÜYÜK SELÇUKLULAR(1040- 1157):
Selçukluların Kökeni:
Selçuklu Devleti adını, Selçuklu hanedanının atası Selçuk Bey’den almıştır. Selçuklular Oğuzların Kınık Boyuna mensuptur.
Oğuzlar, X. Yüzyılda Aral Gölü ile Hazar Denizi arasındaki bölgede Oğuz Yabgu Devleti’ni kurdular. Yenikent başkentiydi.
Devletin başında bir yabgu bulunurdu. Yabgu vekiline külerkin, ordu komutanına subaşı denirdi.
Selçuk Bey Oğuz Yabgu Devleti’nde subaşıydı. Oğuz yabgusuyla arası açılınca Oğuz Yabgu Devleti’nden ayrıldı ve Seyhun nehri kıyısındaki Cent şehrine gelerek yerleşti. Burada Müslüman olan Selçuk Bey, kendisine diğer Türk boylarının katılmasıyla iyice güçlendi.
Selçuklular Karahanlı ve Gaznelilere karşı Samanoğullarını desteklediler.
Selçuk Bey’den sonra başa geçen oğlu Aslan Yabgu Gazneli Mahmut tarafından yakalanıp Kalincar kalesine hapis edildi ve orada öldü(1025).
Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi:
Aslan Yabgu’dan sonra yeğenleri Tuğrul ve Çağrı Beyler Selçukluların başına geçmiştir. Selçuklular Gazneliler ile yaptıkları 1040 Dandanakan Savaşını kazandılar.
Dandanakan Savaşı Sonuçları:
a) Büyük Selçuklu Devleti kuruldu. Başkent Rey oldu. Tuğrul Bey sultan oldu.
b) Horasan’ın fethi tamamlandı. Gazneliler zayıflamaya başladı.
c) Tuğrul Bey, Anadolu’nun fethi için bazı komutanlarını görevlendirdi.
Bizans-Gürcü kuvvetlerine karşı Pasinler Savaşı(1048) kazanıldı. Bu savaştan sonra Anadolu’ya Türk akınları hızlandı. 1055’te Tuğrul Bey Bağdat’a girerek Abbasi halifesini, Büveyhoğulları’nın baskısından kurtardı. Tuğrul Bey Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı unvanını aldı. Bu olaydan sonra: Selçuklular Türk İslam dünyasının koruyucusu oldular.
Sultan Alparslan (1064-1072):
1064 Kafkasya seferinde Ani kalesini ele geçirip Kars’ı aldı. Bu fetihten dolayı halife ona Ebul-Feth unvanını verdi. 1067 yılında kardeşi Kirman meliki Kavurd’un isyanını bastırdı.
Suriye Selçuklular’a bağlandı.
1071’te Bizans ile Malazgirt Savaşı yapıldı. Selçuklu ordusu zafer kazandı. Sultan Alparslan çıktığı Maveraünnehir seferinde esir alınan bir kale komutanı tarafından şehit edildi.
Malazgirt Savaşının Sonuçları:
a) Anadolu’nun kapıları Türk’lere açıldı.
b) Türkler Anadolu’ya yerleşmeye başladı(Bu durum Haçlı seferlerine neden oldu).
c) Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskıları sona erdi.
d) Anadolu’da Türk beylikleri kuruldu. Türkiye tarihi başladı.
Melikşah (1072-1092):
Devletin en güçlü dönemidir. Bu dönemde devlet en geniş sınırlara ulaşmıştır.
Komutanlardan Atsız Kudüs ve Şam’ı ele geçirdi. Melikşah düzenlediği seferle Kafkasya ve Trabzon sahillerini fethetti.
Kutalmışoğlu Süleyman Şah, 1077 yılında Büyük Şelçuklulara bağlı olarak Anadolu Selçuklu Devleti’ni kurdu.
Melikşah döneminde devletin sınırları Orta Asya’dan İstanbul Boğazı’na, Umman Denizinden Aral Gölü’nün kuzeyine kadar genişlemiştir. Doğu ve Batı Karahanlılar Selçuklu Devletine Bağlandı. Arabistan fethedildi.
Batıni ayaklanmaları başladı. İkta sistemi uygulanmaya konuldu.
Takvim-i Celali, Ömer Hayyam ve İfsizari tarafından düzenlendi.
Melikşah’ın ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları başladı (1091-1118). Mahmut, Berkyaruk, Muhammed Tapar ve Sencer arasındaki bu taht mücadelesinde sırasıyla Berkyaruk, Tapar ve Sencer tahta çıktılar.
Berkyaruk (1093-1104):
Kardeşi Mahmut’u yenerek tahta geçti. Amcası Tutuş isyanını bastırdı. Kardeşi Azerbaycan valisi Mehmet Tapar ile iktidar mücadelesine girişti.
Mehmet Tapar (1105-1118):
Bu dönem’de Bâtınilerin yıkıcı faaliyetleri hızlandı.
Haçlı seferlerinde Antakya, Urfa ve Kudüs Haçlıların eline geçti. Hem Haçlılar hem de Bâtıniler üzerine kuvvet gönderildi.
Sultan Sencer (1118-1157):
Sencer döneminde iki büyük tehlike devleti tehdit etmeye başlamıştı: Haçlılar ve Karahitaylar.
Sultan Sencer Karahitaylar ile mücadeleye önem verdi. Bu yüzden başkenti Merv’e taşıdı. Karahanlılar, Gazneliler ve Gurlulara üstünlüğünü kabul ettirdi. Harezm valisi Atsız’ın isyanlarını bastırdı. Yeğeni Mahmut Irak Selçuklu devletini kurdu.
1141’de Karahitaylar ile yaptığı Katvan savaşında yenildi.
a) Bu yenilgi Selçukluları güçsüz duruma düşürdü.
b) Harezmşahlar ve Gurlular Selçuklu topraklarını bir kısmını işgal ettiler.
c) Haçlılar bu yenilgiyi memnuniyetle karşıladılar.
Katvan savaşından sonra sultan Sencer devleti yeniden toparladı işgal edilen yerleri geri aldı. Oğuz İsyanını bastırmak için yaptığı seferde esir düştü. Sultan Sencer’in ölümünden sonra Büyük Selçuklu devleti yıkıldı(1157).
Büyük Selçuklu Devletinin Yıkılışının Nedenleri:
a) Hanedan üyelerinin tahtta hak iddia etmeleri,
b) Sık sık çıkan taht kavgalarını merkezi otoriteyi zayıflatması,
c) Merkezi otoritenin zayıflamasıyla bağlı beyliklerin ve Atabeylerin bağımsız rekabet etmeleri,
d) Abbasi halifelerinin güçlerini arttırmak için düşman devletlerle iş birliği yapmaları,
e) Bâtınilerin yıkıcı faaliyetleri,
f) Devlet görevinin Oğuzlara değil İranlılara verilmesi. Oğuzların devlete küstürülmeleri,
Bağlı Devletler (Selçuklu hanedan üyeleri tarafından kurulmuştur):
a) Irak ve Horasan Selçukluları(1119-1194): Berkyaruk’un kardeşi Mahmut tarafından Merv’ de kurulmuştur. Harezmşahlar tarafından yıkılmıştır.
b) Kirman Selçukluları(1048-1187): Kavurd tarafından Kirman’da kurulan devlet Melik Dinar tarafından yıkıldı.
c) Suriye Selçukluları(1069-1118): Tutuş tarafından Suriye’de kurulan bu devletin merkezi Şam idi.
d) Anadolu Selçukluları(1077-1308): Kutalmış oğlu Süleyman Şah tarafından Anadolu’da kurulan bu devletin merkezi İznik şehriydi.
Selçuklu Başkentleri: Nişabur =>Rey =>Isfahan =>Merv.
Atabeylikler:
Büyük Selçuklu devletinde meliklerin devlet yönetiminde tecrübe kazanmaları için yanlarına verilen bilgili ve deneyimli kişilere atabey denir. Devlet zayıfladıktan sonra atabeylikler kurulmuştur.
a) Salgurlar- Fars Atabeyliği (1147-1284): Sungur tarafından Şiraz merkezli kurulmuştur.
b) İldeniz oğulları- Azerbaycan Atabeyliği (1146-1255): Azerbaycan’da Şemseddin İldeniz tarafından kurulan beyliğin merkezi Tebriz’di.
c) Begtekin oğulları- Erbil Atabeyliği (1146-1232): Zeyneddin Ali Küçük tarafından Erbil’de kurulmuştur.
d) Börililer- Şam Atabeyliği (1128-1154): Atabey Tuğtekin tarafından Şam’da kurulmuştur.
e) Zengiler- Musul Atabeyliği (1127-1259): İmadeddin Zengi tarafından Musul’da kurulmuştur.
0 Yanıt
2098 Gösterim